تا زمانی که شاکله حاکمیتها در جهان اسلام و جهان عرب به همین شکل است و قدرت در دست طبقه مشخصی است قطعا تروریسم ادامه و رشد بیشتری پیدا خواهد کرد.
بحران های گوناگون سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در یک سده گذشته همواره بخشی از مشکلات گوناگون در جهان اسلام بوده است. در این میان تروریسم به عنوان خشن‌ترین رفتار‌سیاسی، نیز به نوبه خود چالش بزرگی فراروی جهان اسلام به شمار میرود. این مساله بدلیل گسترش ترس و نا امنی، روند توسعه را بیشتر از پیش کندتر خواهد کرد. تروریسم هرچند‌که پیشینه تاریخی درازی دارد؛ اما پس از پایان جنگ‌سرد و مخصوصا وقوع‌حادثه یازدهم سپتامبر2001 در ایالات متحده‌آمریکا این پدیده به دلیل تهدید امنیت بین‌الملل، جنبه جهانی‌شده به‌خود گرفت. از این‌رو برای بررسی و تحلیل تاثیر بحران ها در جهان اسلام بر تروریسم گفتگویی با حسن هانی زاده داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در جهان اسلام بحرانهای مختلف چه نقشی درتوسعه تروریسم داشته اند؟
تروریسم در یک شرایط خاصی بلوغ پیدا می¬کند و در شرایط امنیت عمومی تروریسم نمی¬تواند جایگاهی در جوامع اسلامی و غیر اسلامی داشته باشد. به همین دلیل در هر بحرانی گروهی حضور پیدا می¬کند و با سوء استفاده از سلاح و به نوعی بحران سازی سعی دارند به اهداف خود برسند. لذا پدیده تروریسم معلول برخی مشکلات داخلی است و بحران ها شرایط را برای رشد و نمو گروهک¬های تروریستی فراهم می¬کنند. به همین دلیل ما در هر بحرانی مانند بحران افغانستان، عراق، سوریه، یمن و حتی لیبی شاهد هستیم که خاستگاه گروه¬های تروریستی بحران¬های منطقه ای است و همواره این بحران¬ها باعث ایجاد این گروهک¬ها می¬شود. حتی در کشورهای اروپایی هم گروه¬های مسلح در شرایط بحرانی بروز پیدا می¬کنند. بهترین نمونه آن سوئیس است که با توجه به فضای اجتماعی سالمی این کشور هیچگاه تروریسم نتوانسته در این کشور نفوذ پیدا کند. اما در برخی کشورهای اروپایی به دلیل تعامل غیرمتجانسی در جامعه و شیوه های سرکوب دولتها معمولا تروریسم هم رشد پیدا کرده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به انواع بحران های امنیتی، سیاسی، فرهنگی و … در جهان اسلام هر کدام از این بحرانها به چه شیوه¬ای درپدیده توسعه تروریسم نقش دارند؟
تروریسم در درجه اول معلول شرایط اجتماعی است. احساس تحقیر و گسست میان حاکمیت دولت¬ها و ملت¬ها و همچنین احساس تبعیض در میان برخی جوامع اسلامی و یا غیراسلامی معمولا به رشد گروه¬های تروریستی منجر شده است. به نظر میرسد یکی از عوامل جلوگیری از رشد گروه های تروریستی پیشگیری از تبعیض و همچنین برخورداری اقشار ملت از مساوات در جامعه است . به همین دلیل گروه¬های تروریستی در درجه اول از فضای اجتماعی در درجه دوم از فضای اقتصادی و نبود فرصت های مساوی و همچنین از فضای سیاسی و سرکوبها رشد پیدا می¬کنند. یعنی این پدیده معلول برخی عوامل است که عامل اجتماعی و سرکوبگری¬های اجتماعی و تبعیض هایی و همچنین نبود فرصت¬های مساوی برای اقشارمردم، اینها موجب بروز و رشد گروه¬های تروریستی می¬شود. در این بین معمولا در کشورهایی که به نوعی فضای اجتماعی و سیاسی اختناق انگیزی وجود دارد این گروه¬ها رشد می¬یابند. البته برخی از عوامل دیگری هم (به عنوان مثال در کشورهای اروپایی عامل تبعیض میان مسلمانان و غیر مسلمانان) به رشد این گروه¬ها کمک کرده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: بحرانهای اقتصادی تا چه حدی در توسعه تروریسم نقش داشته اند؟
بحران¬های اقتصادی، فضای اقتصادی نامطلوب و همچنین نبود فرصت های متساوی موجب شده است تا گروههای تروریستی رشد پیدا کنند. به همین منظور به نظر می¬رسد باید در کشورهای اسلامی با ایجاد یک فضای مطلوب میان دولت و ملت به کاهش فضای رشد این گروه ها کمک کرد. لذا یکی از عوامل رشد تروریسم در هر کشور مخصوصا کشورهای شرقی وضعیت نامناسب اقتصادی است که معمولا باعث رشد این پدیده شوم می شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: تداوم ناامنی های سیاسی در داخل کشورها چگونه به بروز تروریسم در این کشورها منجر می شود؟
در واقع بسیاری از کشورهای عربی منطقه که دستخوش تروریسم شده و تروریسم از آنجا برخواسته است، به دلیل ایجاد تبعیض و شکاف میان حاکمیت و ملت است. به دلیل فضای احتناق انگیز و رشد پدیده وهابیت گری در عربستان سعودی و همچنین به دلیل فضای امنیتی موجود در جوامع عربی و برخی کشورهای خاورمیانه موجب شده که گروهک های تروریستی رشد پیدا کنند. لذا برای جلوگیری از این پدیده، باید سازوکارهایی جدیدی متناسب با شرایط روز و جوامع انسانی ایجاد کرد. باید فضای نامتجانس و نامتعادلی در جهان عرب به یک تعامل دلپذیر منجر شود. در این راستا این مساله می¬تواند به کاهش پدیده تروریسم کمک کند. در واقع در برخی از کشورهای بحران زده ریشه این بحرانها در خود آن جامعه باید مورد جستجو قرار بگیرد و فضای امنیتی موجود در این کشورها به رشد این پدیده منجر شده است. لذا سرکوب و استفاده از ابزارهای خشونت آمیز ممکن است، منجر به گسترش این پدیده شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با نگاهی آسیب شناسانه، اگر بحران های امنیتی و سیاسی جهان اسلام کاهش پیدا کند، آیا امکان از بین رفتن تروریسم وجود دارد؟
تا زمانی که شاکله حاکمیتها در جهان اسلام و جهان عرب به همین شکل است و قدرت در دست طبقه مشخصی است قطعا تروریسم ادامه و رشد بیشتری پیدا خواهد کرد. در بسیاری از کشورهای اسلامی نگاه حاکمیت از بالا به پایین است و ملت نقش چندانی در ساختار قدرت ندارد. همین عوامل باعث استفاده این گروهک ها برای پیشبرد اهداف خود می¬شود. البته استفاده از خشونت هیچگاه موجب پیروزی یک طرف نشده بلکه بیشتر مردم از این پدیده و تقابل این گروهک¬ها با حاکمیت آسیب می بینند لذا درعربستان، بحرین و بسیاری از کشورهای عربی، در لیبی و مصر و کشورهای شمال آفریقا گسست میان حاکمیت و ملت به سوء استفاده جریان¬های تکفیری و تروریستی از این وضعیت شده است. لذا برای کاهش این پدیده باید نوعی تعامل دلپذیر میان حاکمیت و ملت به وجود آید.
واژگان کلیدی: تاثیر بحرانها در توسعه تروریسم در جهان اسلام، بحران، تروریسم ، جهان اسلام، بحران های سیاسی، بحران های اقتصادی
