بحران قبرس در دهه های گذشته از بحران های مهم در مدیترانه شرقی بوده است. در این میان حضور ترکیه و یونان به عنوان دو بازیگر اصلی بحران موجب پایداری آن شده است. در این راستا برای بررسی آینده این بحران و نگاه کشورهای اسلامی به آن گفتگویی با دکتر دهقانی داشته ایم.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: چه عوامل، متغیرها و بسترهایی موجب شده است که در دهه های اخیر موضوع قبرس به عنوان یک بحران خود نمایی کند؟
قبرس در سال ۱۹۶۰ از بریتانیا اعلام استقلال نمود و در آن زمان توازن قوا بین جمعیت یونانی و ترک نشین به طور مساوی تقسیم شده و هر دو طیف جمعیتی در رأس کار قرار داشتند. مشکل وقتی به وجود آمد که رئیس جمهور وقت شروع به تغییر قانون اساسی کرد و البته مواردی هم بود که نباید تغییر در آن‌ها ایجاد می‌نمود. در سال ۱۹۶۳ نیز جنگ‌های داخلی به وقوع پیوست و به دنبال آن دخالت غیر رسمی یونان اتفاق افتاد که پانزده هزار نیروی ارتشی وارد جزیره قبرس نمود. در سال ۱۹۷۴ همزمان با کودتای یونان، نظامیان حاضر در این کشور خیلی اصرار داشتند که در مسأله قبرس از آن جهت که در بخش یونانی نشین اتفاق افتاده بود دخالت بیشتری داشته باشد. و همین اتفاق نیز رخ داد. اولین بار نیروهای یونانی بوند که در سال ۱۹۷۴ کاخ ریاست جمهوری را محاصره نموده و یک دولت دست نشانده بر سر کار آوردند. پس از آن دولت ترکیه عملیات نظامی را در قبرس شروع و نیکوزیا را تصرف نمود. در آن زمان فشارهایی را بر ترکیه اعمال نمودند، مثلاً امریکا این کشور را تحریم تسلیحاتی نمود که به تازگی برداشته شد. حملات ترکیه در سال ۱۹۷۴ به سبب فشار افکار عمومی و تحریم‌های بین المللی متوقف گردید. اما از سال ۱۹۸۳ جمهوری ترک قبرس شمالی اعلام موجودیت کرد (که تا کنون به غیر از ترکیه هیچ کشوری جمهوری ترک قبرس شمالی را به رسمیت نشناخته است) نکته جالب اینجاست که از همان سال ۱۹۸۳ گفتگوهای مربوط به اتحاد آغاز گردید، اما تا کنون این گفتگوها به جایی نرسیده است. نزدیک به ۳۲ سال است که این گفتگوها نتیجه‌ای در پی نداشته، اما از سال ۲۰۰۰ به بعد تحرکاتی جهت حل مسأله اتحاد قبرس صورت گرفته است. جمهوری قبرس شمالی به محض اعلام موجودیت با تحریم‌های شدید سازمان ملل مواجه گردید و نسبت به بخش قبرس جنوبی از توسعه یافتگی کمتری برخوردار است و به همین جهت علاقه بیشتری به شروع بحث اتحاد دارد تا بتواند بار دیگر حکومتی یکپارچه تشکیل دهند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به وضعیت کنونی نگاه بازیگران مختلف منطقه‌ای و بین المللی به مسأله قبرس چگونه است؟
دو بازیگر اصلی در مسأله قبرس ترکیه و دیگری یونان هستند. از نظر مسافت دریایی ترکیه نزدیکتر از یونان بوده ولی یونان نیز به سبب کثرت جمعیت یونانیان ساکن در این کشور دارای نفوذ می‌باشد. علاوه بر این دو بازیگر اساسی، بازیگر دیگری چون اتحادیه اروپا را می‌توان نام برد که عملکرد آن در قالب سازمان ملل بوده است. از سال ۲۰۰۳ نیز سازمان ملل یک نقشه راهی با نام عنان –کوفی عنان- ارائه نمود. در سال ۲۰۰۴ این نقشه راه به همه پرسی گذاشته شد که ۷۵% قبرس شمالی و ۶۵% قبرس جنوبی یا یونانی نشین به آن رأی مثبت دادند، ولی نتیجه چندان رضایتبخش نبوده است. از آن زمان تاکنون علی رغم تلاش‌های انجام پذیرفته نتیجه‌ای حاصل نشده است. یعنی چندین بار گفتگوهای مختلفی نیز شروع شده ولی از آن جهت که منافع بازیگران اصلی این بحران یعنی ترکیه و یونان تا حدودی متضاد و متفاوت از همدیگر می‌باشد، نتیجه کافی به دست نیامده است.
از بازیگران دیگر منطقه می‌توان به امریکا اشاره کرد که تمایل به حل قضیه در چهارچوب اتحادیه اروپا دارد. قضیه قبرس یکی از شروط اصلی ورود ترکیه به اتحادیه اروپا می‌باشد و همواره نیز در رأی‌گیری‌های انجام شده قبرس جنوبی با ورود ترکیه به اتحادیه اروپا مخالفت کرده است. اتحادیه اروپا به نحوی است که برای نهایی شدن و در واقع تصویب یک قانون بایستی رأی تمامی اعضا را داشته باشد و قبرس در مورد ورود ترکیه به اتحادیه اروپا همواره یکی از مخالفان بوده است. امریکا نیز در قالب اتحادیه اروپا مسأله قبرس را دنبال می‌کند. ولی اتفاقی که در یک دهه اخیر پای بازیگران دیگری را به مسأله قبرس باز نموده بحث کشف منابع نفت و گاز در اطراف قبرس می‌باشد. بدین ترتیب کشورهایی نظیر مصر و اسرائیل نیز در این قضیه ذینفع شده و مایل به حل این بحران جهت بره‌مندی از منابع موجود می‌باشند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: برخی معتقدند که ترکیه تلاش دارد مسأله قبرس را به عنوان یک مسأله اسلامی-مسیحی نیز مطرح نماید. موفقیت یا ناکامی ترکیه در این زمینه تا چه حد بوده است ؟
بنده با این نظر که ترکیه قصد رویارویی اسلام و مسیحیت در قبرس را دارد موافق نیستم. چون تاریخ نشان داده حداقل از ۱۸۰۰ تا ۱۹۶۰ مسلمانان و مسیحیان قبرس در کنار هم زندگی کرده و هیچ مشکلی هم نداشته‌اند. بلکه بنده ترجیح می‌دهم نقش ترکیه در قضیه قبرس را به نوعی گروگان‌گیری سیاسی جهت ورود به اتحادیه اوپا در نظر بگیرم که سعی در پیشبرد مسأله مطابق میل خود دارد هرچند در گفتگوهای سیاسی، مانند اظهارات مدتی پیش اردوغان که اظهار امیدواری نمود در سال آینده شاهد قدم‌های اتحاد باشیم، منطقه ترک نشین شمال را مورد حمایت‌های رسمی و لجستیکی خود قرار می‌دهد. یا می‌توان به ملاقات‌های انجام شده بین رئیس جمهور این منطقه و اردوغان اشاره نمود که حکایت از مسائل دیگری دارد. یونان نیز متقابلاً اقدامات مشابهی دارد. به همین سبب به نظر می‌رسد که قبرس بیشتر به عنوان وجه مصالحه سیاسی در بین این دو کشور قرار گرفته و بحث اسلام و مسیحیت مطرح نمی‌باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در سطح جهانی به جز ترکیه کشور دیگری جمهوری قبرس شمالی را به مشروعیت نشناخته است. چرا کشورهای اسلامی نگاه چندان جدی به مسأله قبرس نداشته‌اند؟
اولاَ که این قضیه منافع چندانی برای سایر کشورها نخواهد داشت و این مسأله با اتحادیه اروپا خیلی پیچیده شده و به نحوی می‌توان این مسأله را به یک دعوای دوجانبه بین ترکیه و یونان قلمداد نمود. البته اکنون به دلیل مسأله ورود ترکیه به اتحادیه اروپا این اتحادیه نیز وارد مسأله گردیده است. از طرفی مسأله اعلام استقلال قبرس شمالی با گونه‌ای اشغال‌گری پیوند خورده است. چرا که این اعلام استقلال بر اساس مبارزه رهایی بخش نبوده و در پی دست نشاندگی ترکیه صورت گرفته است. بنابراین مثل قضیه آبخازیا در گرجستان در قبرس نیز به دلیل تسلط ترکیه بر قبرس شمالی هیچ کشوری این جمهوری را به رسمیت نمی‌شناسد. این تسلط تا جاییست که حتی اولین اقدام هر رئیس جمهوری در قبرس شمالی ملاقات با رئیس جمهور ترکیه می‌باشد. به همین خاطر کشورهای اسلامی در این مورد احتیاط کرده و وارد این بازی نمی‌شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: تداوم بحران چه پیامدهایی در حوزه‌های ژئوپولیتیکی، سیاسی و امنیتی منطقه خواهد داشت ؟
این مسأله در بلند مدت می‌تواند مانع بزرگی بر سر راه ترکیه در پیوستن به اتحادیه اروپا باشد. چرا که قبرس جنوبی همواره بر سر این قضیه با اتحادیه اروپا درگیر مجادله می‌باشد. ترکیه نیز آگاه است که در صورت حل نشدن قضیه قبرس قادر به مشاهده دروازه‌های اتحادیه اروپا نخواهد بود. نکته دیگر آن‌که این قضیه می‌تواند در بلند مدت در منطقه ایجاد نا امنی نماید. به ویژه با کشف ذخایر گاز و نفت و تنوع بازیگرانی که در آینده درگیر این مسأله خواهند شد، بحران قبرس می‌تواند برای سایر کشورها به ویژه اسرائیل جذاب بوده و آن‌ها را نیز وارد قضیه نماید که این به معنی پیچیدگی قضیه قبرس می‌باشد. لذا نفع همگان در حل مسأله قبرس به صورت مسالمت آمیز می‌باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام:آینده حل بحران قبرس به چه عواملی وابسته می‌باشد؟
به نظر می‌رسد آینده این بحران بیشتر از هر چیز به تفاهم و خواست دو بخش قبرس شمالی و جنوبی بستگی دارد. با توجه به مدت قریب به سی سالی که از اعلام استقلال قبرس شمالی گذشته و در طی این پانزده سال که حزب عدالت و توسعه با شعار حل مسائل بر سر کار آمد اتفاق خاصی نیفتاده است، لذا ترکیه و یونان نقش مثبتی در حل مسأله نداشته‌اند. لذا حل بحران با توجه به نقشه راه ارائه شده توسط آقای عنان و در یک فرآیند چند مرحله‌ای با تکیه بر آراء مردمی و ایجاد اتحاد میان ساکنین قبرس ممکن خواهد بود. چنانچه این نقشه راه در قبرس مورد توجه قرار گرفته و با حذف دخالت‌های خارجی به ویژه دخالت‌های ترکیه و یونان، می‌توان امید به اتحاد دو بخش شمالی و جنوبی داشت.
