کانون‌ها و مناطق بحرانی قفقاز جنوبی از مناطق مهم بحرانی جهان اسلام است. در این میان برای بررسی بیشتر این امر گفتگویی با دکتر سلیمانی داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: مهمترین کانون‌ها و مناطق بحرانی قفقاز جنوبی چه مناطق و چه حوزه‌هایی هستند؟
تمام کشورهای قفقاز جنوبی به نحوی درگیر بحران می‌باشند، مشکل میان کشورهای گرجستان، آذربایجان و ارمنستان وجود دارد و اراضی آذربایجان از سوی ارمنستان اشغال گردیده و این قضیه بیست و چند سال ادامه یافته است. روسیه نقشی محوری در ایجاد این بحران‌ها داشته و با توجه به اینکه پس از فروپاشی شوروی، روسیه به منظور حفظ و نگه داشتن مناطق پیرامون خود، رویکردی را در پیش گرفته که بر اساس آن در قفقاز جنوبی (مخصوصاً دو کشوری که با روسیه مرز مشترک دارند، یعنی گرجستان و آذربایجان) به ایجاد بحران دست زده تا توانایی مهار منطقه را از دو جهت محقق کند. یکی جلوگیری از تأثیرگذاری قفقاز جنوبی بر قفقاز شمالی که جزیی از خاک روسیه به حساب می‌آید و مانع از تحولات قفقاز شمالی شود که خود منطقه‌ای بحران خیز برای روسیه به شمار می‌آید و مسائل امنیتی زیادی را برای این کشور ایجاد نموده است. دوم اینکه به غرب و ناتو این پیغام را برساند که از نزدیکی به این منطقه خودداری نمایند. و این به رغم همگراییِ بیشتر ساختارهای این کشورها با ساختارهای غربی است. مخصوصاً گرجستان و آذربایجان با ناتو در غالب مشارکت برای توسعه ناتو همکاری انفرادی دارند. این روند پس از فروپاشی شوروی ادامه پیدا کرده و هنوز بحران به شکل جدی در آن منطقه به صورت آتش زیر خاکستر وجود دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در وضعیت کنونی چند دسته بحران در منطقه قفقاز جنوبی قابل مشاهده می‌باشد؟
با توجه به اهمیت ژئوپولیتیکی این منطقه برای روسیه، بحران‌های منطقه قفقاز جنوبی بیشتر ماهیت ژئوپلیتیکی دارد. اما در عین حال روسیه به منظور حفظ این ژئوپولیتیک از مسائل قومی و قبیله‌ای در این منطقه استفاده کرده است. در بحران قره‌باغ ارمنستان با استعانت از اینکه اکثریت ساکنین منطقه قره‌باغ ارمنی بودند، این منطقه و پیرامون آن را اشغال نموده است. در آبخازیا و اوستیای جنوبی نیز که جزو خاک گرجستان بوده تلاش نموده تا میان آن‌ها یک چسبندگی ژئوپلیتیک، مانند وضعیت در شوروی سابق ایجاد نماید. در واقع هدف ژئوپولیتیکی ولی ماهیت آن قومی، قبیله‌ای، شاید نژادی، مذهبی و زبانی می‌باشد. طبیعتاً چنانچه روسیه وارد این مسائل نمی‌شد، این مناطق رأساً پتانسیل ایجاد بحران را نداشتند. به عنوان مثال آبخازیا و اوستیای جنوبی بدون پشتیبانی روسیه توانایی ایجاد مشکل برای دولت مرکزی را نداشتند. همینطور ارامنه قره‌باغ بدون کمک روسیه توانایی ایجاد مشکلی برای آذربایجان و اشغال خاک آن کشور را نداشتند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، امنیتی و اقتصادی چه بحران‌های دیگری در منطقه قفقاز جنوبی وجود دارد؟
اکثریت ارامنه قره‌باغ در زمان اشغال قره‌باغ و اخراج آذری‌ها که از 180 هزار نفر جمعیت این منطقه 140 هزار نفر آن را ارامنه تشکیل داده بودند، حتی تلاش‌هایی که در پایان جنگ جهانی اول برای استقلال انجام دادند، و منجر به تشکیل کنفدراسیون قفقاز گردید
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به شرایط کنونی چه پتانسیل‌هایی برای بحران خیزی در این منطقه وجود دارد؟
با مراجعه به تاریخ در خواهید یافت که منطقه قفقاز جنوبی همواره بحران خیز بوده است. این به سبب حساسیت این مناطق و اهمیت ژئوپولیتیکی آن می‌باشد. اکنون نیز در همان حد در منطقه بحران وجود دارد. به عبارتی بحران جدیدی در این منطقه پیش بینی نمی‌شود. همین وضعیت فعلی که مشاهده می‌شود حاکی از اشغال آن سرزمین‌ها بوده و روسیه در گرجستان نقش مستقیمی دارد، در بحث قره‌باغ و دیگر مناطق اشغالی آذربایجان روسیه و مناطق بحران خیز به توسط روسیه بحرانی گردیده‌اند. به عبارتی احتمال وقوع بحران جدیدی نمی‌رود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: از نظر نظامی، امنیتی و ژئوپولیتیکی چه عوامل بیرونی بر آینده بحران‌های قفقاز جنوبی تأثیرگذار است؟
در بحران‌های منطقه قفقاز جنوبی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایفای نقش دارند. اروپایی‌ها و امریکایی‌ها به رغم هدف حمایت از گرجستان که تاکنون موفق به بازگردانی ارضی این کشور نشده‌اند، ایفای نقش دارند. در مورد قره‌باغ و دیگر مناطق اشغالی آذربایجان گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا موظف به حل بحران شده است که تا اینجای کار نتیجه‌ای در پی نداشته و کماکان این بحران به شکل خاموش ادامه دارد و تمامیت ارضی دو کشور گرجستان و آذربایجان نقض گردیده است و امنیت منطقه به واسطه نقش تمامیت ارضی این دو کشور دچار اختلال گردیده است. طبیعتاً این ناامنی تأثیراتی را بر پیرامون آن در پی خواهد داشت. روسیه از سویی تأثیر پذیری قفقاز شمالی را مهار کرده است. منطقه پایین قفقاز جنوبی به اراضی ایران متصل بوده و ایران با دو کشور ارمنستان و آذربایجان مرز مشترک دارد. ترکیه نیز همسایه این دو کشور می‌باشد. هر چند مرز مشترک ترکیه با گرجستان بیشتر است و مرز مشترک آن با آذربایجان تنها از طریق نخجوان و به طول ده کیلومتر می‌باشد، لیکن هر گونه تحولی در منطقه پایین قفقاز جنوبی می تواند تا حدودی موجب نگرانی ترکیه شود. از آن‌جایی که ایران بیشترین مرز را با این دو کشور داراست لذا برقراری صلح و آرامش در این منطقه برای ایران بسیار مهم بوده و با حساسیت مسائل را دنبال می‌نماید.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده تثبیت یا تشدید یا مهار بحران‌ها در منطقه قفقاز جنوبی به چه عواملی وابسته می‌باشد؟
بحران در مناطق جدا شده از خاک اصلی، به دلیل پیگیری روسیه با هدف حفظ پیرامون و حفظ مدلی مشابه شوروی سابق، ادامه خواهد داشت تا زمانی که تمام طرف‌ها به جمعبندی جهت حل بحران‌ها دست یابند. چشم انداز مثبتی جهت حل این بحران‌ها در آینده نزدیک دیده نمی‌شود. چرا که بایستی طرف‌های اشغالگر و کشورهایی که به اشغال کمک کرده‌اند با دیگر بازیگران منطقه‌ای به منظور بازگشت صلح و آرامش به منطقه همکاری نمایند. این صلح و آرامش به واسطه حفظ تمامیت ارضی این کشورها امکان‌پذیر می‌باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش امریکا و ناتو در آینده این بحران‌ها چیست؟
ناتو و امریکا در بحران‌های این منطقه بیشتر از بابت ایجاد نگرانی برای روسیه از حضور آن‌ها در منطقه تأثیرگذار بوده‌اند و تأثیر ایجابی که در حل بحران‌ها کمک کند نداشته‌اند. به نظر می‌رسد که بازی در جای دیگری باید جمع شود و با حضور بیشتر امریکا و ناتو پیرامون روسیه که همین هدف را نیز دنبال می‌کنند. اخیراً هم سیستم دفاع موشکی امریکا در رومانی نیز اجرا گردیده و حتی از عضویت فنلاند و سوئد نیز در ناتو صحبت به میان آمده است و با توجه به اینکه در بحران‌های خاورمیانه به ویژه در سوریه، روسیه نیز درگیر بحران شده است، به نظر می‌رسد که ناتو و امریکا در نظر دارند با ایجاد محدودیت برای روسیه در سایر مناطق پیرامون روسیه و در مناطق بحران خیز خاورمیانه، روسیه را وادار به پذیرش سیستمی نمایند که موجب خاموشی بحران‌ها در منطقه قفقاز جنوبی گردد و تمامیت ارضی کشورها نیز تأمین گردد.
