روندپژوهی بازیگران جهان اسلام/ افغانستان و پاکستان

دربارۀ کتاب
ژئوپلتیک جهان اسلام با گسترۀ عظیم و جمعیت زیاد خود، همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای، اختلافات قومی و مذهبی، اقتصادهای وابسته، تروریسم و منابع عظیم طبیعی فقط بخشی از عواملی هستند که سبب‌ افزایش چالش‌های پیش روی این کشورها شده‌اند. زیست در دنیای پیچیدۀ امروز، بازی برای تمام بازیگران را سخت و غیرقابل‌پیش‌بینی ساخته است. در عصر تحولات غیرخطی، پیش‌بینی رفتار بازیگران بسیار سخت است. این در حالی است که تمامی بازیگران تلاش می‌کنند سایر بازیگران را به‌سمت نتایج مرجح و مطلوب خود سوق دهند. در این شرایط، رفتار بازیگران تابعی از تصمیمات آن‌ها در گذشته و اتفاقاتی است که در دنیای بیرون رخ می‌دهد.
در همین راستا، مؤسسۀ آینده‌پژوهی جهان اسلام پروژه‌ای تحقیقاتی را در زمینۀ شناسایی روندهای بازیگران جهان اسلام تعریف کرده است. در این مجموعه، در تهیۀ گزارش‌های مربوط به تحلیل رفتار بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، از روش تحلیل روند استفاده شده است. روندها، تغییرات منظم در داده‌ها یا پدیده‌ها در خلال زمان هستند. هرچه زمان می‌گذرد، میزان تأثیر روند، کمتر یا بیشتر می‌شود. روند، ادامۀ گذشته تا اکنون است. در تحلیل روند باید ماهیت، سرعت و پیامدهای روند را کشف کنیم. روندهای مربوط به هر بازیگر به تفکیک پیشران‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی، فناورانه، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی، استخراج شده و تحلیل شده‌اند. ذکر این نکته لازم است که روش گردآوری داده‌ها در این پروژه، روش کتابخانه‌ای بوده است و اطلاعات و داده‌های آماری موردنیاز با استفاده از منابع آماری معتبر به دست آمده‌اند. خروجی پروژۀ تحلیل روندهای بازیگران جهان اسلام، در قالب مجموعه‌ای هفت‌جلدی شامل افغانستان و پاکستان، ایالات متحده امریکا، رژیم صهیونیستی،ترکیه، روسیه، عربستان سعودی، مصر و الجزایر عرضه شده است. در واقع، کتاب حاضر درصدد است ضمن شناسایی بازیگران اصلی و تأثیرگذار در منطقه و جهان اسلام، به پیگیری و رصد رفتار آن‌ها بپردازد.
افغانستان و پاکستان دو کشور مسلمان واقع در جنوب غربی آسیا هستند که در حوزۀ ژئوپلیتیکی شبه‌قارۀ هند قرار دارند. این دو کشور کریدور ارتباطی و حلقۀ اتصال بین غرب و شرق آسیا محسوب می‌شوند. همین موقعیت راهبردی سبب شده بود این دو کشور به‌عنوان کمربندی محافظتی برای منافع استعماری بریتانیا در قرن نوزدهم و نیمۀ اول قرن بیستم مطرح باشند. در این بازۀ زمانی، انگلستان همواره دغدغۀ تهدید روسیه و فرانسه برای منافع استعماری خود در چین و هندوستان را داشت. به همین دلیل، افغانستان و پاکستان کمربند محافظتی منافع استعماری انگلستان بودند.
شکل‌گیری کشوری مستقل تحت عنوان افغانستان به‌دلیل همین نگاه انگلستان به موقعیت راهبردی این کشور در قرن نوزدهم بود. در سال 1856 با مداخلۀ آشکار انگلستان در قالب معاهدۀ پاریس، مقدمات استقلال افغانستان از ایران فراهم شد. ترسیم تصنعی مرزها توسط انگلستان از همان زمان به روند مستمر و ادامه‌دار بی‌ثباتی سیاسی در افغانستان شکل داد. چنین شرایطی سبب شده است افغانستان در چند دهۀ گذشته، همواره، منشأ شکل‌گیری روندهای مهم داخلی و منطقه ای در جهان اسلام باشد.
پاکستان از قطب‌های بزرگ اسلامی محسوب می‌شود که همواره به‌دنبال ایفای نقشی فعال و تأثیرگذار در جهان اسلام بوده است. پاکستان یگانه قدرت هسته‌ای جهان اسلام محسوب می‌شود. این کشور و مدارس دیوبندیسم آن، خاستگاه اصلی فکری گروه‌های تکفیری در جهان اسلام هستند. این کشور همواره با بی‌ثباتی سیاسی و پیامدهای آن روبه‌رو بوده است.
شرایط خاص و تأثیرگذار سیاسی، اجتماعی و امنیتی افغانستان و پاکستان در تحولات جهان اسلام ضرورت بررسی دقیق روندهای منشعب از این دو کشور در سطح جهان اسلام را برجسته کرده است. با توجه به این ضرورت، این گزارش با تکیه بر موردکاوی و تکنیک تحلیل روند تلاش می‌کند روندهای سیاسی، نظامی، فناوری، اجتماعی و اقتصادی تأثیرگذار و برجسته در دو کشور افغانستان و پاکستان را شناسایی کند. به‌عبارت دقیق‌تر تلاش می‌شود با اتکا بر منابع علمی، گزارش‌های راهبردی، سیاست‌های اعلامی در قالب اسناد رسمی و…، سلسله رویدادهای مرتبط و مستمر تحت عنوان روند استخراج شوند.