حضور پر رنگ و گسترده جریان های تکفیری در رسانه ها نکته ای است که بایستی به آن توجه کرد. چنانچه اخيرا صبرا قاسمی محقق مصری و اشاره كرده است گروه داعش با بودجه سه میلیارد دلاری مجموعه عظیمی از فعالیت های رسانه ای را مدیریت می کند. گفتگوی زير به مساله وضعیت و رسالت رسانه های تکفیری فارسی زبان پرداخته است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: رسانه های تکفیری دارای چه سابقه ای در جهان اسلام هستند؟
اندیشه های دینی هم جای خود را در ماهواره ها و در شبکه های رسانه ای اعم از صوتی وتصویری رادیویی و اینترنت باز کرده است و اندیشه های تکفیری هم جدای از این نیست ابزار رسانه ای ابزاری نیست که بتوان از در ریشه های فکری و ترویج عقاید مختلف از آن چشم پوشی کرد. عقاید مثبت و عقاید منفی می توانند هر دو استفاده کنند و شبکه های تکفیری به خصوص فارسی زبان هم از آن جدا نیستند. شاید می توان گفت اولین اقدامی را که انجام گرفت در اواخر دهه هشتاد هجری شمسی شبکه های ماهواره ای فارسی زبان شروع به کار کردند. مثل شبکه نور و کلمه، که شبکه های شاخص هستند. تا اکنون بین بیست تا بیست و پنجشبکه ماهواره ای را شاهد هستیم که در حوزه های تکفیری، تبشیری (مسیحیت)، وهابی و بهائیت فعالت می کنند. اولین شبکه فارسی زبانی که در این زمینه وارد شد، شبکه ی نور بود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: رسانه های تکفیری به طور کلی اصولا چه اهدافی را در شرایط موجود جهان اسلام پیگیری می کنند؟
اندیشه تکفیری رد تمامی مکاتب دیگر را دنبال می کند و خلاصه آن کافر دانستن هر اندیشه ای غیر از اندیشه خودشان است. این اندیشه ممکن است هر اندیشه دیگری حتی اندیشه سنی که مطابق نظر خودشان نباشد، کافر می دانند و آنها را نفی می کنند و در تلویزیون خود هم اکثر شبکه هایشان این مسئله اشاره می کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: رسانه های تکفیری کلا به چند دسته قابل تقسیم هستند؟
نمی توان شبکه های تکفیری را به چند دسته تقسیم کرد. می توان شبکه هایی را که در حوزه ی تفکر سلفی است، ما می توانیم به چند دسته تقسیم کنیم. که یکی از این دسته ها اندیشه های تکفیری است. همان طور که می دانید اندیشه سلفی بازگشت به گذشته ترویج می کند و آرایش مذهبی اهل سنت را مد نظر دارد. اما شبکه های تکفیری رد همه مسائل دیگر به جز عقاید خودشان را دارند و این را در برنامه های خود به طور کامل و واضح اشاره می کند. اما تمرکز اصلی آنها فعلا بر مسئله شیعه و مذهب شیعه است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: رسانه های تکفیری در گستره کل جهان اسلام دارای چند زبان هستند و در چه حوزه های جغرافیایی را بیشتر تحت تاثیر قرار داده است؟
در این زمینه تحقیق دقیقی انجام نشده است. اما آن چیزی که مطرح است و اکنون مد نظر است و می توانیم راحت در موردش اظهار نظر کنیم، این است که فعلا تمرکز این اندیشه در حوزه ی کشورهای آسیایی متمرکز است و بویژه کشورهای خاورمیانه یعنی این منطقه بیشتر تحت پوشش است و این برنامه از این منطقه پخش می شود. اما بیشتر اینها دارای دفاتری در انگلستان است و از آن جا تغذیه می شوند. ولی حوزه ی بیشتر فعالیتشان در منطقه آسیای جنوب غربی و تا حدودی مرز افغانستان و پاکستان و ایران هستند، که به شدت روی این کشورها کار می کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: این رسانه ها در شرایط موجود چه تاکتیک هایی را برای جذب مخاطب مورد استفاده قرار می دهند؟
اگر به ریشه اصلی این قضیه برگردیم . اگر شبکه نور را دقت کنید هر اندیشه ای به هرحال دنبال این هست که افکار و عقاید خود را ترویج کند. اینها ابتدائا به صورت تکفیری وارد نشدند . آنها بیشتر بر مبنای اندیشه های اهل تسنن شبکه های فارسی وارد شدند و ترویج افکار اهل سنت با پوشش های مختلف می کردند. اتفاقا در ایران هم مخالفتی با این موضوع وجود نداشت و به نوعی می شود گفت، که نسبتا روی خوش به این شبکه ها نشان دادند، تا بتوانند پایگاهی برای اهل سنت ایران باشند. اما اکنون مقداری تغییر جهت داده اند. مهم ترین مسئله ای که مد نظر است، مسئله شبهه افکنی در اعتقادات شیعه است. یعنی تشکیک در آن چیزی که اهل تشیع به ان اعتقاد دارند و به نوعی جلب نظر شیعیانی که از لحاظ اعتقادی ان چنان مبانی محکم و استواری را در اختیار ندارند. این شبکه ها در صدد رصد و شکار آن ها هستند. تکنیک معروف شبهه افکنی و تشکیک در عقاید و اعتقادات از مسائل جزئی و کوچک شروع می شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: این رسانه ها تا چه حدی در اهداف خود موفق بودند؟ و چه تاثیری در کشورهای فارسی زبان داشتند؟
به راحتی نمی توانیم از این تاثیر بگذریم.حتی در کشور خودمان این شبکه ها تاثیر خود را می گذارند. وقتی که بحث تشکیک و شبهه افکنی به میان آید. اولین کسانی که از این جریان تاثیر می پذیرند، کسانی هستند که از مبانی فکری و اعتقادی دور هستند و نمی توانند تجزیه و تحلیل کنند و به این شبهات پاسخ دهند و خیلی سریع وارد این مسئله می شوند و راه نجاتشان مقداری دشوار است. شبهه افکنی به شکل رو در رو و مورد ی در حال حاضر به سمت رسانه های جمعی آمده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اصولا حامیان مالی و سیاسی این شبکه ها در شرایط کنونی چه جریان ها و کشورهایی هستند؟
حامیان این شبکه ها مشخص است. بیشترین حمایت را در این زمینه در عربستان سعودی شاهدش هستیم مخصوصا شبکه نور که در ابتدا قرار بود یک مامنی برای اهل سنت ایران باشد. فقط در حوزه ی احکام اهل تسنن صحبت کند. اما بعد از وقایعی که در سال 88 اتفاق افتاد و فضای بدی که در کشور ما بوجود آمد. مسئولین این شبکه مشخصا به سمت عربستان سعودی گرایش پیدا کردند و با پولهایی که عربستان در اختیار آنها قرارداد، مسیر آن ها عوض شد و به سمت شبهه افکنی اعتقادی در مذهب تشیع پیش رفت. بقیه حامیانی که در شبکه هایی مثل شبکه وصال و همین طور شبکه کلمه وجود دارند، می توانیم به کشورهای مثل امارات عربی قطر و حتی کویت اشاره کنیم که اینها هم سرمایه گذاریهایی می کنند. اما محل دفاتر آنها در کشور انگلستان است و این مسئله برای ما حائز اهمیت است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: تاثیرات سیاسی و امنیتی و نیروهای هوادار این شبکه ها مثل حضور نیروهای آنها در سوریه و عراق تا چه حدی در بین کشورهای فارسی زبان مشهود است؟
از زمانی که اولین درگیری در سوریه اتفاق افتاد، شبکه وصال با تغییر لوگوی خود در دائما تبلیغ و ترویج ائتلاف ضد بشار اسد را ترویج می کرد و مردم اهل تسنن فارسی زبان را به این مسئله و حمایت از ائتلاف ارتش ازاد سوریه تهییج می کرد. این که چه مقدار افراد از این طریق جذب شدند، اطلاعات دقیقی در دست نیست. اما مطمئنا در افکار عمومی اهل سنت ما وجذب فارسی زبانانی که به این طریق با این شبکه های آشنا شدند، تاثیر داشته است. اما نکته قابل توجه در این زمینه این است که این شبکه ها به صورت مستقیم وارد حمایت از داعش نشدند. تحقیقی را که در مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما در قم و در پاییز 93 انجام شده است، مشخص کرده است که این شبکه ها ابتدائا به سمت تایید داعش پیش می رفتند، اما ناگهان با موضع گیری های دو پهلو، مسئله ی داعش و جریانات تندرورا به تندرویهای شیعه و موضع گیریهای بر علیه جمهوری اسلامی ایران نسبت دادند.
