وضعیت، جایگاه و قدرت نظامی عمان | حسین مینایی / کارشناس مسائل استراتژیک

مقدمه:

عمان کشوری است که باستان‌شناسان قدمت آن را بیش از ۱۴ هزار سال تخمین می‌زنند. این کشور از شمال غرب با امارات متحده عربی، از غرب با عربستان سعودی و از جنوب غرب با یمن همسایه است.

عمان که اينک کشور پادشاهي يا سلطان نشين عمان ناميده مي شود، پيش از اين، به تمامي نواحي شرق شبه جزيره عربستان اطلاق مي شد. ولي بعدها اين ناحيه، به عمان متصالح، يعني امارات متحده عربي و سرزمين اصلي مسقط و عمان تقسيم گرديد. بخشي از خاک عمان، شبه جزيره مسندم يا رأس المسندم است که امارات هاي فجيره و شارجه آن را از بخش وسيع مرکز و جنوب جدا مي کنند. اين کشور داراي چند جزيره کوچک و بزرگ در دهانه تنگه ي هرمز و درياي عرب است که جزيره ي مصيره يکي از بزرگ ترين، آن ها به شمار مي رود. جزيره ي مصيره از دير باز پايگاه نظامي انگليس بود و سپس از سوي آن کشور در اختيار آمريکا قرار گرفت. اين جزيره هم اينک مرکز استقرار نيروي واکنش سريع آمريکا در منطقه و محل ايستگاه تقويتي B.B.C. است.

 اهميت راهبردي عمان از سه بعد قرارگرفتن در كرانه‌هاي جنوبي تنگه هرمز از طريق شبه جزيره مسندم، موقعيت ويژه اين كشور در غرب اقيانوس هند و در اختيار داشتن جزاير راهبردي مانند جزيره مصيره و جزاير كوريا موريا مي‌باشد. شبه جزيره مسندم مشرف بر تنگه هرمز و خطوط كشتيراني بين‌المللي بوده و يكي از نقاط حساس جهان محسوب مي‌گردد. حاكميت عمان بر بخش جنوبي تنگه هرمز اين كشور را از نظر راهبردي در وضعيت ويژه‌اي قرار داده به‌طوري كه اهميت آن را براي تمامي كشورهاي منطقه حتي براي كشورهاي خارج از منطقه كه به نفت و بازارهاي منطقه وابسته هستند، مضاعف مي‌كند. جزيره مصيره نيز كه در قسمت جنوب شرقي شبه جزيره عربستان و در مقابل سواحل عمان قرار دارد، از موقعيت بسيار مهمي برخوردار بوده و از ديرباز پايگاه نظامي انگليس بوده است.

وضعیت ارتش عمان:

عمان تا قبل از به‌قدرت‌رسيدن سلطان قابوس، فاقد ارتش و نيروهاي مسلح مستقل بود. اكثر نظاميان مستقر در اين كشور تا پيش از اين تاريخ انگليسي بوده و تحت نظر ارتش كل بريتانيا فعاليت مي‌كردند. پس از به‌قدرت‌رسيدن سلطان قابوس و چيره‌شدن بر شورشيان ظفار با كمك نيروهاي ارتش ايـران، ‌سلطان با جذب نيرو از اقوام و قبايل وفادار، ارتش منظم خود را در چهار رسته زميني، دريايي، هوايي و گارد سلطنتي تشكيل داد. نيروهاي سه‌گانه هركدام يك فرمانده دارند كه با حكم سلطان انتخاب مي‌شوند و در راس آنان ستاد مشترك قرار دارد. از مجموع پرسنل نيروهاي مسلح عمان بالغ بر 56 درصد در نيروي زميني، ‌15 درصد در نيروي هوايي و 9 درصد در نيروي دريايي خدمت مي‌كنند، مابقي پرسنل نيز در ساير بخش‌ها همانند گارد سلطنتي و پليس و… مشغول فعاليت هستند .

ارتش عمان که نهمین ارتش نیرومند عربی است، رتبه 69 را در میان ارتش های جهان دارد. شمار نیروهای  ارتش: 62 هزار نظامی، شمار نیروهای ذخیره: 20 هزار نظامی، شمار افرادی که آمادگی های لازم برای خدمت را دارند: 1.4 میلیون نفر، شمار تانک¬ها: 215، شمار نفربر¬ها: 1040، شمار هواپیماهای نظامی: 101، شمار  هلیکوپترها: 42، شمار شناورها: 8 فرورند. فرمانده نیروهای مسلح عمان، سلطان قابوس و وزیر دفاع بعد از وی ارشدترین فرد در نیروهای مسلح عمان می¬باشد. نیروهای مسلح سلطاني  (SAF): متشکل از: نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی، گارد سلطنتی، وزارت دفاع، پلیس و نیروهای مخصوص و یک نیرو تحت عنوتان نیروی وطنی می¬باشد. وظايف رئيس ستاد مشترک  شامل مشاور سلطان در امور نظامی وهماهنگی بين 3 نيرو، طراحی رزمايش¬های مشترک و مرکب، رابط 3 نيرو با وزير دفاع، محل استقرار آن پادگان معسکر المرتفعه مي¬باشد. تانكM-60  – تانك چالنجر- خودرو زرهي فرماندهي استورمر- خودرو زرهی پیرانا- خودرو پنهارد- خودرو زرهی چالنجر-خودرو زرهی سامسون-اسکورپیون- نفر بر زرهي اسپارتان- نفر بر زرهي فهد – توپ كششي 130 م م- 120 م م و 105م م- هويتزر POUNDER-25-هويتزر خودكششي 155 م م – خمپاره انداز 120 م م برانت- خمپاره انداز 81 م م L-16 – توپ ضد هوائي 40 م م بوفورس- توپ ضد هوائي 20 و 23 م م- موشك زمين به هواي SA-7 – موشك زمين به هواي بلوپايپ    

نيروي دريائي عمان شامل ستـاد نيرو (معسكرالمرتفعه) ، پايگاه¬هاي دريائي سعيدبن سلطان (پايگاه اصلي )، پايگان غنم ، صلاله (ريسوت) وپايكاه مسندم  و بندر قابوس تشكيل  شده است. مأموريت نيروي دريايي عمان :

 1 –  دفاع از سواحل عمان در برابر دشمنان.
 2 –  اجراي گشت زني در آبهاي سرزميني ومنطقه اقتصادي عمان.
 3 –  نظارت بر مسيرهاي تردد در تنگه هرمز.
 4 –  اجراي عمليات تجسس ونجات ومبارزه با حريق در دريا.
 5 –  انجام مأموريت هاي اسكورت وحفاظت در مناسبتهاي رسمي.
 6 – تقويت سياست خارجي عمان با انجام ديدارهاي دوستانه از كشورهاي دوست.
 7 –  تداركات پايگاههاي نيروي دريايي عمان.
 8 –  انجام عمليات هيدروگرافي از سواحل عمان.
 9 – انجام عمليات غواصي وانهدام مواد منفجره زير آبي.
 10 – تأمين همكاري ومساعدت در عمليات ضد تروريستي.

نیروی دریایی عمان جهت توسعه قدرت دریایی خود تمام دانشجویان افسری خود را پس از یک سال آموزش در اکادمی دریایی عمان به کشور ایتالیا اعزام می¬نماید و این دانشجویان مدت دو سال در ایتالیا آموزش¬های لازم را اخذ می¬نمایند. در حال حاضر دولت عمان در جهت رفع کمبود نیروی انسانی خود در نیروی دریایی علاوه بر استفاده ار کارشناسان و مستشارانی از کشورهای آمریکا، انگلیس و ایتالیا در مدارس نظامی و آکادمی دریایی، حدود 2000 نفر از افسران و درجه¬داران  نیروی دریایی پاکستان در قالب پیمان نظامی به خدمت گرفته است و در ماموریت¬های دریایی از این کارکنان استفاده عملیاتی می-نماید. حقوق ماهیانه کارکنان پاکستانی مامور به نیروی دریایی عمان 2000 تا 4000 یورو با توجه به درجه و تخصص آنان می¬باشد. تجهیزات و ناوهای عمده نیروی دریایی عمان شامل: كروت موشك انداز كلاس قاهرالامواج- ناوچه موشك انداز كلاس ظفار- ناوچه گشتي اژدر افكن البشري- ناوچه گشتي كلاس سيب- ناو نيروبر نصر البحر- كروت گشتي- آموزشي المبروكه- لندينگ كرافت سبك كلاس التمساح- شناورهاي پشتيباني / لجستيكي

نیروی هوایی سلطنتی عمان:

اين نيرو در سال 1952 ميلادي تاسيس شد. مأموريت نيروي هوايي عمان در زمان صلح وجنگ به شرح زير مي باشد:

ماموریت در زمان صلح:

1-تامين وحفظ عامل بازدارندگي با تمام توان وامكانات خود با استفاده از هواپيماها وتجهيزات دفاع هوايي .
2- آموزش كادر مورد نياز خود.
3- مشاركت در توسعه وامور داخلي ياري رساني به مردم بويژه در بلنديهاي جبل اخضر- مسندم-ظفار-…وغيره 4-پشتيباني نيروهاي زميني و دريايي واجراي آموزشهاي مشترك در راستاي رفع نيازهاي جنگي
5-تأمين ترابري وحمل ونقل ديگرسازمانهاي دولتي برحسب مورد وامكانات موجود .
6-تأمين حمل ونقل در عمليات تجسس ونجات با بالگرد.
7-حفاظت محيط زيست ازوظايف كليه اركان وسازمانهاي دولتي  ازطريق شناسايي دريايي،آلودگي محيط دريايي000
8-ياري رساندن به مردم درشرايط حوادث غير مترقبه.

مأموريت در زمان جنگ :

1-تأمين پوشش هوايي نيروي زميني.
2-تأمين هشدار اوليه و سريع در فضاي عمان.
3-تأمين حفاظت از فضاي كشور در برابر نيروهاي دشمن.
4-حفظ فضاي كشور با هدف نفوذ در عمق فضاي كشور در برابر دشمن.
5-تأمين خدمات ترابري وحمل ونقل وجابجايي نيروها و تجهيزات از نقاط مختلف به خطوط مقدم درگيري.
6-تأمين ترابري تاكتيكي هوايي به خطوط مقدم وصحنه نبرد.
7-اجراي عمليات تجسس ونجات.

نيروي هوايي اين كشور مركب از يگان¬هاي هوايي و پدافند هوايي است. پایگاه¬های هوایی عمان عبارتند از:

-پايگاه هوايي سيب -پايگاه هوايي مصيره-پايگاه هوايي خضب-پايگاه هوايي تمريت-پايگاه هوايي صلاله-پايگاه هوايي ودام الوي -پايگاه هوايي صحار
به دلیل ناامنی‌های سیاسی در منطقه و پشتیبانی از رشد سریع هوانوردی غیرنظامی در این کشور، عمان اقدام به تاسیس پایگاه هوایی جدید و به کارگیری جنگنده‌ها و هلیکوپترهای جدید (مانند F16C/D  و آگوستا وستلند سوپر لینکس 300 و (NH90 نموده است. این کشور همچنین در آینده نزدیک هواپیمای جدیدی را جایگزین هواپیمای BAC 1-11 خود خواهد نمود. به طور کلی نیروی هوایی سلطنتی عمان با به کارگیری 16 فروند shorts SC-7 skyvans بزرگترین مشتری این هواپیما در دنیاست.

سایر هواپیماهای عمده موجود در این پایگاه¬ها شامل: جنگنده هاي جاگوار- هواپيماي آموزشي استريك ماستر-   هواپيماهاي ترابري ،شناسائي اسكاي وان- هواپيماي جنگنده ، آموزشي هاوك- هواپيماي ترابري سي – 130 و بالگرد  212 ،214،BELL-206 و AB-205

عمده سلاح¬های پدافندی شامل: – آتشبارهاي 22،12 و 10 موشك زمين به هواي راپير، سام 7، جاولین، تایگر کت، بلوپایپ، بوفوروس و رادارهای رادارDECCAAR-  رادار TYPE-92 -رادار MARTELLO -713-   رادار     RADAR RAPIER –  رادار ASR – 23SS .       

                                    

نوسازی ارتش عمان:

ارتش عمان در حال حاضر به¬شدت در حال نوسازی کلیه تجهیزات و ادوات نظامی خود می¬باشد. نوسازی ارتش عمان در سال¬های اخیر به جهت افزایش درآمد حاصله از فروش نفت و صدور روزانه بیش از 900 هزار بشکه نفت جهش قابل ملاحظه¬ای گرفته است. این کشور کلیه نیروهای سه¬گانه، دریایی، زمینی، هوایی و حتی پدافند هوایی را نوسازی کرده و این روند در حال ادامه می¬باشد هرچند که کوچکی نیروهای مسلح  بر گستره نوسازی به نوبه خود تاثیر زیادی گذاشته است.  از حیث تجهیزات و ادوات نظامی توسعه و نوسازی بسیار خوبی یاقته است. در حال حاضر ارتش عمان اقدام به خرید تانک¬های پیشرفته و نسل جدید ام60 از کشور آمریکا و تانک پیشرفته و نسل جدید چلنجر2(چیفتن) از کشور انگلیس نموده است و تیپ زرهی خود را مجهز به این تانک¬ها نموده است که قابلیت عملیاتی بسیار بالایی دارند. تانک چنلجر2 جدید ترین تانک زراد خانه ارتش انگلستان بحساب می آید که جایگزین سری تانک¬های چلنجر1 این کشور شده است. زره چابهام نسل جدید این تانک شهرت فراوانی دارد و در نتیجه مقاومت زیاد این زره، این تانک لقب مقاوم ترین تانک ناتو را یدک می کشد. تانک چلنجر2 علاوه بر ارتش انگلستان در ارتش عمان نیز عملیاتی است. طراحی و ساخت تانک چلنجر نخستین بار توسط کارخانجات اسلحه سازی سلطنتی انگلستان (ROF) انجام شد. تانک چلنجر2 به یک سیستم کنترل آتش دیجیتالی ساخت شرکت جنرال داینامیکس کانادا(سابقا شرکت کامپیوتیگ دیوایسس) مجهز است. این سیستم از یک کامپیوتر تشکیل شده که بصورت خودکار محاسبات مربوط به فرآیند شلیک را انجام می دهد.سیستم کنترل آتش تانک قادر است تا شش هدف متفاوت را بصورت یکجا ردیابی کند.

 ارتش عمان در یگان¬های پیاده مکانیزه خود از نفربرهای چرخدار فرانسوی استفاده می¬نماید که این نفربرها قدرت و سرعت عملیاتی بسیار بالایی دارند. نیروی زمینی عمان اخیراً جهت یگان¬های توپخانه خود از توپ¬های کششی و خود کششی ساخت کشورهای آمریکا، اتریش و فرانسه استفاده می¬نماید. این توپ¬ها از مدل  SP با کالیبر 130 م م می¬باشند و در گارد سلطنتی این کشور مورد استفاده قرار گرفته-اند. گارد سلطنتی عمان نیز اخیرا توپ¬های چرخدار خود کششی خریداری و استفاده می¬نماید که این توپ¬ها حجم آتش و تحرک بسیار بالایی در مناطق ذو عارضه دارند.

ارتش عمان اخیراً اقدام به خرید هلی¬کوپترهای پیشرفته¬ای از کشور ایتالیا نموده است که در ارتقای توان دفاعی این کشور مؤثرند. از حیث مخابراتی ارتش عمان تجهیزات پیشرفته¬ای را از کشورهای غربی خریداری و در اختیار گرفته¬است و در حال حاضر نیازمندی عملیاتی این کشور را تامین نموده است. سیستم برخی رادارهای یشرفته در گارد سلطنتی عمان از به¬روزترین و پیچیده¬ترین رادارهای موجود است.

نیروی انسانی در این کشور در منطقه از قابلیت خوبی برخوردار است. کارکنان شاغل در یگان¬های نظامی  این کشور از رفاه و آسایش بسیار خوبی برخوردارند. کارکنان ارتش عمان به خاک و هویت کشور بسیار تعلق خاطر دارند و همچنین وفاداری و علاقه بسیار بالایی به سلطان قابوس پادشاه این کشور دارند. این موضوع دفاع آن¬ها را از کشور هدفمند¬تر نموده است و انگیزه آنان را در حفظ دستاوردهای کشور افزایش داده است.

صنایع نظامی و تولید ادوات و تجهیز دفاعی و مهماتی در عمان وجود ندارد. در واقع این کشور فاقد توان بومی و صنعتی در حوزه تسلیحات نظامی می¬باشد. ارتش عمان کلیه نیازمندی¬های خود را از کشورهای غربی خریداری می¬نماید. حتی البسه کارکنان و پوتین آن¬ها نیز از کشورهای مانند ترکیه وارد می¬شود و یا اینکه شرکت¬های غربی برای آن¬ها تولید و عرضه می¬نماید. تعمیر و نگهداری ادوات و تجهیزات نظامی در این کشور توسط کارشناسان و تعمیرکاران انگلیسی و ایتالیایی صورت می¬گیرد و دستگاه¬های شبیه ساز موجود در ارتش عمان خریداری شده از آمریکا، انگلیس و ایتالیا است و از سوی کارشناسان این کشورها راهبری می¬شود.

تهدید دفاعی و نظامی خاصی در عمان وجود ندارد. از حیث تهدید داخلی مولفه جمعیت است. جمعیت کثیر بلوچ¬ها(حدود یک سوم جمعیت عمان بلوچ هستند)، تا حدی نگرانی¬های را ایجاد می¬نماید. سیاست تعامل¬گرا و تنش¬زای سلطان قابوس تاکنون مانع از آن شده است که این طایفه تهدیدی را در کشور ایجاد نمایند. به¬طور کلی پراکندگی اقوام و عشیره¬ای و طایفه¬ای بودن ساکنان این کشور از طریق سیاست¬های سلطان قابوس تبدیل به یک دستاویزی، جهت انسجام ملی در این کشور گردیده است. یکی دیگر از مواردی که می¬توان به عنوان تهدید در این کشور فرض نمود جمعیت مهاجر در این کشور است که بافت جمعیتی عمان را در آینده دگرگون می¬کند. در حال حاضر حدود یک ملیون مهاجر هندی و حدود 500 هزار نفر مهاجر از کشورهای فیلیپین، پاکستان، بنگلادش، مصر، اردن، عراق، تونس و سودان در این کشور زندگی می¬کنند.

تهدید دیگری که در کشور عمان می¬توان به آن اشاره کرد تهدید فرهنگی است که بسیاری از جوانان 15 تا 20 سال و خانواده¬های عمانی را متأثر نموده است. همواره مقامات نظامی از این موضوع به¬عنوان مشکل آتی ارتش این کشور یاد می¬کنند.

 
قدرت نظامی عمان در رتبه بندی های جهانی

به تازگی موسسه «گلوبال فایر پاور» رتبه‌بندی ۱۲۶ ارتش جهان را برای سال ۲۰۱۵ میلادی انتشار داده است. این موسسه یادآوری می‌کند که در تهیه و تنظیم این رتبه‌بندی قدرت هسته‌ای کشورها لحاظ نشده است. در عوض، آنگونه که گزارش تاکید دارد، توانایی‌های متعارفی کشورها در دریا، هوا و زمین مد نظر قرار گرفته است و دیگر اینکه رتبه‌بندی نهایی به عواملی مانند منابع طبیعی و انسانی، دارایی‌های مالی و موقعیت جغرافیایی ارتباط دارد. این موسسه می‌گوید که برای تعیین «ضریب قدرت» ارتش‌ها از ۵۰ مولفه(فاکتور) مختلف بهره گرفته و با مقایسه مولفه‌های هرکشور با دیگر کشورها، از امتیازها و ضعف‌هایی، مانند مصرف پایین یا بالای نفت، برای تنظیم بهتر و دقیق‌تر فهرست رتبه‌بندی استفاده کرده است. این ضریب به کشورهای کوچکِ پیشرفته در زمینه فناوری امکان می‌دهد که با کشورهای بزرگِ کمتر توسعه‌یافته رقابت کنند.

بر پایه این رتبه‌بندی ایران رتبه بیست و سوم، عربستان سعودی رتبه بیست و هشتم، امارات رتبه پنجاهم، عمان رتبه شست و نهم، کویت رتبه هفتاد و یکم، قطر رتبه هفتاد و هفتم و عراق رتبه صد و دوازدهم را دارد.