مصاحبه با خانم دکتر هان جیان وی استاد دانشگاه بین المللی شانگهای در بخش خاورمیانه پژوهی
تهیه و تنظیم محمد حسن واحدی
خانم دکتر هان جیان وی یکی از اساتید شناخته شده و مطرح دانشگاه بین المللی شانگهای در بخش خاورمیانه پژوهی این دانشگاه است. استاد مذکور در بسیاری از سیمنار ها و جلسات علمی در ایران و جهان حضور داشته است. در این مصاحبه از او در مورد نگاه چین به ایران و جایگاه چین به عنوان یک متحد و دوست راهبردی ایران سوال کردیم.
۱ .به نظر شما جایگاه ایران در منطقه غرب آسیا چیست؟
من فکر می‌کنم ایران کشوری مهم در غرب آسیا است. از نظر موقعیت جغرافیایی، وسعت سرزمینی، منابع، جمعیت و سایر جنبه‌ها است. ایران یک قدرت بزرگ در خاورمیانه محسوب می‌شود. ایران در طول تاریخ تمدنی درخشان آفریده و فرهنگ آن تأثیر قابل توجهی بر کل روند تاریخی غرب آسیا گذاشته است. بنابراین، ایرانیان به دستاوردهای تمدنی کهن خود بسیار افتخار می‌کنند و این منبع آگاهی و غرور ملی قوی آن‌هاست. با این حال، ایران از قرن نوزدهم تحت استعمار و کنترل کشورهای غربی قرار گرفت و همواره سنت مبارزه با ستم و دخالت خارجی را حفظ کرده است. این همان مسیر پایه‌ای است که دولت ایران به آن پایبند است.
۲.آیا شرق و غرب تلاش می‌کنند ایران را در جبهه خود نگه دارند؟
به نظر می‌رسد این سؤال اشاره دارد به اینکه قدرت‌های شرقی و غربی هر دو می‌خواهند ایران را به اردوگاه خود بکشانند. اما در واقع، مسیر اصلی ایران پس از انقلاب اسلامی، نه شرقی، نه غربی، فقط جمهوری اسلامی بوده است. ایران راه خود را انتخاب کرده، به این معنا که به هیچ یک از دو طرف وابسته نیست.
در مقابله با آمریکا، ایران هر روز بیش‌از‌پیش از غرب فاصله گرفته است ولی چین روابط اقتصادی و سیاسی گسترده‌ای با ایران دارد، اما هرگز ایران را مجبور نکرده که بین شرق و غرب یکی را انتخاب کند. نزدیکی روابط چین و ایران، فرآیندی دوجانبه و مبتنی بر منافع متقابل است.
در سال‌های اخیر، دیپلماسی ایران روند نگاه به شرق” را در پیش گرفته که عمدتاً واکنشی به فشار حداکثری” آمریکا بوده است. حمایت‌های سیاسی و دیپلماسی چین از ایران، اعتماد تهران را جلب کرده است. اعتماد، پایه روابط ایران و چین است، در حالی که بی‌اعتمادی، اساس تنش بین ایران و آمریکا را تشکیل می‌دهد. به طور کلی، ایران ترجیح می‌دهد مستقل عمل کند و تحت سیطره هیچ بلوکی قرار نگیرد، اما همکاری با شرق (به ویژه چین و روسیه) را به عنوان راهبردی برای مقابله با انزوای تحمیلی غرب انتخاب کرده است.
۳. توافق‌نامه ۲۵ ساله ایران و چین تا چه حد مؤثر می‌تواند باشد؟
امضای توافق‌نامه همکاری ۲۵ ساله بین چین و ایران یک دستاورد مهم در جهت تعمیق روابط دوجانبه است. با این حال، در سال‌های اخیر، عمدتاً به‌دلیل تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده، همکاری بیشتر در برخی زمینه‌ها با دشواری‌ها و موانع زیادی مواجه شده است. با این وجود، رابطه همکاری اقتصادی بین چین و ایران نشان‌دهنده تاب‌آوری قوی است و چین نیز نقش غیرقابل‌جایگزینی در کمک به ایران برای مقابله با “فشارهای شدید” ایفا کرده است. مسئله فنی کلیدی که باید در آینده همکاری بین چین و ایران مورد توجه قرار گیرد، ساخت مکانیزم‌های مالی جایگزین است. همچنین، از منظر استراتژی همکاری درازمدت، دو کشور نیاز دارند تا تبادلات خود را در زمینه تجربه‌های حکمرانی مکانیزم اقتصادی تقویت کنند، به‌طور عمیق از یکدیگر در زمینه توسعه مدرنیزاسیون یاد بگیرند و توسعه مشترک را ترویج کنند.
۴. آیا ایران می‌تواند در دورانی که قدرت از غرب به شرق منتقل می‌شود، نقشی در منطقه و جهان ایفا کند؟
قطعاً ایران نقش مهمی در تحول قدرت جهانی ایفا می‌کند وهمواره از چند قطبی شدن نظم جهانی حمایت کرده همچنین با هژمونی‌خواهی مخالف بوده و متعهد به ایجاد نظم جدیدی عادلانه و اخلاقی است. به عنوان یک کشور بزرگ در خاورمیانه، ایران روابط دوستانه‌ای با قدرت‌های بزرگ جهان، از جمله روسیه، چین و هند برقرار کرده است. هرچند روابط آن با کشورهای اروپایی تحت تأثیر ایالات متحده قرار دارد، اما دو طرف هنوز می‌توانند تبادل‌ها و تعاملاتی را حفظ کنند. نظم جهانی کنونی در حال تجربه روندی از افزایش قدرت در شرق و کاهش آن در غرب است. کشورهای جهان در نیمه جنوبی به‌طور جمعی در حال رشد هستند.و ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای مهم نیمه جنوبی کره زمین علی‌رغم اینکه در حال حاضر با چالش‌های ناشی از تحریم‌های ایالات متحده مواجه است، از فرصت‌های تحول نظم جهانی بهره‌برداری کرده و نقش مهمی را ایفا می‌کند.
۵. با توجه به تغییر قدرت از غرب به شرق، آیا می‌تواند ابزاری برای ایران در سیاست خارجی‌اش باشد؟ و با توجه به خصومت‌اش با غرب، آیا ایران می‌تواند فرصتی برای چین باشد؟
تحول قدرت جهانی چالش‌ها و فرصت‌های مختلفی را برای کشورهای مختلف به همراه خواهد داشت. برای ایران، این تحول به نظر می‌رسد که یک فرصت است، اما به سرعتی که ایران انتظار داشت، پیش نرفته است. به عبارت دیگر، هژمونی ایالات متحده به سرعت کاهش نیافته و جایگاه غالب در شرق هنوز به‌طور کامل تثبیت نشده است. برای ایران، که از قبل تحت تحریم‌ها قرار دارد، این موضوع بیشتر چالشی و دشواری به شمار می‌آید. ایران از لحاظ ایدئولوژی ضد آمریکایی با چین شباهت‌هایی دارد که این دو کشور را به یکدیگر نزدیک می‌کند.
برای چین، ایران یک نقطه تکیه‌گاه مهم در استراتژی خاورمیانه‌اش محسوب می‌شود. اما ایران تحریم‌شده به‌طور کامل فرصتی برای چین نیست. چین امیدوار است که بتواند به‌طور روان با ایران تجارت کرده و روابط اقتصادی خود را توسعه دهد. بنابراین چین نیز از بهبود روابط ایران و ایالات متحده خوشحال خواهد شد. لغو تحریم‌ها نه تنها به نفع ایران است، بلکه به حفظ روابط بین چین و ایران نیز کمک می‌کند.
