مهمترین اهداف ژئوپلیتیکی انگلستان در خاورمیانه
دكتر حسين ربيعی
استاد دانشگاه و كارشناس مسائل ژئوپلتيك
بریتانیا در منطقه خلیج فارس اهداف بسیاری را پیگیری می کند و بازیابی جایگاه تاریخی این کشور در منطقه از مهمترین اهداف این کشور است. برای قرن‌ها بریتانیا ابرقدرت جهان بوده و خروج این کشور از شرق سوئز در اواخر دهه 1960 همراه با افول جایگاه این کشور در هرم قدرت جهانی بوده است. بنابراین بازگشت این کشور به منطقه و حضور این کشور در خلیج فارس بخشی از اقتدار جهانی این کشور را بازنمایی خواهد کرد. فراتر از آن با توجه به پیشینه تاریخی این کشور و نفوذی که در میان شیخ نشین‌های جنوبی خلیج فارس، به ویژه عمان و بحرین دارد، می‌خواهد بر کنش‌های قدرتی منطقه تأثیر گذاشته و در رقابت با ایالات متحده آمریکا، فرانسه، چین و روسیه جای پای خود را در منطقه محکم و پایدار کند.
اهداف نظامی و امنیتی لندن در منطقه
منطقه خاورمیانه و خلیج فارس در یک دهه اخیر به شدت ناآرام و ناامن بوده و درگیری‌های زیادی در گوشه و کنار آن رخ داده است تا جایی که بیم درگیری‌های بزرگتر بین قدرت‌های بزرگ منطقه می‌رود. بریتانیا نیز مانند دیگر قدرت‌های بزرگ ضمن آن که نگران تهدید جریان انرژی جهانی است، می‌خواهد در هر تحول احتمالی منطقه حضور داشته باشد تا بتواند از فرصت‌های احتمالی بهره‌برداری کند. به علاوه بریتانیا به دنبال تأسیس پایگاه‌های نظامی در منطقه است تا بتواند ضمن ایجاد پیوند و ائتلاف نظامی با کشورهای کوچک منطقه در ترتیبات امنیتی منطقه مشارکت کند. در دهه‌های اخیر بحث تأسیس سپر دفاع جزیره، ارتش عربی و دیگر ائتلاف‌های منطقه‌ای مطرح بوده است و به نظر می‌رسد بریتانیا می‌خواهد در این ترتیبات مشارکت داشته باشد تا بخشی از اهداف امنیتی خود را عملیاتی کند.
اهداف اقتصادی انگلیس در منطقه
حاشیه جنوبی خلیج فارس در دهه‌های اخیر از جمله مناطق پیشرو اقتصاد جهانی بوده است و کشورهای این منطقه جهش خوبی در فعالیت‌های اقتصادی و تجاری داشته‌اند به طوری که از زمان خروج بریتانیا تاکنون شرایط اقتصادی و مالی این کشورها به کلی دگرگون شده و چهره جدیدی یافته‌اند. هم اکنون کشورهای این منطقه با داشتن ذخایر ارزی گسترده و توان مالی و سرمایه گذاری بالا جذابیت زیادی برای کشورهای دیگر دارند و بویژه قدرت‌های اروپایی و ایالات متحده تمایل زیادی دارند که از منابع و ذخایر مالی این کشورها برای سرمایه‌گذاری در کشورهای خود استفاده کنند. بریتانیا هم به دنبال چنین اهدافی است و تمایل دارد که با برقراری پیوندهای عمیق‌تر با این کشورها از ظرفیت‌های مالی و تجاری آن استفاده کند و دست کم بخشی از بازار اسلحه این کشورها را در اختیار گیرد.
فراتر از آن منطقه خلیج فارس به عنوان لنگرگاه تجاری دارای مناطق آزاد پردازش صادرات کالا است که با صدور مجدد کالاهای کشورهای پیشرفته بخش های بزرگی از خاورمیانه و آسیای مرکزی را پوشش می دهد. حضور و نفوذ در این مناطق تضمین کننده حضور در بازارهای گسترده مناطق پیرامونی خلیج فارس است و از زاویه نیز حضور بریتانیا در منطقه می تواند اهداف اقتصادی بریتانیا را برآورده کند.
مقایسه جایگاه گذشته و حال انگلیس در منطقه
وضعیت فعلی بریتانیا در منطقه قابل مقایسه با حضور استعماری این کشور نیست. در تمام قرن نوزده و بخش زیادی از قرن بیستم بریتانیا صاحب اختیار بسیاری از سواحل جنوبی خلیج فارس و کشورهای کوچک امروزی بوده است. علاوه بر نمایندگی سیاسی و اداره امور داخلی این سرزمین‌ها، جریانات مالی، تجاری و صنعتی مناطق جنوبی خلیج فارس را نیز به طور کامل در کنترل داشته است به گونه‌ای که بخش‌های بزرگی از سواحل جنوبی همانند بخش‌های داخلی بریتانیا تلقی می شده و حضور نظامی و سیاسی بریتانیا در این منطقه همه جانبه بوده است. در حال حاضر ایالات متحده آمریکا تا حد زیادی جای بریتانیا را گرفته و شدت نفوذ بریتانیا بر این منطقه کاهش یافته است و بریتانیا برای بازگشت به جایگاه قدیمی خود در منطقه کار بسیار سختی در پیش دارد.
آینده جایگاه انگلیس در منطقه
بخشی از آینده جایگاه انگلیس در این منطقه بستگی به رفتار ایالات متحده در این منطقه خواهد داشت. اگر آنچنان که برخی کارشناسان مدعی هستند و پیش بینی می کنند ایالات متحده در صدد خروج یا کاهش حضور خود در این منطقه باشد، آنگاه میدان بازی برای بریتانیا بازتر خواهد شد و با توجه به پیشینه خود در این منطقه جایگاه تاریخی خود را در سواحل جنوبی باز خواهد یافت. اما اگر ایلات متحده تمایلی به خروج از خلیج فارس نداشته و همچنان حضور پر رنگ و پر قدرت خود را حفظ کند بریتانیا مجال مانور زیادی نخواهد یافت و حداکثر به عنوان قدرت خارجی درجه در این منطقه بازیگری خواهد کرد. هر چند خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و انزوای احتمالی این کشور ضرورت حضور قدرتمند در مناطق ژئوپولیتیک مهم جهانی را ضروری تر می سازد.
سناریورهای آتی نفوذ در منطقه و عوامل موثر بر آن
عوامل بسیاری بر سناریوهای آینده نفوذ بریتانیا تأثیر گذار خواهند بود. همچنان که در بخش قبل گفته شد رفتار و برخورد ایالات متحده یکی از مهمترین متغیرها است. با آنکه بریتانیا و ایالات متحده همنوایی خوبی در مسائل جهانی دارند؛ اما زمانی که پای رقابت بر سر نفوذ منطقه‌ای پیش آید ممکن اوضاع متفاوت شود و تنش‌هایی پیش آید. بخش زیادی از دلایل حضور قدرت‌های جهانی ناشی از ترویج ایران هراسی در چهار دهه گذشته در منطقه است. بنابراین کیفیت رابطه ایران و همسایگان جنوبی از دیگر متغیرهای تأثیر گذار بر حضور و نفوذ بریتانیا بر منطقه است. همچنین رقابت‌های جهانی، موضع روسیه و چین و ثبات و بی ثباتی منطقه‌ای هم بر سناریوهای آینده نفوذ بریتانیا در منطقه تأثیر خواهد داشت. در مجموع به نظر می‌رسد که تا زمان حضور قدرتمند ایالات متحده در منطقه بریتانیا صرفاً یک متحد قدرتمند برای آمریکا خواهد بود و کنش‌های مستقل و احیاناً متعارضی نسبت به ایالات متحده نخواهد داشت.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت‌ها، مقالات و مصاحبه‌های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاماً به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه‌های موسسه نیست.
