دولت حزب مسلم لیگ پاکستان با پیروزی در انتخابات 2013، وعده حل مشکل قطع برق در پاکستان تا سال 2017 را داد. سالهاست که پاکستان با کمبود شدید انرژی در نقاط مختلف کشور (تا 20 ساعت در روز)، دست به گریبان است. اگرچه این کشور دارای ظرفیت نصب شده 22797 مگاوات می‌باشد، اما تولید برق آن 12000 مگاوات است. در این بین کمبود سایر حامل های انريی در این کشوره م با مشکلاتی روبر است. گفتگوی زیر به بررسی چالشهای انرژی و نقش گاز در دیپلماسی انرژی پاکستان پرداخته است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: به طور کلی وضعیت انرژی در پاکستان چگونه است؟
پاکستان به لحاظ انرژی به شدت تحت فشار است؛ به این دلایل که اولا منابع نفتی در اختیار ندارد، ثانیا در منطقه ای به نام سویی در ایالت بلوچستان که گاز از آنجا استخراج شده و محل اختلاف قوم بوکتی که در آن منطقه ساکن هستند. ( آنها مدعی هستند که یک قراردادی بین اکبرخان بوکتی که فرماندار ایالت بلوچستان با ژنرال ضیالحق امضا شد و براساس این قرار داد یک درصدی از درآمد گاز استخراج شده و صادر شده به ایالت سند و پنجاب را در اختیار خانواده بوکتی برای توسعه منطقه ای قرار دهد) اما دولت پاکستان بعدها این تعهد را انجام نداده است. بر همین اساس گروه های جدایی طلب پیرامون تفکر اکبر خان بوکتی که بعدها توسط مشرف کشته شد مرتب خط لوله گاز را منفجر می کردند و اجازه نمی دهند که سوخت به شکل مستمر در اختیار دولت پاکستان قرار بگیرد و در ایالت سند وپنجاب که ایالت صنعتی هستند توزیع شود.
بنابراین پاکستانی ها حتی در تابستان امسال جایی مثل کراچیبا هجده ساعت شبانه روز با قطعی برق روبه رو بود . علت آن انفجار بلوک های نفت و گاز توسط چریک های آزادی طلب ارتش بلوچ منجر کردند و ارتش نتوانستند جهت جلوگیری از انفجار این خط لوله کاری انجام دهند. بنابراین وقتی به شهری مثل کراچی یا صنعتی ترین شهر پاکستان هجده ساعت در شبانه روز قطع برق می شود می تواند وضعیت مشکل انرژی در پاکستان نشان می دهد.
از طرف دیگر باید توجه داشت که عمدتا نیاز سوختی و انرژی پاکستان از طریق عربستان سعودی تامین می شود که عربستان سعودی اهداف خاص خود را دارد. با توجه به این وضعیتی پس از حمله به یمن پیش آمد و (درخواستی که از ارتش پاکستان شد و دولت پارلمان پاکستان به این درخواست رای منفی داد) به نظر می رسد که فشار بر روی پاکستان بیشتر شده و عربستان سعودی دیگر مثل گذشته حاضر نیست با تخفیفات کلان نفت را در اختیار پاکستان قرار دهد. در مجموع می توان پیش بینی کرد که مجموعه حوادث پیش آمده بحران انرژی را در زمستان آینده به دشت افزایش دهد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: وضعیت نفت و سایر مصارف انرژی در پاکستان چگونه است؟
پاکستان فاقد نفت بوده، یعنی پاکستان منابع نفتی قابل توجه ندارد. این کشور فقط دارای گاز در ایالت بلوچستان با مشکل روبه رو است. مگر این که دولت پاکستان واقعا بتواند با چریک ها به تفاهم برسد و بخشی از درآمد نفتی را برای توسعه این منطقه در اختیار ایالت گرجستان قرار دهد.
از طرف دیگر عربستان سعودی اگر قیمت جهانی را (همان گونه که با بقیه کشورها معامله می کند با پاکستان نیز معامله کند) پاکستان امکانات مالی کافی در اختیار ندارد که بتواند نفت خود را از طریق خرید در بازار جهانی تامین کند. این نیز یکی از مشکلات موجود است. بنابراین آنچه که اکنون مطرح است این بوده که برای حل این مشکلات بر روی دو منطقه فکر کرده اند. نخست خط لوله گاز تاپی است که گاز ترکمستان را وارد پاکستان کند و یکی خط لوله صلح بوده که تا حدی اجرایی شده و از عسلویه تا مرز پاکستان کشیده شده است. این دو خط لوله در اختیار پاکستان است اما به وضعیت افغانستان وابسته است. چون مناطقی که قرار است خط لوله عبور کند از منطقه ای که در آن طالبان قدرت دارند عبور کند و آنها نیز به راحتی اجازه این کار را نخواهند داد و امنیت برای دولت افغانستان برقرار نبوده که اجازه عبور این خط لوله را بدهد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اصول مورد نظر دیپلماسی انرژی پاکستان در شرایط کنونی چیست؟
استراتژی کلی پاکستانی حساب بر روی این دو خط لوله است؛ خط لوله عسلویه به پاکستان از ایران و خط تاپی از ترکمنستان است. ولی با توجه به مشکلات موجود و با توجه به این که پاکستانی ها به هر حال هنوز نتوانسته اند از تحت سلطه انگلیس و آمریکا خارج شوند؛ نوسانی در دیپلماسی انرژی آنها دیده می شود. یعنی از یک طرف سعی می کنند که با واقعیت کمبود انرژی براساس منافع ملی خود حرکت کنند و از طرف دیگر مجبورند به دلیل کمک های دریافتی سالانه از آمریکا و انگلیس به شکل های مختلف آنها را نیز در نظر داشته باشند . من فکر می کنم اکنون پاکستانی ها منتظر تفاهم نامه میان 5+1 و ایران هستند تا اگر تحریم ها در سطح بین المللی برداشته شود آنها به شکل جدی تری وارد معامله با ایران خواهند شد و خط لوله را در قسمت مرزی خود خواهند کشید و امکان دسترسی آنها به گاز ایران وجود خواهد داشت. به هرحال این هنوز پاکستانی ها سیاست دو وجهی را دارند و از یک طرف هم به نظر می رسد که خود را از وضعیتی که با آمریکا دارند خلاص کنند و به سمت چین گرایش پیدا کرده اند.( چین نیز در حال سرمایه گذاری در بند گوادر است و احتمالا در آینده خط لوله گاز صلح به جای هند به سمت چین برود. از این زاویه به نظر می رسد پاکستانی ها در حال بازنگری در سیاست های خارجی خود می کنند. حتی اخیرا نیز تا حدودی به روسیه نزدیک شده اند تا از این زاویه بتوانند فشارهای آمریکا را کاهش دهند و سیاست متوازنی با الگوبرداری از سیاست هند در نظر دارند. اما این که این سیاست تا چه حد جواب دهد به تحولات منطقه وابسته است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نگاه پاکستان در شرایط کنونی به واردات گاز از قطر چگونه است؟
قطر تمایل را دارد به دلیل رقابت با ایران به سمت بازار مصرف پاکستان حرکت کند. اما در نظر داشته باشید که امکان عملیاتی کردن این مسئله از درون دریا بسیار هزینه بر بوده و تکنولوژی بسیار بالایی را می طلبد. لذا به نظر نمی رسد پاکستانی ها در این مسئله خیلی جدی باشند. هرچند اگر قطری ها حاضر به پرداخت امتیازات زیادی باشند می تواند به عنوان یک گزینه مطرح باشد. اما در سطح محدود در قالب گاز مایع می توانند پاسخگوی نیاز پاکستان باشند، اما در حد گسترده که بتوانند پاسخگوی نیاز پاکستان باشند به نظر من دشواری های خاص خود را دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در شرایط کنونی تاثیر دیپلماسی انرژی پاکستان بر سیاست خارجی و یا داخلی این کشور چگونه است؟
من فکر می کنم که به هر حال در آینده هم امید به موفقیت این دیپلماسی است و هم با محدودیت روبه رو است. محدودیت ها بیشتر در ارتباط با درون پاکستان و قطب بندی های قدرت که بین ارتش و نظامیان و احزاب سیاسی و احزاب مذهبی (که تا حدی دیپلماسی را محدود می کنند و به اصطلاح از یک ثبات بلند مدتی نمی تواند برخوردار باشد) باشد. و از طرف دیگر نیازهای گسترده پاکستان و روز به روز این نیازها گسترش می یابد و نیاز سوخت شهری، کارخانجات و خانه در حال افزایش است و هم در سطح کلی تر کارخانجات و صنایع پاکستان در حال رشد هستند .در این بین طبیعتا رشد آنها وابسته به دیپلماسی انرژی قدرتمند و موفق است. بنابراین در این فضا اگر وضعیت موجود را درارتباط با انتظارات آینده پاکستان در نظر بگیریم و مقایسه کنیم به نظر می رسد نگاه دیپلماسی پاکستان به آینده نگاه امیدوار کننده ای است.
