مدیرگروه پژوهش های مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در رابطه با تکلیف نگاه دینی به مسئله آینده پژوهشی و عملکرد صورت پذیرفته در این باره گفت: کار مناسبی تا کنون در این راستا در کشور محقق نشده است.
در نشستی که با عنوان «آینده پژوهی در جهان اسلام، تجربه ایران» در موسسه آینده پژوهی جهان اسلام برگزارشد آقایان دکتر سید یحیی (رحیم) صفوی و دکتر ابراهیم حاجیانی به تبیین این مسئله پرداختند.
مدیرگروه پژوهش های مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام دراین باره گفت: به طورمشخص رشد این مسائل در ایران از سالهای اواخردهه70 میلادی شروع شده و قبل ازتشکیل جمهوری اسلامی توسط آقای تهرانیان همایشی در شیراز برگزار شد که در قالب یکسری مطالعات پراکنده در وزارت علوم این کار دنبال می شد و به طور مشخص در همین دهه توسط مرکز آینده پژوهی صنایع دفاع رونق گرفت. مهمترین بخش های فعالیت این موسسه مربوط به سیاست های دفاعی، نظامی، مطالعات دفاعی بوده است. این مجموعه همچنین در سال های اخیر نیم نگاهی به مسائل فرهنگی نیز داشته است. مهمترین خدمت این موسسه درواقع انتقال روش ها و مفاهیم ادبیات این موضوع بود و در واقع در دانشگاه ها به خصوص (دانشگاه بین المللی قزوین، مالک اشتر و..) گروه های آینده پژوهی تشکیل شد و فعالیت ها درخارج از دستگاه اداری در همین دانشگاه ها با تاسیس دپارتمان ها و عملا با گروه های دکتری و گاهی مقطع کارشناسی ارشد انجام شده واخیرا دردانشگاه تهران وجهاد دانشگاهی نیز بوده است.
وی در ادامه افزود: به لحاظ روشی اگر بخواهیم به یک جمع بندی برسیم از مجموع تحقیقات کم رونقی که وجود دارد، عمده کارهایی که انجام شده و پژوهش هایی که صورت گرفته در دو روش متمرکز شده است. حجم زیادی از دکترین هنوز به مرحله رساله نرسیده اند به غیر از دانشگاه قزوین، لذا رساله هایی که می تواند به این موضوع رونق بخشد به آن مرحله نرسیده است. دستگاه های دولتی نیز که سفارش هایی انجام داده اند به لحاظ روشی در 2 روش متمرکز شده اند. الف) بحث سناریو نویسی. ب) تحلیل لایحه علیت. هنگامی هم که این دو روش مد نظر پژوهشگران ایرانی قرار گرفت استفاده از این روش ها به طور دقیق و حرفه ای صورت نگرفته است.
وی در ادامه بیان کرد: اگر از نظر موضوعی بخواهیم فرا تحلیلی روی مجموعه موجود داشته باشیم می توان گفت این پدیده ها عمدتا منتشر نشده و تا وقتی منتشر نشده نیز نمی توان نقل کرد و قابل ارزیابی نیست. در رابطه با چرایی عدم انتشار آنها نیز باید گفت عمدتا اینها اعتبارش را به نهادهای حاکمیتی می دهند و لذا کمکی به تولید علم نمی کند. عمده کارهایی که در ایران منتشر شده و در دسترس هست بیشتر در حوضه علم وفناوری است و با ردمپ انجام شده. در این مسئله چندین کار غیر تکنولوژیک انجام شده ،یکی در ناجا با موضوع فن اوری اطلاعات برای ناجا که به اتمام رسید و دیگری درباره آینده پژوهی سلامت در وزارت بهداشت انجام و منتشرشده و گزارش دیگری هم تحت عنوان پامفا (پایلوت آینده شناسی فن آوری اطلاعات و ارتباطات) توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که مجری آن صنایع دفاع بوده با کارفرمایی مخابرات انجام شده است. در وزارت نفت هم اتفاقاتی افتاده و با همین رد مپ کار شده است.
حاجیانی افزود درجریان طراحی نقشه جامع علمی کشور که شورای عالی انقلاب فرهنگی پس از دستور مقام معظم رهبری به آن پرداخته و در سال 89-90 هم اقداماتی رخ داد و به موضوع آینده پژوهی علم وفناوری پرداخته شده و طبعا رویکرد آن نیز همین ردمپ بوده است.
وی در ادامه افزود: در وزارت علوم وتحقیقات فناوری که مشخصا مرکز سیاست های علمی هم که با گرایششان در ارتباط است کارهایی صورت گرفته و2-3 پروژه مهم با همین رویکرد ردمپ برای آینده علم و فناوری برای کشور در رشته های مشخص مثلا نانو انجام شد که به لحاظ روشی کار محکم وجدی بوده لذا اگر بخواهیم به لحاظ موضوعی بحث کنیم بیشترین موضوعی که به آن پرداخته شده در حوزه علم وفناوریست.
حاجیانی در ادامه بیان داشت که ما کار دیگری در مرکزتحقیقات استراتژیک شروع کرده ایم و از سال 87-86 سعی کردیم این ادبیات را ترویج دهیم. ودرواقع آینده پژوهشی در مسئله علمی و فرهنگی بوده که در این راستا 2همایش برگزارکرده ایم: الف) آینده پژوهشی مسائل خانواده و ب) آینده پژوهشی مسائل مهدویت، که در قالب مجلات راهبردی این کارها منعکس شده است.
وی در ادامه به این مبحث که رشد مطالعات آینده واهمیت آن و برجسته شدن نگاه دینی و اسلامی به مطالعات آینده پرداخت و در پاسخ به سوالی بر این مبنا که تکلیف نگاه دینی به مسئله آینده پژوهشی به چه ترتیب است پاسخ داد: برای خیلی از افراد مهم است که ابتدای امر، مبانی فلسفی و معرفتی این موضوع واکاوی شود که اگر دانشی بخواهد پایه ریزی شود براین اساس شکل بگیرد. در واقع در ارتباط با بحث جهان اسلام یا تجربه ایرانی به لحاظ موضوعی می توان 2الی3 دسته بندی داشت. در یک دسته بندی ما مسائل خاص ایران وجهان اسلام را و موضوعاتی که در این حوزه دینی قرار می گیرد را آینده پژوهی می کنیم. ما در این مرحله تقریبا نزدیک به صفر هستیم و کاری دراین مسئله تا کنون انجام نشده است. اکنون با رویکرد اسلامی چه کاری می توان کرد آیا مسلمانان به وسیله مسلمان بودنشان می توانند نحله جدیدی از آینده پژوهی را درست کنند یا خیر؟ درپاسخ به این سوال وی بیان داشت: به جز تئورسین های پاکستانی ، مصری یا هندی شاید کارهایی که بتوان ادعا کرد در حد مقاله اند اندک باشد. البته مسلمانانی که درحوزه آینده پژوهی کار می کنند زیاد بوده ولی در مواقعی که بخواهند با رویکرد اسلامی کاری انجام دهند شاید بتوان گفت دغدغه ای که ما در ایران داریم آن ها به وضوح نداشته باشند. بواقع نهادهای حاکمیتی نقش موثری را در رشد این علم داشته اند.
