قطر کشور کوچک در حوزه ی خلیج فارس است. در این بین در چند سال گذشته این کشور نقش ویژه ای در خاورمیانه و رخدادهای عربی داشته است. در همین راستا برای بررسی بیشتر نقش این کشور گفتگویی با دکتر حسن هانی زاده داشته ایم:
اگر بخواهیم نقش گذشته ی قطر از زمانی که این کشور در جهان اسلام به قدرت رسیده است را بررسی کنیم، نقش آن چگونه بوده است؟
قطر به عنوان یک کشور کوچک در حوزه¬ی خلیج فارس به دلیل داشتن درآمدهای سرشار نفت و گاز همواره سعی کرده فراتر از حجم جغرافیایی خود ایفای نقش کند. قطر هم در شورای همکاری خلیج فارس، هم در اتحادیه ی عرب و هم در سازمان همکاری-های اسلامی و سایر سازمان های منطقه ای همواره تلاش کرده نقشی را ایفا کند. دلیل این امر این است که قطر خود را رقیب قدرتمند عربستان در منطقه، مخصوصا در شورای همکاری خلیج فارس می داند. این کشور همواره سعی کرده است در حوادث و رخدادهای منطقه نقش بازی کند.
در دوران حاکمیت امیر سابق قطر، شیخ خلیفه قطر حضوری فعال داشت. در زمان حاکمیت شیخ خلیفه، کشور قطر در مسائل منطقه ای بسیار ضعیف حضور پیدا می کرد و سعی می کرد خود را درگیر مسائل منطقه نکند. در سال 1995 امیر با برکناری پدر خود قدرت را در دست گرفت، سعی کرد اهداف بلندپروازانه ی خود را در حوزه ی خلیج فارس، خاورمیانه و حتی در جهان، ایفا کند. ایفای نقش قطر در رخدادهای لبنان، عراق و مصر و همچنین سوریه، جایگاه خاصی به این کشور کوچک کم جمعیت بخشیده است.
قطر کشوری است که سالانه 110 میلیارد دلار درآمد نفت و گاز دارد، امریکا و غرب از این کشور به عنوان عابربانک استفاده می-کنند و در حل مسائل منطقه ای سعی می کنند قطر را وارد کنند. ورود قطر به رخدادهای منطقه به دلیل ظرفیت اقتصادی این کشور است. در غیر این صورت به لحاظ سیاسی قطر جایگاه چندانی ندارد. اما از آن¬جایی که بخش زیادی، حدود 30% از هزینه-های اتحادیه¬ی عرب توسط قطر پرداخت می¬شود، لذا این کشور خود را محق می داند در مسائل جهان عرب ایفای نقش کند. در مورد مسائل سوریه، قطر و عربستان در طول سه سال و نیم ، 36 میلیارد دلار به گروه های تروریستی کمک مالی کردند . این نشان می¬دهد که قطر سعی می کند در توازن منطقه، رخدادهای منطقه و تغییرات منطقه با استفاده از ظرفیت مالی و اقتصادی خود، ایفای نقش کند. در مورد بحران فلسطین، جنگ غزه، لبنان، عراق و سوریه، هم قطر همواره حاضر بوده است. حتی الان به خاطر شرایط مصر هم با کشور مصر و دولت عبدالفتاح سیسی دچار مشکل شده و این به دلیل این است که قطر سعی می کند در مقابل عربستان و درست مخالف عربستان در جهان عرب ایفای نقش کند.
نگاه قطر به واگرایی یا همگرایی در چارچوب جهان اسلام در شرایط کنونی چیست؟
کشور قطر درحقیقت در چارچوب کشورهای خلیج فارس، شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه ی عرب نقش خود را ایفا کرده است، اما به دلیل گستردگی جهان اسلام و وسعت حضور کشورهای جهان اسلام در سازمان همکاری های اسلام، کشور کوچک قطر نمی تواند نقش برجسته ای در جهان اسلام ایفا کند. جمعیت 500 هزار نفری قطر و جایگاه جغرافیایی کوچک و خاص آن، نمی-تواند یک نقش بالنده ای به قطر بدهد. به هر حال، قطر با استفاده از ظرفیت مالی خود سعی می کند در جهان اسلام، در کشورهای منطقه ایفای نقش کند.
اگر نگاه قطر به کشورهای جهان اسلام، به ویژه کشورهای فقیر در آفریقا و آسیای میانه را مورد بررسی قرار دهیم، اهداف قطر از حضور سیاسی – نظامی – امنیتی و به ویژه اقتصادی در این کشورها چیست؟
در واقع هرجا که لازم باشد، قطر حضور پیدا می کند. مثلا در مسائل سومالی، مسائل مغرب، الجزایر و مسائل مصر، کشور قطر سعی می کند حضور داشته باشد و نقش های متعددی را در لبنان و عراق و سایر کشورها ایفا کرد. به نظر می رسد که قطر با توجه به شرایط مالی خود سعی می کند از این ظرفیت مالی برای ارتقای جایگاه سیاسی خود استفاده کند و همواره حضوری فعال داشته باشد. سقف چانه زنی قطر علارغم حجم جغرافیایی کوچک آن، بسیار بالاست. به دلیل این که قطر همواره در هر کنفرانس مالی و اقتصادی، حضور پیدا می کند و به دلیل درآمدهای سرشارش می تواند ایفای نقش کند. هرچند که این ایفای نقش به لحاظ سیاسی خیلی پررنگ نیست.
اگر بخواهیم به آینده ی نقش قطر در نظام بین المللی و منطقه ای بپردازیم، چه عوامل و متغیرهایی در این زمینه موثر است؟
نقش تخریبی قطر در سوریه موجب شده است این کشور جایگاه خود را از دست بدهد. الان شرایطی فراهم است که این کشور از سوی ملت مصر و عراق و سوریه مورد نفرت قرار می گیرد. این نشان می دهد که قطری ها سعی می کنند فراتر از حجم سیاسی خود ایفای نقش کنند. لذا هیچ گونه نقش خاصی برای قطر متصور نیست، جز این که این کشور به لحاظ اقتصادی و مالی جایگاه خاصی دارد. در غیر این صورت قطر به لحاظ جغرافیایی و سیاسی، نمی تواند نقش پررنگی ایفا کند.
روابط قطر با کشورهای مهم اسلامی، به ویژه کشورهای دی هشت چگونه است؟
رابطه ی قطر با کشورهای بزرگ و اسلامی، رابطه ی عادی است و بیشتر حوزه ی حضور فعال قطر در شورای همکاری خلیج فاس و اتحادیه ی عرب است و در چارچوب این دو نهاد سعی می کند ایفای نقش کند. در واقع حضور قطر در جهان اسلام مانند سوزنی در انبار کاه می ماند که پیدا کردن آن بسیار دشوار است، لذا قطر در جهان اسلام خیلی شان و جایگاهی ندارد. ولی به دلیل شرایط مالی برتر خود می تواند در اتحادیه ی عرب و شورای همکاری خلیج فارس، موثر باشد.
قطر با اغلب کشورهای اسلامی رابطه ی متعارفی دارد و رابطه اش فراتر از رابطه ی معمولی نیست. اکنون با ترکیه رابطه ی خوبی دارد، اما با مصر رابطه ی خوبی ندارد. به دلیل این که قطر با اخوان المسلمین نوعی همگرایی دارد، رابطه ی قطر و عربستان رابطه-ی خوبی نیست و این ها همواره دو رقیب در شورای همکاری خلیج فارس تلقی می شوند. رابطه ی قطر با الجزایر و کشورهایی مانند مغرب و تونس رابطه ای عادی است.
رابطه ی قطر با ایران چگونه است؟
رابطه ی قطر با ایران همواره رابطه ی به ظاهر خوبی بوده است، اما همواره قطری ها سعی کرده اند به ایران ضربه وارد کنند. قطر کشور قابل اطمینانی نیست. این کشور همواره به خاطر ترس از جمهوری اسلامی ایران و حمایت امریکا سعی می کند در برابر ایران نوعی رقابت داشته باشد و جایگاه ایران را تخریب کند. قطر در حدی نیست که بتواند با ایران رقابت کند، ولی سعی کرده است به نوعی به دلیل رقابتی که با عربستان دارد، رابطه ی خود را با جمهوری اسلامی ایران حفظ کند.
آینده ی نقش قطر در نظام بین الملل چگونه است؟ آیا می توان نقشی برای آینده ی قطر در نظام بین الملل قائل شد؟
در نظام بین الملل، قطر به جز انرژی و برخورداری از نفت و گاز هیچ گونه شان و جایگاهی ندارد. کشوری مانند قطر با حجم جغرافیایی و انسانی کوچک نمی تواند نقش مهمی در جهان ایفا کند. نقش قطر به خاطر گاز و نفت، و حضور پایگاه امریکایی است. امریکایی ها در آن جا بزرگترین پایگاه نظامی خود را دارند که حدود 50 هزار نظامی امریکایی در پایگاه … است. این نشان می دهد قطری ها تحت الحمایه ی امریکایی ها هستند و سعی می کنند از ظرفیت امریکا و غرب برای مقابله با تهدیدات خارجی استفاده کنند.
رابطه ی قطر با بازیگران عمده ی نظام بین الملل در شرایط کنونی چگونه است؟
رابطه ی قطر با امریکا و غرب رابطه ی بسیار خوبی است. آنها با اسرائیل رابطه ی قابل قبولی دارد. رابطه ی قطر با اسرائیل به صورت پنهانی، بسیار محکم است. با کشورهای غربی رابطه ی بسیار قوی دارد. به عنوان کشوری که همواره به لحاظ مالی در اختیار امریکا و غرب است، مورد توجه است و نگاه غربی ها به قطر به عنوان کشوری که درآمد سرشاری دارد، می¬باشد.
