نقش گذشته احرار الشام در سوریه
«احرار الشام» گروهی اصالتا سوری است که بعد از ورود بحران سوریه به جنگ مسلحانه در دسامبر سال 2011 شکل گرفت و البته مثل «جبهه النصره» اعلام موجودیت آن به ژانویه 2012 موکول شد. بسیاری از اعضاء این گروه همچون یکی از فرماندهان آن «حسن عبود» در زمره زندانیانی بودند که در ماه می 2011 ، در چارچوب امتیازات حکومتی به معارضان آزاد شدند. خاستگاه این گروه به طور سنتی در شهر ادلب قرار دارد و البته از تابستان سال 2013 ، تقریبا در تمام بخش های خارج از سیطره داعش ، دست به عملیات زده است. این گروه توسط «ابوخالد السوری» مشهور به «ابوعمر الشامی» تاسیس شد که دارای روابط نزدیکی با القاعده بود.
وقتی وی بواسطه یک بمب گذاری توسط داعش کشته شد ، تصاویری از وی در کنار «اسامه بن لادن» و «ایمن الظواهری» در افغانستان منتشر شد که حکایت از روابط نزدیکِ سازمانی و عقیدتی موسس این گروه با القاعده داشت. بر همین اساس نیز ، «احرار الشام» بعد از اعلام موجودیت داعش ، یکی از گروه هایی بوده است که علاوه بر ارتش سوریه با این گروه نیز درگیر بوده است. به طور کلی هدف «احرار الشام» ذیل خط مشی اعلامیِ بن لادن و فتوای ایمن الظواهری تعریف می شود که روز 12 فوریه 2012 ، با این محتوی صادر شده بود: «بعد از پیروزی بر حکومت سوریه یک حکومت اسلامی برای دفاع از مسلمانان تاسیس می شود ، تپه های جولان آزاد می شود و جهاد ادامه می یابد تا آنکه پرچم ظفر در قدس اشغالی به اهتزاز آید.» بر همین اساس «احرار الشام» به دلیل ارتباط و همکاری با «جبهه النصره» در سوریه ، در فهرست سازمان های تروریستی اعلام شده از سوی دولت و وزارت خزانه داری آمریکا قرار دارد. در واقع بر اساس قطعنامه 2178 ، شوراي امنيت سازمان ملل متحد در روز 24 سپتامبر 2014 ، داعش در كنار «جبهه النصره» و ساير گروه هاي مرتبط با القاعده در يك رديف قرار داده شدند و همان روز دولت آمريكا نيز اشخاص و نيروهاي هم پیمان با «جبهه النصره» را در زمره گروه هاي تروريستي و هدف حملات ائتلاف قرار داد.
همچون سایر گروه های فعال در سوریه تخمین دقیقی از استعداد نیروهای عضو «احرار الشام» نیز وجود ندارد. چنانچه در سال 2013 ، جمعی این گروه بین10تا20 هزار و تا پایان سال 2014 بین10 تا 15 هزار نفر برآورد شده است. «احرار الشام» اولین عملیات نظامی خود را به شکل مشترک با «جبهه النصره» در روز اول نوامبر2012 به ایک ایست و بازرسی ارتش سوریه انجام داد. در واقع «احرار الشام» یکی از 8 گروه اصلی است که با جبهه النصره همکاری نزدیکی دارد. جبهه النصره به غیر از احرار الشام ، دارای 7 حلقه نزدیک دیگر نیز هست که 2 نمونه از آنان خود از 3 شاخه دیگر تشکیل شده اند: جبهه انصار الدین تشکیل شده از جیش المجاهدین و الانصار ، حرکه الشام الاسلام و الفجر الشام (حرکه الاسلامیه) – تحالف المهاجرین و الانصار تشکیل شده از لواء الحق در حمص ، جند الاقصی ، لواء الامه و شاخه های بدون زیر شاخه که شامل کتیبه الخضراء ، حرکه المثنی الاسلامیه ، لواء القادسیه الاسلامیه و کتائب انصار الشام هستند.
وقتی جبهه النصره در جولای 2014 ، در حلب ، دادگاه شریعت راه اندازی نمود ، «احرار الشام» در کنار صغور الشام و لواء التوحید در آن عضویت داشت. این ساختار دارای دو بال در حلب و مناطق شرقی سوریه است که مقرّ آن در دیر الزور قرار دارد. همچنین این ساختار در درعا و غوطه شرقی نیز فعالیت دارد. احرار الشام در بخش غوطه شرقی در کنار 15 گروه مسلح دیگر که در جبهه جنوب می جنگند عضو دادگاه شریعت است. جنبش تغییر و توسعه ، جیش الاسلام ، اجناب الشام ، لواء فتح الاسلام ، جیش المجاهدین الکبری ، جنبش ابتکار و توسعه ، جیش الرحمن ، تجمع الثوار الغوطه الشرقیه ، لواء شهداء دوما ، گردان پلیس نظامی ، لواء الشباب الصادقین ، لواء الامهات المومنین ، لواء الاسود الغوطه ، گردان امن الثوره و تیپ رجال الاثر ، گروه هایی هستند که در دادگاه شریعت غوطه شرقی عضو هستند.
بنابراین می توان براساس همین نسبت چنین ارزیابی نمود که احرار الشام در جبهه شمالی از نفوذ و قدرت عمل بیشتری برخوردار است. در واقع باید گفت ، تحلیل و ارزیابی عملکرد نظامی «احرار الشام» بیرون از چارچوب ائتلاف «جیش الفتح» بی معنی به نظر می رسد. این وضعیتی است که در مورد تمام گروه های معارض سوری که خارج از بیعت داعش به سر می برند ، صدق می کند. مهم ترین فعالیت این ائتلاف در روزهای 27 مارس و26 آوريل 2015 ، با اعلام دو خبر سقوط ادلب و پس از آن بخش عمده «جسر الشغور» در حومه جنوب اين استان ظاهر شد که اصالتا حوزه شکل گیری احرار الشام محسوب می شد. این ائتلاف روز 18 مارس ذيل طرح دكتر «محمد عبدالله المحيسني» شكل گرفته بود كه يك تبعه سعودي و در همكاري نزديك با جبهه النصره در سوريه كار مي كند. وي از23 ژانويه 2014 براي پايان دادن به جنگ بين گروه هاي جهادي در سوريه اين طرح را ارائه داده بود ، كه در نهايت حاصل آن تشکیل «جيش الفتح» شامل ائتلافي بين گروههاي احرار الشام ، لژيون شام ، صغور الشام و جيش الاسلام از معارضه سوري با جند الاقصي ، لواء الحق ، جيش السنه ، اجناب الشام از جبهه النصره بود.
روز25مارس «جيش الفتح» آنقدر از تصرف ادلب مطمئن بود كه بواسطه هيئت شرعي خود ، اطلاعيه10 بندي با موضوع چگونگي رفتار نيروها با شهروندان ادلب منتشر كرد كه محتواي كلي آن پرهيز از حمله و تعرض به شهروندان به استثناء نُصَيري هاي مسلح (علوي هاي هوادار نظام اسد) بود. بنابراين روز 27 مارس يگانهاي انتحاري «جيش الفتح» با هجوم به نقاط ايست و بازرسي ارتش سوريه در ادلب به سرعت آنان را به عقب رانده و مواضع آنان را اشغال كردند. در حالي «جيش الفتح» از تصرف بيشتر مواضع ارتش و تسلط بر نيمي از شهر خبر مي داد كه پس از آن ، ارتش بدون هر گونه مقاومتي در مدت يك شب ادلب را تخليه كرد و در نتيجه روز 28 مارس «جيش الفتح» خبر تسلط بر ادلب را منتشر نمود. بعد از تقريبا يك ماه درگيري ، «جيش الفتح» روز 25 آوريل خبر از فتح «جسر الشغور» داد که البته هنوز درگیری در بخش هایی از آن با هدف قطع ارتباط راه های مواصلاتی حکومت مرکزی با سواحل مدیترانه و جبهه مرکزی سوریه تا حما ادامه دارد.
آینده نقش احرار الشام در سوریه
به نظر می رسد سرنوشت «احرار الشام» در آینده سوریه ، در چارچوب گروه های متصل به «جبهه النصره» قابل ارزیابی خواهد بود. چنانچه آینده این گروه ها نیز ذیل وضعیت غیر قابل پیش بینی در جبهه سوریه ، تقریبا در هاله ای از ابهام به سر می برد. براين اساس به خاطر داریم که روز 28 جولاي 2015 ، «تيپ30» كه به عنوان يكي از گروه هاي معارض معتدل سوري آموزش ديده توسط آمريكا در خاك تركيه ، با صدور بيانيه اي اعلام كرد كه «جبهه النصره» ، «نديم حسين» از فرماندهان اين تيپ و 54 نفر از نيروهاي تحت امر وي را در شمال حلب ربوده است. در پاسخ به اين اقدام ، نيروهاي ائتلاف روز 29 جولاي براي اولين بار، وسائل نقليه نيروهاي حاضر در حومه ادلب را هدف قرار داده اند که در واقع شامل جبهه النصره و هم پیمانان آن همچون «احرار الشام» می شد. در ادامه روز دوم آگوست 2015 نیز «آلیستر بسکی» سخنگوی شورای امنیت ملی دولت آمريكا تاکید کرد که ايالات متحده آمريكا به صراحت روشن کرده که «برای اطمینان از موفقیت نیروهاي معتدل سوري آموزش ديده توسط پنتاگون در انجام مأموریت ، گامهای لازم را انجام خواهد داد.
حمایت آمریکا از این نیروها، شامل آتش دفاعی برای دفاع از آنها در انجام ماموریتشان خواهد بود.» در نتيجه روز نهم آگوست 2015 ، «جبهه النصره» با صدور بيانيه اي ، منطقه امن ، را يك اهرم براي تامين منافع تركيه و ايالات متحده اعلام كرد و با اين ادله كه انگيزه ديني براي همكاري با تركيه و ايالات متحده در جنگ ضد داعش از منطقه امن ندارد عقب نشيني خود از مناطق شمالي حلب را اعلام نمود.براساس همين روند، می توان پیش بینی كرد،که تعیین تکلیف برای گروه های هم پیمان القاعده نظیر «احرار الشام» ، موکول به بعد از تعیین تکلیف برای داعش خواهد بود. چنانچه به طور کلی می توان گفت این گروه ها تا آن مقطع ، همچنان در راستای اجرای ترتیبات فتوای ایمن الظواهری ، برای آزادی شام به منظور ایجاد پایگاهی برای آزادی جولان و سپس قدس ، با حکومت مرکزی سوریه و البته در صورت لزوم با داعش خواهند جنگید.
