ابعاد توجه به انرژی خورشیدی در خاورمیانه
–گفتگو با دکتر علی اصغر زرگر
کارشناس انرژی و استاد دانشگاه
انرژی خورشیدی (به انگلیسی: Solar energy) به گرما و نور منتشرشده توسط خورشید می‌گویند.باوجودآنکه انرژی خورشید و مزایای آن در قرون گذشته به‌خوبی شناخته‌شده بود ولی بالا بودن هزینه اولیه چنین سامانه‌هایی ازیک‌طرف و عرضه نفت خام و گاز طبیعی ارزان از طرف دیگر سد راه پیشرفت این سیستم‌ها شده بود. با افزایش قیمت نفت در سال ۱۹۷۳ کشورهای صنعتی مجبور شدند به مسئله تولید انرژی از راه‌های دیگر (غیر از استفاده سوخت‌های فسیلی) توجه جدی‌تری نمایند. اکنون نیز کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه و شمال افریقا در حال چرخش از نفت به انرژی خورشیدی هستند؛ چرخشی که می‌تواند از اساس وضع این کشورها را تغییر دهد.بر اساس گزارش‌های سال ۲۰۱۶، امارات متحده عربی پرچم‌دار استفاده از انرژی خورشیدی در خاورمیانه است. گفتگوی زیر برای بررسی بیشتر این منبع انرژی در منطقه خاورمیانه است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: دلایل توجه کشورهای منطقۀ خاورمیانه به انرژی خورشیدی در چه ابعادی خلاصه می‌شود؟
از جهتی کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه به انرژی‌‌های فسیلی ارزان دسترسی دارند، اما مسئله این هست که این کشورها دریافته‌اند که باید به‌سوی انرژی هسته‌ای حرکت کنند، امکان دارد که مثل ایران به مشکلاتی در این رابطه برخورد کنند. اما انرژی هسته‌ای تا حدودی به قرن بیستم ارتباط پیدا می‌کند و برای قرن بیست ویکم (باوجوداینکه کشورهای مثل چین در حال ساختن نیروگاه‌های هسته‌ای هستند) اما این انرژی بسیار لوکس و گران هست و از بین بردن مواد اولیه‌ای که برای تأمین انرژی هسته‌ای بکار برده می‌شود، بسیار سخت و مشکل هست و برای سالیان سال باید در مکان متروک نگهداری شود و در صورت انفجار یا حادثه در نیروگاهی هسته‌ای موجب آلودگی گسترده شده و عواقب جبران‌ناپذیری برای آن منطقه به بار می‌آورد که بسیار خطرناک هست؛ لذا به نظر من یکی از عوامل روی‌آوری و توجه به انرژی خورشیدی، پاک بودن این انرژی هست. یعنی مواد اولیه و منابع تأمین آن نور خورشید هست که یک انرژی دائمی و قابل‌دسترسی برای همه هست و فنّاوری آن نیز از پیچیدگی زیادی برخوردار نیست که در دست کشورهای خاص باشد. احتمالاً وابستگی خاصی به بعضی از کشورها در فنّاوری انرژی خورشیدی پیدا خواهد شد اما درعین‌حال می‌توان آن را وارد کرد و تحت هیچ‌گونه تحریم خاصی هم نیست و به‌راحتی قابل‌استفاده هست و عوارضی همچون انفجار و به خطر انداختن محیط‌زیست ندارد. بنابراین امروزه علی‌رغم هزینه‌بر بودن آن(تا حدودی) اما درعین‌حال انرژی هست که مواد اولیه خاصی برای تأمین انرژی ندارد و خطری برای محیط‌زیست ندارد و انرژی پاک هست.
در بعد دیگری امروزه سازمان‌های بین‌المللی، سازمان ملل متحد و سازمان‌های منطقه‌ای درصدد هستند که از کشورهایی که به سمت انرژی پاک می روند، حمایت مالی و فنّاوری به عمل‌آورند. در مقایسه‌ی کشورهای اروپایی بخصوص بخش اروپای شمالی با خاورمیانه باید گفت که در کشورهای خاورمیانه در 360 روز حداقل 300 روز در بعضی از آنها آفتابی هست. در چنین صورتی که مواد اولیه در خاورمیانه کاملا فراهم است، به نظر من تمایلی باید وجود داشته باشد که از این انرژی استفاده کنند. البته درنهایت امکان دارد که کشورهای نفت‌خیز در این رابطه مشکلاتی داشته باشند.
خصوصاً اگر این انرژی تا حدی افزایش یابد که نیازهای این منطقه یا جهان را درمجموع تأمین کند، در این صورت بر روی تقاضای نفت و گاز تأثیر بسیار خواهد گذاشت.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در وضعیت کنونی، در برنامه‌های توسعه 2030 عربستان، قطر، امارات و سایر کشورهای منطقه، میزان و حجم سرمایه‌گذاری در این رابطه و اهمیت این امر تا چه میزانی مشاهده‌شده است؟
در رابطه با میزان سرمایه‌گذاری این کشورها در خصوص انرژی خورشیدی اطلاع دقیقی نیست. حتی در ایران در برنامه‌های توسعه‌ای خیلی به این حوزه توجه نشده که میزان سرمایه‌گذاری را مشخص سازد. اما اخیراً ایران اعلام کرده که با انگلیس قراردادی در خصوص انرژی خورشیدی با هزینه 800 میلیون یورو در این خصوص بسته است که طی سه سال 600 مگاوات برق تولید کند. لذا نیاز هست که برنامه‌های توسعه‌ای این کشورها مطالعه شود تا میزان سرمایه‌گذاری آن مشخص و برنامه‌های آیندۀ آن مشخص شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به میزان تأثیر انرژی خورشیدی در حوزه‌های مختلف، نگاه کشورهای منطقه‌ی خاورمیانه به انرژی خورشیدی دارای چه پیامدهایی در حوزه‌های امنیتی، اقتصادی، سیاسی، راهبردی و سایر مؤلفه‌ها دارد؟
در حال حاضر اگر کشورهایی همچون ایران (که از سرمایه انسانی و تخصصی موردنیاز برخوردار هست) در این خصوص سرمایه‌گذاری کلانی کنند و به‌صورت مستقل و بخشی با کمک کشورهای خارجی بتواند فنّاوری موردنیاز این انرژی به ایران وارد و آن را عمومی و بومی کنند تا نیاز به فنّاوری و تأسیسات خارجی نباشد، در این صورت که اکنون ما حدوداً 56 میلیون کیلووات برق تولید می‌کنیم، اگر حداقل نصف این میزان از انرژی خورشیدی تأمین شود، یک منبع انرژی فوق العاده ای خواهد بود که نه‌تنها صادر خواهد شد واز واردات منابع انرژی چون برق خودنیز جلوگیری به عمل خواهد آورد، بلکه نوعی استقلال برای ایران خواهد بود که از این منبع برای شیرین کردن آب دریا و کمبود آب ( در شرایط خطر آینده جنگ آب ) استفاده کند.
اگر کشورهای منطقه و ایران به این منبع انرژی دسترسی پیدا و آن را بومی کنند نه‌تنها به استقلال سیاسی کمک می‌کند، بلکه درمجموع باعث صرفۀ اقتصادی و درآمدزا هم شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به گسترش توجه کشورهای منطقه به این انرژی، این مسئله چه پیامدهایی در سایر حوزه‌ها دارد؟
مثلاً در مورد ایران نظر بر این هست که ایران انرژی فسیلی فعلی خود را اگر بخواهد در همین شرایط تا ده سال دیگر با همین سطح نگهداری کند باید 100 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند، اگر بخشی از این سرمایه در بخش انرژی خورشیدی صرف شود، امکان دارد که انرژی خورشیدی را پوشش بدهد. یعنی به‌جای تولید و فروش بیشتر نفت و گاز، اولاً عمر منابع نفت و گازی را بیشتر و مصرف بهینه از منابع را سبب شده و در ضمن از یک انرژی خدادادی و تجدید پذیری که ارزان هست، استفاده خواهد کرد. با توجه به اینکه در میان منابع انرژی، انرژی فسیلی دارای صنایع بالادستی و صنایع پائین‌دستی هست بنابراین استفادۀ انرژی در این صنایع بسیار هزینه‌بر هست .
مسئلۀ دیگر، روی‌آوری دنیا به سمت اتومبیل‌های برقی هست. در بعضی از کشورها برآورد شده است که تا سال 2030، شاید 50 درصد از کل اتومبیل‌هایی که در سطح کلان‌شهرها در سراسر جهان مورداستفاده قرار می‌گیرد برقی شود، وقتی این امر محقق شود، به یک منبع انرژی برق فوق‌العاده نیاز هست که بتواند خودروها را ساماندهی کند. به‌طور مثال تا سال 2030 در ایران حدود 40 میلیون خودرو داشته باشیم، 20 میلیون این خودروها بطور پیوسته از انرژی برقی استفاده کند، در این صورت به چه میزان منابع انرژی برقی نیاز هست که 20 میلیون خودرو برقی شود؟
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: تأثیر افزایش توجه به انرژی خورشیدی بر بازار نفت و گاز در آینده چه هست؟
این مسئله به نوع استفاده از این منابع بستگی دارد، می‌توانیم از این انرژی در پتروشیمی استفاده کرده و استفادۀ بهینه از مشتقات نفت و گاز داشته باشیم، امروزه ما تمدن نفت و هیدروکربن داریم و از بدنه و قطعات اتومبیل تا وسایل خانه از مشتقات نفت و گاز هست. بنابراین فنّاوری آیندۀ بشری (همان‌طور که زمانی شاه ایران هم می‌گفت ما این نفت را اجازه نمی‌دهیم که به‌عنوان سوخت مصرف کنند ما خواهان تبدیل آن به سایر موارد و صادرات خواهیم بود که خیلی حرف بی‌ربطی نبود)به‌سویی می‌رود که منابع نفت و گاز را در جهات و مشتقات دیگری استفاده کند.
** مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها،مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.
