بسمه تعالی
تحلیل SWOT از وضعیت سیاسی کویت
مریم خالقی نژاد
پژوهشگر مسائل منطقه و دانشجوی دکتری علوم سیاسی
کشور کویت در جنوب غربی آسیا واقع‌شده است و حدود 20 درصد از ذخایر نفتی جهان را در این منطقه دارد و از این رو برای منطقه و جامعه بین‌المللی کشوری مهم و استراتژیک تلقی می‌شود. موقعیت اقتصادی و جغرافیایی کویت باعث تأثیرپذیری کویت از تحولات خارجی شده و این در حالی است که اقتصاد آن به دلیل برخورداری از منابع نفتی پرتوان است. با توجه به موقعیت خاص کویت در ادامه به تحلیل نقاط ضعف و قدرت، تهدید و فرصت این کشور کوچک اما پر زمینه از نظر رشد و تأثیرگذاری اقتصادی و سیاسی پرداخته می‌شود.
نقاط قوت
1- از نظر جغرافیایی و ژئوپلیتیک کویت کشوری است که از یکسو با عراق، عربستان در خشکی و از نظر دریایی با ایران همسایه است و از سویی دیگر تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی از نظر منابع زیرزمینی به‌مانند دیگر کشورهای منطقه خلیج‌فارس دارای منابع نفتی و گازی غنی می‌باشد به‌طوری‌که با داشتن میدان بورگان که دومین میدان خشکی در جهان است اهمیت به سزایی را در ذخایر نفت و گاز دارد.
2- دارا بودن توانایی ارتباطات قوی دریایی به‌خصوص با کشورهای مهم منطقه و جهان. وجود بنادر عظیم و مهم در این کشور باعث توانایی بالای کویت و ایجاد مزیت‌های متنوعی برای آن شده است. بندرهای مهم کویت مانند دوحه، عبدالله، الاحمدی، شویخ، شعیبه و الزور دارای توانایی ارتباطات بسیار قوی در زمینه کشتیرانی و امور دریایی هستند که مهمترین عامل در تقویت کویت بعد از منابع زیرزمینی هستند.
3- از عوامل مهم و تأثیرگذار در اقتصاد و رشد اقتصادی در کویت معافیت از پرداخت مالیات، امکان تبادل آزاد سرمایه، تضمین صد درصد مالکیت خصوصی است[i] که موارد نام برده تأثیر بسیار زیادی را درحرکت روبه‌جلو رشد اقتصادی دارد.
3- از نظر فرهنگی ملت کویت عرب و با دین اسلام و اکثریت سنی هستند که با همسایگان خود دارای اشتراکات فرهنگی قوی هستند و همچنین به دلیل پیشینه حضور انگلیسی‌ها، زبان انگلیسی به عنوان زبان دوم آن کشور است که امروزه در پیشرفت و توسعه یک کشور بسیار اهمیت دارد لذا دو عامل اشتراکات فرهنگی و زبان انگلیسی بسیار تأثیرگذار است.
4- شاید مورد دیگر از نظر فرهنگی برای نقاط قوت کویت را بتوان رسانه‌های آن ذکر کرد که علیرغم نوع حکومت شیخ‌نشینی و عدم وجود احزاب قوی و یا فعالیت‌های محدود سیاسی در کویت رسانه‌ها به‌صورت تقریباً قوی به فعالیت می‌پردازند و در این زمینه بسیار قوی هستند که نشان‌دهنده نوع نگاه به برخی از جنبه‌های آزادی بیان و برخورد حکومت در جامعه می‌باشد که شاید فعالیت نسبتاً قوی رسانه‌ها در کویت یک عامل مثبت و قوی در انسجام امور و عدم مخالفت‌های شدید با دولت باشد و همچنین باعث افزایش آگاهی‌های سطح عمومی می‌شود.
موارد ضعف
1. از نظر اقتصادی اتکای کویت به درآمدهای نفتی و دارا بودن اقتصاد کوچک باعث محدودیت کویت در برخی زمینه‌ها شده است اگرچه کویت دارای اقتصادی باز است اما محدودیت و وابستگی به درامدهای نفتی پیامدهای خاص خود را برای هر کشوری دارد.
2. همانطور که مشخص است همیشه عوامل قدرتمندی در برخی از شرایط می‌تواند به عنوان عوامل ضعف یک کشور و منطقه در شرایط دیگر محسوب شود. کویت نیز مانند برخی دیگر از کشورها موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیکی آن باعث شده است تا ضمن داشتن نکات مثبت از نظر کشاورزی و دامداری بسیار فقیر باشد و همین امر عاملی در وابستگی کالاهای کشاورزی و دامداری از خارج شده است.
3.با توجه به وجود بنادر عظیم و راه‌های ارتباطی مهم در کویت اگرچه پالایشگاههای متعددی و صنایع زیادی در کویت وجود دارد اما با این حال صنایع کویت چندان گسترده نیست و در بسیاری از موارد صنعتی وابسته به خارج است.
4.کویت علیرغم دارا بودن برخی زمینه‌های بسیار مهم برای رشد و توسعه در یک کشور اما با کمبود نیروی انسانی رو به رو می‌باشد که مشکل کمبود نیروی انسانی باعث حضور نیروی کار بیگانه در این کشور و منابع انسانی خارجی شده است که خود می‌تواند عاملی در تهدید امنیت، جامعه و فرهنگ آن باشد.
5. شیخ نشینی و موروثی بودن حکومت؛ کشور کویت دارای امیر و شیخ‌های می‌باشد و به نظر می‌رسد که ریاست در آن کشور تاکنون به‌طور موروثی بوده است.
6. به دلیل اینکه کویت کشوری امیرنشین با جمعیت کم است لذا عدم تنوع جریان‌های سیاسی وجود دارد. همچنین عدم وجود احزاب در این کشور و محدودیت و فعالیت سیاسی به مذهب و سیاست یک عامل مهم در عدم رشد و آزادی کامل جامعه کویت است.
7. کوچک بودن اقتصاد و وابستگی به فروش نفت و اختصاص درصد بالایی از بودجه دولت از طریق فروش نفت. قابل‌بیان است که با توجه به جمعیت کم و درامد بالا از فروش نفت مردمی نسبتاً مرفه دارد.
8.محدودیت و ضعف در خصوص قوای نظامی که این ضعف بیش از هر چیزی وابستگی کویت را به خارج و کشورهای قدرتمند شدت می‌بخشد و منجر تضمین این وابستگی می‌شود.
تهدیدها
1.سالیان سال است که ادعای عراق مبنی بر تعلق کویت به خاک عراق باعث تهدید تمامیت ارضی و امنیت کویت شده است این ادعای عراق در خصوص کویت باعث برخوردهای سیاسی نظامی دو کشور بوده است و به عنوان مهمترین عامل تهدید کویت در طول تجربه تاریخی اخیرش می‌باشد.
2.اختلاف با دیگر همسایگان و کشورهای منطقه مانند امارات، بحرین، مصر و به‌خصوص در مسئله قطر که کویت خواهان میانجیگری در بحران قطر است درحالی‌که همسایگان قطر به بهانه حمایت از گروههای اسلام‌گرا توسط قطر کاملاً مخالف با قطر هستند و اکثر کشورهای عضو خلیج‌فارس روابط خود را با قطر کاهش داده‌اند که این امر باعث تأثیراتی بد در موقعیت کویت و اقتصاد آن دارد.
3.تهدیدات و فشارهای عربستان بر کویت؛ فشار عربستان از یکسو در خصوص موارد مختلف مانند عدم پذیرش سفرای کشورهای شیعه‌نشین مثل لبنان، عدم گسترش روابط با ایران و برخی از کشورهای دیگر شیعه‌نشین، و از سوی دیگر کاهش قیمت نفت از سوی عربستان برای جبران کاهش تولیدات نفتی ایران و عراق در مقابل درخواست غرب که اگرچه باعث افزایش سرمایه‌گذاری در کویت و دیگر کشورهای عضو اپک گردیده است اما در طولانی‌مدت فروش نفت با قیمت پایین باعث آسیب و کاهش درامد نفتی کویت می‌گردد. همچنین منجر به بحرانی شدن روابط کویت و عربستان می‌گردد. باید این نکته را در نظر داشت که امروزه عربستان با کشورهایی همچون امریکا و اسراییل دارای روابط بهتری است و می‌تواند به تحریک انها در مقابل کویت نیز اقدام کند.
4.وابستگی در رابطه با امریکا که اولاً وابستگی کویت به مواد غذایی وارداتی از امریکا بسیار زیاد می‌باشد طوری که اگر روزی واردات غذایی از امریکا قطع گردد کویت در تنگنا قرار خواهد گرفت و دوم آنکه در زمینه تقویت و خرید نظامی امریکا نقش اول را در کویت دارد و همچنین در این مورد نیز اگر روزی رابطه کویت با امریکا تغییر کند و یا تقویت و کمک نظامی امریکا با کویت قطع گردد در زمینه نظامی شاهد ضعف کویت خواهیم بود.
5. درسال‌های اخیر نفوذ برخی گروههای سلفی هرچند کوچک باعث برخی مخاطرات امنیتی در کویت شده است اگرچه به دلیل نزدیکی حکومت کویت به مردم‌سالاری نفوذ گروههای تروریستی به این کشور محدود است اما با حملاتی هرچند کوچک در سال‌های اخیر توانسته‌اند امنیت کویت به‌خصوص حکومت آل صباح را مورد تهدید قرار دهند. بعلاوه همسایگی با عراق که تحت تأثیر شدید نفوذ گروههای تروریستی است باعث دوچندان شدن احتمالات ناشی از نفوذ تروریست‌ها به کویت می‌شود. باید توجه داشت که نوع نگاه سلفی تکفیری‌ها به کویت و امیران کویت که کاملاً مخالف می‌باشند و سعی بر ایجاد اختلاف و تفرقه میان اهل سنت و تشیع کویت دارند که این امر نیز مزید بر علت تهدیدات ناشی از گروههای سلفی تکفیری برای کویت است.
6.علیرغم دارا بودن اهرم اقتصادی قوی اما درعین‌حال نمی‌تواند دارای سیاست مستقل سیاسی و اهداف خارجی مستقل داشته باشد بر همین اساس در مورد مسائل منطقه به‌صورت نیابتی از قدرت‌های بزرگ عمل می‌کند، مانند برخورد با سوریه و بشار اسد و یا در برقراری برخی روابط با ایران. این امر وابستگی در اقدامات خارجی تهدیدی برای کویت است چراکه اگر حرکتی در تضاد با منافع خارجی قدرت‌های بزرگ انجام دهد باعث آسیب کامل به‌کل ابعاد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و نظامی کویت می‌شود. بنابراین کویت بیش از هر چیز دیگری در خصوص سیاست خارجی وابسته به قدرت‌های بزرگ است.
7.افزایش شیعه هراسی در منطقه خطری جدی برای شیعیان کویتی محسوب می‌شود چراکه شیعیان کویت نقش بسیار مهمی را در اقتصاد کویت دارند.
فرصت ها
1- ساخت جزیره تفریحی سبز در خلیج‌فارس که امکانات متعددی را برای برقراری ارتباطات و تبادلات دریایی به‌خصوص با کشورهای غربی در اختیار کویت قرار می‌دهد و همچنین منبعی برای افزاش درامد بیشتر از قبل در خصوص صادرات منابع زیرزمینی برای کویت محسوب می‌شود. همچنین کویت می‌تواند با استفاده از این جزایر صادرات خود را از امریکا کاهش و با کشورهای دیگر به مبادله بپردازد تا مقداری از وابستگی در برخی موارد صادراتی و مورد نیازش با امریکا کاسته شود.
2- عضویت در سازمان‌های بین‌المللی، پیمان‌های اقتصادی و موافقت‌نامه‌های تجاری مهم که این امر در تجارت بین‌المللی از اهمیت و درجه بالایی برخوردار است.
3- همسایگی و افزایش روابط با ایران که یکی از قدرت‌های منطقه می‌باشد و تأثر پذیری هر دو از هم از نظر اشتراکات فرهنگی و مذهبی به‌خصوص جمعیت شیعه.
4- تمایل امریکا و دیگر قدرت‌های بزرگ به تقویت روابط با کویت که این امر خود باعث تغییر رویه برخی از مخالفان کویت در عرصه بین‌المللی و منطقه‌ای می‌باشد.
5- در کل نوع نگاه کشورهای خارجی و قدرتمند منطقه به کویت بسیار می‌تواند مورد استفاده کویت در تقویت بنیه دفاعی و نظامی، اقتصادی و سیاسی آن گردد.
