سیاست خارجی و نوع روابط جیبوتی با قطب های جهان اسلام | گفتگو با جعفر قنادباشی / کارشناس مسائل آفریقا

گفتگو با جعفر قنادباشی / کارشناس مسائل آفریقا / موسسه آینده پژوهی جهان اسلام /

جمهوری جیبوتی کشوری مسلمان در شاخ آفریقا است. پایتخت این کشور شهر جیبوتی  می‌باشد.جمهوری جیبوتی با ۲۳ هزار کیلومتر مربع مساحت، در شرق قاره آفریقا مستقر است. جیبوتی از کوچک‌ترین و کم‌جمعیت‌ترین کشورهای آفریقاست. دسترسی آسان جیبوتی به آب‌های بین‌المللی از یکسو، و ارتباط زمینی آن با کشورهای مرکزی قاره آفریقا از سوی دیگر، بر اهمیت راهبردی آن افزوده‌است. در این در گفتویی با جعفر قناد باشی به سیاست خارجی کشور جیبوتی پرداخته ایم:

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: از آغاز سیاست خارجی کشور جیبوتی و استقلال آن، جیبوتی دارای چه اهمیت و جایگاهی بوده است؟

جیبوتی از لحاظ جغرافیایی بخشی از سومالی تلقی می شود که مستعمره ی فرانسه بوده و قبل از این هم اسم این کشور عفار و عیسی بوده است. عفار و عیسی به سومالی فرانسه معروف بوده است . به عبارت دیگر سومالی از نظر جغرافیا و تاریخ معاصر یعنی قرن اخیر مجموعا به سه قسمت تقسیم می شود: سومالی انگلیس (که در حاضر تحت عنوان سومالی لند مشهور است). سومالی فرانسه (که در ابتدا این قسمت نامش عفار و عیسی بود و بعد از استقلال  تحت عنوان جیبوتی درآمد ) و قسمت ایتالیایی که با نام سومالی اصلی که در حال حاضر قرار دارد و در زمان کوتاهی در اختیار ایتالیایی ها بوده است. جیبوتی از کشورهایی است که بسیار دیرتر از کشورهای دیگر آفریقا مستقل شده، یعنی دو سال قبل از انقلاب ایران مستقل شد و از جمله کشورهایی است که مانند کشورهای دیگر مستعمره ی فرانسه، در مجموعه ی کشورهای تحت نفوذ فرانسه و از کشورهای کلیدی برای فرانسه بوده است. فرانسه در شرق آفریقا و به خصوص شمال شرق آفریقا تنها این مستعمره را داشت. البته در شرق میانی جزایری مانند جزیره ی کومور ، ماداگاسکار هم مستعمره ی فرانسه بودند . جیبوتی بخشی از کل قاره ی آفریقاست، جزیره ای نیست و در منطقه ی بسیار استراتژیک باب المندب واقع است، فرانسوی ها برای پایگاه جیبوتی ارزش  بسیاری قائل بودند و از همان زمان نه تنها به عنوان یک مستعمره ی عادی بلکه به عنوان یکی از پایگاه های اصلی نظامی فرانسه بعد از استقلال کشور آفریقایی بوده و پیوسته فرانسوی ها روی آن حساب زیادی باز کردند. بسیاری از پایگاه های آن ها را فرانسوی ها طی سال های 1970 تا سال 2000 تعطیل کرده است. اما پایگاه مربوط به فرانسه را تعطیل نکردند و دقیقا هم زمان با حمله ی آمریکایی ها به طالبان در افغانستان، آمریکایی ها هم وارد جیبوتی شدند. چون احساس این بود که طالبانی (که در افغانستان فعالیت می کنند به سمت شمال شرق آفریقا خواهند رفت) و جیبوتی یکی از مناطق نفوذ آنها خواهد بود. لذا آمریکاییان ستاد مشترک مبنی و مبتنی بر مبارزه بر تروریسم ایجاد را در این کشور ایجاد کردند . اینک می توان گفت که فرانسوی ها و آمریکایی ها به طور مشترک و شاید آمریکایی ها بیشتر از  لحاظ نظامی روی جیبوتی حساب باز کرده اند. 

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: سیاست خارجی این کشور در دهه های گذشته دارای چه محورهایی بوده است؟

جیبوتی کشور بسیار کوچکی بوده و جمعیت بسیار کمی داشته است، به رغم این که در منطقه ی بسیار استراتژیک بوده در مجموع کشورهای آفریقایی هیچ گاه سیاست گذاری زیادی نداشته است. البته در مجموع کشورهایی به نام ایگاد (یعنی کشورهایی که سودان، اتیوپی، اریتره، جیبوتی عضو هست) ، لیکن خود مجموعه ی ایگاد که یکی از هم پیمانان آفریقایی تلقی می شود بر اساس ایجاد یک بازار مشترک (که بر اصل همکاری های مشترک ایجاد شد) مجموعه ی فعالی نشده است. جیبوتی هم چه در اتحادیه ی آفریقا ، سازمان وحدت آفریقا و چه در مجموعه ی ایگاد نقش محوری و حتی نقش فرعی نداشته است. به دلیل جمعیت بسیار کم و صادرات و واردات بسیار اندک  از لحاظ سیاسی هم مقامات به دلیل این که کشور ضعیفی است ، این کشور به خارج و کشور فرانسه متکی بود و هیچگاه حرف و سخن عمده ای و حرف متفاوتی نسبت به مجموعه های دیگر نداشته اند . لذا سیاست گذاری آن ها در حداقل بوده است.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر به رویکردهای فرهنگی، ایدئولوژیکی و مذهبی جیبوتی در دهه های گذشته نگاه کنیم، چه محورهایی مدنظر این دولت بوده است؟

این کشور در منطقه ی شمال شرق آفریقا یعنی در منطقه ی اسلامی واقع شده، (همه ی کشورهایی که در نیمه ی شمالی آفریقا هستند، عمدتا بیش از 90 درصد جمعیتشان مسلمان هستند) جیبوتی هم یکی از کشورهایی است که اکثریت جمعیت،  مسلمان می باشد. البته اکثریت سنی مذهب هستند و جزو مجموعه کشورهای اسلامی است، طبیعتا در مسائل اسلامی با دیگر کشورها همراهی کرده است. این کشور با توجه به این که در میان کشورهای عرب تبار قرار گرفته  با یک نژاد متفاوتی از عرب هاست، و تا اندازه ای تنش هایی از نظر زبانی و قومی در داخل کشور و هم با کشورهای همسایه داشته است. زبان رسمی آن زبان عربی و فرانسوی است. این امر در داخل اثرات زیادی مبنی بر معادلات داخل آن گذاشته است. مردم مسلمان به زبان فرانسه علاقه مند نبودند و از طرف دیگر کسانی که عرب بودند نسبت به جمعیت کم بوده اند، یعنی کمتر از 20 درصد  مردم جیبوتی عرب زبان هستند، لذا تنش هایی ناشی از عرب زبان بودن و دو زبانی و گرایش های این چنینی در این کشور بوده است. با این حال بیشتر مردم سنی و عمدتا شافعی و جزو فرقه های صوفی هستند. 

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش جیبوتی در بین کشورهای اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی  و… چگونه بوده است؟

اگر بخواهیم نقش کشورهای عضو اتحادیه ی عرب یا مجموعه کشورهای عضو سازمان همکاری های اسلامی را درجه بندی کنیم ، کمترین نقش را کشور جیبوتی داشته است، جیبوتی به رغم حضور در منطقه ی بسیار استراتژیک دارای بنادری است و در کنار دریای سرخ واقع است،  لیکن در تاثیر گذاری در روند تصمیمات اتحادیه ی عرب یا اتحادیه ی سازمان همکاری اسلامی  کمترین نقش را داشته است.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر به روابط جیبوتی با قطب های مهم جهان اسلام نگاه کنیم، در سال های گذشته جیبوتی چه نوع روابطی  با قطب های جهان اسلام داشته است؟

چون دریای سرخ در مقابل عربستان قرار دارد، طبیعتا یکی از کشورهایی که بسیار تاثیر گذار روی جیبوتی بوده، کشور عربستان بوده است. البته بخشی از این روابط به سیاست دسته چکی که عربستان در کشورهای اسلامی اجرا می کند مربوط می شود . بعد از شروع بحران یمن ، تلاش عربستان این بود که باید کشور جیبوتی بیشتر حمایت گردد تا رقبای عربستان  احتمالا از خاک جیبوتی به نفع مردم یمن بهره برداری نکنند. لذا ارتباطات جیبوتی با عربستان است پررنگ شده است.  به خاطر این که در این سوی دریای سرخ عربستان و در آن سوی جیبوتی قرار گرفته است. در بعد دیگر یکی از ابعاد روابط دیگر  جیبوتی با کشور سودان است. سودان یکی از کشورهای اسلامی است و جیبوتی هم کشور اسلامی است ( اما در واقع نوعی حکومت سکولارسیم بر اتیوپی حکمفرماست) جیبوتی همواره متکی به مقامات سودانی بوده یعنی به نوعی کوشش می کرده که از جایگاه سودان به عنوان یکی از کشورهای پهناور اسلامی بهره بردای کند. لیکن سودان در سه سال گذشته به دلیل این که بخشی از خاک آن جدا شده و آقای البشیر در دادگاه بین المللی متهم است (به دلیل جنایت جنگی انجام داده است ) سودان هم نتوانسته نقش حامی جدی و قوی برای جیبوتی باشد.  لذا جیبوتی با سودان و عربستان ارتباط داشته است. همچنین مقامات آن با ایران هم سفرهایی داشته است ، حتی در عالی ترین سطوح با ایران دیدار داشته اند، این  موضوع بر می گردد به این که  دولت قبلی ایران تلاش می کرد به دلیل تحریم ها از بنادری که ممکن است در مسیر دریای سرخ  به روی ما باز شود، از آن ها استفاده شود. یکی از راه هایی که ایران می توانست استفاده کند بنادر جیبوتی بود، ایران همکاری هایی را با این کشور آغاز کرده، آن ها هم با فراق باز همکاری ها را پذیرفته بودند. در این همکاری ها حتی در ایجاد یک سلسله امور عمرانی هم ایران نقش جدی داشته است .

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: روابط با مصر و ترکیه به عنوان دو قدرت جهان اسلام چگونه بوده است؟

ترکیه که در مجموعه کشورهای آفریقایی کوشش می کرد طرح هایی را اجرا کند و عمدتا بخش خصوصی ترکیه به سمت آفریقا رفت، جیبوتی توانایی اقتصادی بالایی نداشت، تا این که بتواند بخش خصوصی ترکیه را جذب کند، به نظر برای ترک ها خیلی جاذب نبود، و بیشتر ترکیه روی کشورهایی که دارای نفت بوده سرمایه گذاری کرده است. لذا ترکیه با جیبوتی اقتصادی و سیاسی روابطی در سطح نازل داشته است. در خصوص مصر در زمان آقای مبارک، مشکلات زیادی داشت، سعی می کرد در مجموعه کشورها به عنوان رهبر منطقه ایفای نقش کند، ولی اینکه بتواند همکاری های مشترکی بین دو کشور ایجاد شود، جز یک سری رفت و آمد های انسانی، کارگری و… عمدتا نقش زیادی بر سودان و بر جیبوتی نداشتند. چون این کشورها مرکز تسلط فرانسوی ها بود و مصری ها تحت تربیت امریکایی ها بودند. رقابت های بین این دو سبب شده بود که خیلی روابط این کشورها گسترش پیدا نکند. اگر چه که آمریکایی ها سعی می کردند که رفت و آمد های بین مصر و جیبوتی را تقویت کنند تا بتوانند یک ستاد ارتش منطقه ای را برای مبارزه با تروریسم ایجاد کنند.

واژگان کلیدی: سیاست خارجی جیبوتی، روابط خارجی جیبوتی ، روابط ایران و جیبوتی ، نقش جیبوتی در جهان اسلام