مهمترين متغيرهاي دخيل در روابط كنوني عراق و اردن
گفتگو با سید رضا قزوینی غرابی
تحلیل گر و روزنامه نگار عراقی مقیم ایران
برهم صالح، رئیس جمهوری عراق، در سفر یک روزه خود به اردن، با ملک عبدالله دوم پادشاه این کشور دیدار و درخصوص تحولات منطقه و روابط دو جانبه با وی گفتگو کرد. صالح همچنین از شرکت‌های اردنی برای سرمایه‌گذاری در عراق دعوت کرد و در عین حال خواستار تسهیل صدور روادید ورود به اردن برای شهروندان عراقی شد. برهم صالح از پیگیری جدی برای تقویت روابط دو کشور، تقویت همکاری اقتصادی از جمله در زمینه انرژی و لوله انتقال نفت از بصره به بندر عقبه خبر داد. در راستای بررسی مهم‌ترین متغیرهای دخیل در روابط کنونی عراق و اردن با «سید رضا قزوینی غرابی»، تحلیلگر مسائل عراق، گفتگویی داشته‌ایم که شرح کامل آن را در ذیل می‌خوانید.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: به اعتقاد شما در نگاهي مقايسه‌اي مهمترين متغيرهاي دخيل در روابط كنوني عراق و اردن نسبت به دهه گذشته چه مواردي است ؟
روابط عراق و اردن از دیرباز یعنی از دهه سوم قرن گذشته میلادی مبتنی بر یک عمق راهبردی بوده است. به خصوص تشکیل اتحاد عربی متشکل از دو کشور در سال 1958 نشان‌دهنده روابط نزدیک دو کشور تا دهه‌های اخیر بوده است. تا پیش از اشغال عراق در سال 2003 اردن تنها همسایه عراق بوده است که روابط مشترک قوی با آمریکا و صدام داشته است. به ویژه آنکه پیوندهای عشایری نیز میان عربی سنی نواحی غرب عراق با عشایر اردن برقرار بوده است اما از 2003 این روابط دیرینه، که البته هر از گاهی دچار مشکلاتی ولو غیر جدی می‌شد، دچار تحولات اساسی شده است. قدرت عموما در اختیار شیعیان قرار گرفت و نفوذ و بازی ایران در عراق آغاز شد. این موضوعات از مسائلی بود که اردنی‌ها را به شدت به واهمه انداخت. علاوه بر این با ظهور القاعده و دیگر گروه‌های افراط‌گرای اسلامی، ترس از قدرت‌گیری اسلام‌گرایی در اردن نیز شدت یافت. مرور زمان و رویدادهای حاصل در عراق تا حدود زیادی از نگرانی‌های اردن کاست. به خصوص آنکه دولت‌های برسرکار آمده در بغداد، دست دوستی خود را به سوی اردن دراز کردند و در سال‌های اخیر نیز امان شاهد تلاش‌های بغداد برای ارتباط مؤثرتر با محیط عربی خود بود.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: در شرايط كنوني مهمترين فرصت‌ها و پتانسيل هاي همكاري عراق و اردن در چه اصولي نهفته است ؟
ستون فقرات روابط عراق و اردن از گذشته تاکنون، تجارت و اقتصاد بوده است. شرایط دو کشور به گونه ای است که در حوزه اقتصاد به شدت به یکدیگر نیازمندند. حتی در دهه‌های گذشته و در مقاطعی که روابط دو کشور دچار تنش‌های سیاسی شد، روابط اقتصادی دو طرف همچنان برقرار بود. در دوران صدام نیز وضعیت به همین گونه بوده است. اردن عمق اقتصادی و تنفسی عراق به جهان بیرونی بود و عراق نیز بزرگ ترین بازار مصرف کالای اردنی. به گونه ای که 80 درصد تولیدات اردنی در عراق مصرف می‌شد و برخی کارگاه یا کارخانه‌های اردنی تنها بر اساس احساس نیاز عراق به این تولیدات بنا شدند. علاوه بر اینکه عمده نیاز اردن از سوخت از نفت ارزان یا مجانی عراق تأمین می شد.
هم عراقی‌ها به گذرگاه زمینی و دریایی اردن برای صادرات خود نیازمندند؛ هم اردنی‌ها احتیاج وافری به صادرات کالاهای خود به عراق و دریافت نفت و سوخت دارند. بنابراین ظرفیت‌های اقتصادی مهم‌ترین فرصت‌های همکاری دو کشور به شمار می‌روند. قطعا همکاری‌های امنیتی دو طرف با داشتن 180 کیلومتر مرز مشترک را نیز به هیچ وجه نمی‌توان نادیده انگاشت. این مسأله به خصوص در مورد تروریست‌های افراط‌گرا و احتمال جابه‌جایی آنها میان دو کشور بسیار مهم است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: نوع سياست‌گذاري اردن در رابطه با عراق و اولويت‌هاي تا چه حدي مي‌تواند به بهبود روابط عراق و اردن كمك كند؟
هم‌اکنون روابط دو کشور در سطح نسبتا مطلوبی قرار دارد. سفر اخیر رئیس جمهور عراق آقای برهم صالح و تأکید بر اجرایی شدن هرچه سریع تر خط لوله 1700 کیلومتری بصره – العقبه با ظرفیت یک میلیون بشکه در روز، بهبود وضعیت گذرگاه و پایانه مشترک مرزی طریبیل، طرح منطقه آزاد تجاری و امضای تفاهم‌نامه مشترک امنیتی دو کشور نشان می‌دهد گام‌های جدیدی برای بهبود بیشتر روابط برداشته شده است. به یاد داشته باشیم که پس از سقوط صدام اردن به دلیل روابط بالابا غرب و جهان عرب، تنفس‌گاه عمده عراق به دنیای خارج بود. پروژه‌های توسعه مدنی و نظامی عراق، حجم بالای سرمایه‌گذاران و تاجران عراقی که به اردن رفت و آمد می‌کردند یا در آنجا اقامت داشتند، تعداد زیاد شهروندان عراقی مقیم اردن، برنامه تبادل فرهنگی عراق با غرب، ارتباطات حمل و نقلی و دفاتر سازمان‌های بین المللی که محل رجوع عراق بود و در اردن مستقر بودند، عمدتا از طریق این کشور واسطه انجام می شدند.
طبعا حساس نشدن اردن از روابط عراق با ایران و وجود سیاستمداران شیعه در بدنه عالی مدیریتی کشور، می‌تواند به نزدیکی بیشتر امان به بغداد کمک کند. البته با توجه به سفرهای مکرر مقامات ارشد عراقی به اردن و اظهارات مثبت آنها درباره این کشور و بهبود مناسبات منطقه‌ای عراق با همسایگان عرب، این روند بهبود مناسبات به روشنی دیده می‌شود.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: آينده روابط اقتصادي ميان عراق و اردن در صورت افزايش چالش‌ها و مشكلات دو سويه به چه سمتي خواهد رفت ؟
به نظر می‌رسد نیاز جدی دو کشور به یکدیگر در حوزه اقتصاد، عملا این حوزه را از تأثیر پذیری مستقیم از روابط سیاسی دو کشور مستقل کرده است. خوب سوابق تاریخی این موضوع نیز در تاریخ مناسبات یکصد ساله دو کشور دیده می‌شود. در سال‌های اخیر نیز شاهد گسترش تبادلات تجاری دو کشور تا سطح یکی و نیم میلیارد دلار بوده‌ایم و تنها عاملی که باعث بروز چالش در مناسبات اقتصادی شد، دست‌یابی داعش به شاهراه زمینی صادرات دو کشور بود. عراق با بحران‌هایی که در موضوع صادرات نفت خود دارد نیاز به بدیلی برای خط لوله خود دارد. تنش احتمالی در تنگه هرمز هم این نیاز عراق به جایگزین را بیشتر می‌کند. در مقابل نیز اردنی‌ها نیاز ویژه‌ای برای فعال کردن اقتصاد خود از طریق صادرات به عراق دارند زیرا این کشور بزرگ‌ترین مقصد صادرات تولیدات اردن است . افزون بر اینکه 98 درصد انرژی مورد نیاز اردن از طریق واردات تأمین می‌شود و عراق یکی از صادرکنندگان اصلی و ارزان به اردن است. بنابراین در حال حاضر که مناسبات دو کشور رو به بهبود است و چالش عمده ای در روابط به چشم نمی‌خورد، فعلا آینده این مناسبات تجاری مثبت ارزیابی می‌شود.
