وضعيت و ائتلاف های موجود و آينده انتخابات عراق
گفتگو با سید رضا قزوینی (الغرابی)
كارشناس مسائل عراق
اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷، انتخابات عراق برگزار خواهد شد. با توجه به تحولات سیاسی- امنیتی اخیر عراق، شکست داعش، شکست رفراندوم اقلیم کردستان و وزن کشی ها و ائتلاف های مختلف سیاسی، وضعیت سیاسی حال حاضر عراق بسیار پیچیده شده است و اهمیت زیادی هم برای بازیگران داخلی در عراق و هم برای همسایگان عراق دارد.در اين راستا براي بررسي بيشتر انتخابات عراق گفتگويي با آقای سید رضا قزوینی داشته ايم:
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: تفاوت هاي مهم انتخابات آتي عراق با انتخابات قبلي اين كشور چيست؟
همه انتخابات پارلمانی عراق در دوره های حساسی برگزار شده و از اهمیت بالایی برخوردار بوده اند. این دوره نیز از این وضعیت مستثنی نیست. اما تفاوت های قابل توجهی دارد. برجسته ترین ویژگی این دوره از انتخابات تشتت و انشعابات بی سابقه ائتلاف ها و حتی احزاب است. این وضعیت چه در میان ائتلاف های شیعی، چه سنی و چه کردی دیده می شود و در درون برخی احزاب مانند مجلس اعلی، حزب اسلامی و حزب الدعوه نیز رخ داده است. این چندپارگی در این دوره به شدت چشمگیر بوده است. علاوه بر اینکه تشکیل بسیاری از ائتلاف ها مبنای روشنی نداشته و دیدگاه های مختلف و متناقض نامزدهای متعدد در درون هر یک از ائتلاف ها دیده می شود. ائتلاف سائرون که میان صدری ها و کمونیست ها بوده و یا ائتلاف النصر که کشکولی از دیدگاه های بعضا متناقض و مخالف است نمونه ای از این ترکیب های نامتجانس است. ظهور جریان جدیدی به نام الحشد الشعبی که بخشی از آن با نام فتح در انتخابات حاضر خواهد بود. همچنین مشکلات بی سابقه آورگان اهل سنت در مناطقی که تحت اشغال داعش بود، چالش این شهروندان با سیاستمداران سنی مذهبی که در 14 سال گذشته بر کرسی تکیه زده بودند و گشایش در روابط ریاض و بغداد در ماه های اخیر و تلاش سعودی ها برای ایفای نقش جدی در ساحت سیاسی و اجتماعی عراق از تفاوت های این دوره انتخاباتی است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: روند ائتلاف های موجود میان جریان شیعه توضیح دهید. آینده این ائتلافهای شیعه را در انتخابات پارلمانی آتی عراق چگونه ارزیابی می کنید؟
ائتلاف های شیعی در این دوره از انتخابات دچار یک واگرایی شدید شده اند. مجلس اعلی پس از یک دگردیسی که جریان حکمت از درون آن زاده شده در ائتلافی جدای از ائتلاف حکیم حضور دارد. صدری ها که از مدت ها قبل از ائتلاف شیعی فعلی خارج شده بوده اند با کمونیست ها ائتلافی تاریخی و جالب با نام سائرون شکل داده اند. اعضای حزب الدعوه با یک انشقاق مقطعی که تا اینجا موقتی به نظر می رسد در دو ائتلاف جداگانه نصر و دولت قانون حضور خواهند داشت و فتح که نماینده بخشی از الحشد الشعبی است نیز یکی از ائتلاف های شیعی حاضر خواهد بود.
این ائتلاف های پنجگانه مهم ترین ائتلاف های شیعی در انتخابات را شکل می دهند. تقسیم قوا در داخل این احزاب و ائتلاف ها نیز به گونه ای است که به نظر می رسد هیچ یک این ائتلاف ها نتوانند حائز اکثریت ملموس و قابل ملاحظه شوند بنابراین تشکیل ائتلاف ها میان برخی از این ائتلاف ها پس از اعلان نتایج موضوعی قطعی است. اما اینکه آیا ائتلاف ملی شیعیان که در حقیقت چتر جامع احزاب شیعی در گذشته بوده در این دوره نیز شکل بگیرد قابل تأمل است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: انتخابات عراق صحنه جدال و رقابت سیاسی ائتلاف هایی است که شماری از آنها در آستانه این انتخابات سربرآورده اند. در اين حال نقش انتخابات كنوني در توزيع قدرت در بين احزاب و جريان هاي شيعي عراق چيست؟
شاید یکی از ویژگی های منحصر بفرد این دوره از انتخابات این باشد که سهم و جایگاه اجتماعی هر از یک از احزاب و جریان های سیاسی شیعی و حتی غیر شیعی حاضر را با دقت و ظرافت بیشتری تعیین می کند. در حزب الدعوه، جریان مالکی و جریان العبادی در انتخابات به طور جداگانه حضور دارند، حکیم از مجلس اعلا جداشده و مستقلا در انتخابات حضور دارد، فتح یا به تعبیری گروه‌های مقاومت شیعی در حال آزمودن خود برای نخستین بار هستند و صدری ها نیز با شعارهای اصلاح طلبانه و مدنی وارد کارزار شده اند. بنابراین شاهد مشخص شدن وزن احزاب وحتی جریان های درون حزبی در این دوره خواهیم بود و این در میان از احزاب سنی نیز صادق است. اما موضوع انتخاب رئیس دولت آینده طبیعتا موضوعی خارج از چارچوب انتخابات و آراء است و تابع توافقات رهبران احزاب و همچنین بازیگران مؤثر منطقه ای و بین المللی است.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: چه میزان از انسجام فکری را در میان گروه های شیعه شاهد هستیم؟
این انسجام فکری و سیاسی در این دوره به حداقل خود رسیده است. پیش از این نیز اشاره کردم که انشقاق در برخی احزاب شیعی، انبساط و انقباض برخی ائتلاف ها مانند النصر، ائتلاف صدری ها با حزب کمونیست که صحنه ای کاریکاتوری از جدال چند دهه ای میان اسلام گرایان با کمونیست ها در جامعه عراق را ترسیم کرد، تلاش های صورت گرفته برای نزدیکی این احزاب به یکدیگر و موارد متعدد دیگر از جمله مواردی است که نشان می دهد انسجام سیاسی و فکری در سطح پائینی قرار دارد.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: ائتلافها میان کُردها به ویژه پس از همه پرسی جدایی اقلیم کردستان چگونه است؟
کردها پس از بروز اختلافات جدی که بخشی از آن نتیجه همه پرسی و سپس موضوع کرکوک و مناطق مورد منازعه بود دچار اختلافات و تنش های جدی شدند.احزاب کردی هر کدام در اقلیم کردستان به طور جداگانه در انتخابات حضور خواهند داشت. با این حال پس از آنکه اعلام شد دو ائتلاف عمده در مناطق مورد نزاع حضور خواهند داشت یعنی فهرست السلام (صلح) که شامل حزب دمکرات کردستان، اتحادیه میهنی و حزب کمونیست کردستان است و ائتلاف دوم لیستی نیشتمان که شامل احزاب گوران (تغییر)، جماعت اسلامی و ائتلاف برای دمکراسی که از احزاب معارض کرد است هستند. اخیرا توافقی برای ائتلاف همه این احزاب (السلام و نیشتمانی) در کرکوک و مناطق مورد نزاع شکل گرفته است. در این دوره شاهد ظهور حزب جدیدی با نام الجیل الجدید (نسل نو) بودیم که از مخالفان همه پرسی به شمار می رفت. در هر صورت واضح است که آثار همه پرسی تأثیرات خود را بر نتایج این انتخابات در کردستان خواهد گذاشت و احتمالا شاهد کاهش کرسی های کردها در پارلمان باشیم.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: کدام یک از جریان ها و ائتلافات سُنی در آینده سیاسی عراق نقش پررنگ تری خواهند داشت؟ علت اين امر چيست؟
در این باره نمی توان برآیند دقیقی ارائه داد. سنی ها با دو فهرست اصلی یعنی القرار (تصمیم) و الوطنیه و تعداد زیادی احزاب محلی یا کوچک تر مانند ائتلاف بغداد در انتخابات حاضر هستند. در هر دو فهرست شخصیت های برجسته ای حاضر هستند و هر کدام از این دو به ترتیب حمایت های ترکیه و قطر – عربستان را پشت سر خود دارند. اما برخی نامزدهای نزدیک به دولت نیز حضور دارند که از منتقدان احزاب سنی سنتی به شمار می روند که جداگانه یا در قالب ائتلاف های دیگر حضور خواهند داشت و می توان انتظار داشت که آنان نیز بخشی از آراء را از خود کنند. توده های اهل سنت این بار نقش حساسی در پیروزی احزاب مطلوب خود خواهند داشت. به خصوص آنکه چند صد هزار آواره سنی که حاصل حضور داعش در آن مناطق بود و نارضایتی این شهروندان از تعامل سیاستمداران سنی با این موضوع می تواند سایه خود را بر نتایج تحمیل کند.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: تحلیل شما از آینده فعالیت های الحشد الشعبی در عرصه سیاسی عراق چیست؟
حضور الحشد الشعبی در انتخابات مزایا و آسیب هایی دارد. ورود حشد به سیاست، به تدریج خطر ورود آن به صف بندی های رایج سیاسی در عراق را ایجاد می کند. حشد یک نهاد و مؤسسه ملی و نظامی است و نباید طرفی از طرف های درگیری و نزاع باشد. این مجموعه از گروه های متعددی شکل گرفته است و ورود آن به سیاست و اختلاف در مسایل سیاسی می تواند به انشقاق در درون آن بینجامد. علاوه بر اینکه ورود آنان به دالان سیاست ورزی و مسؤولیت، انتظار مردم از آنان را بیشتر خواهد کرد و در صورت محقق نشده این انتظارات، به تدریج شاهد افول جایگاه آن خواهیم بود. در حقیقت نارضایتی مردم از عملکرد سیاستمداران و احزاب در 14 سال اخیر نباید به نارضایتی آنان از حشد الشعبی و بی اعتمادی به آن منجر شود. علاوه بر اینکه بدنه حشد نیز به لحاظ فکری و سیاسی کاملا یکدست نیست و احتمال بروز اختلافات میان آنها در آینده دور از انتظار نیست.
علاوه بر اینها ورود حشد به سیاست و عرصه تصمیم به عنوان جریانی که نزدیک به ایران تلقی می شود با نگرانی آمریکا مواجه شده است. واشنگتن حضور حشد در پارلمان و کابینه را به معنای افزایش نفوذ ایران و سیاست‌های آن در عراق می داند. همچنانکه وجود حشد در پارلمان و مراکز سیاسی به معنای ظهور یک اندیشه معارض با توجهات و اهداف آمریکا در عراق خواهد بود. بنابراین می توان انتظار داشت در صورت حضور حشد و افراد منتسب به آن در عرصه سیاسی، شاهد بروز چالش هایی در بغداد باشیم. در مجموع پیش بینی می شود مسأله الحشد و سلاح آن تبدیل به یک مسأله جدی در عراق و حتی روابط بغداد با طرف های بین المللی و منطقه ای شود.
موسسه آينده پژوهي جهان اسلام: انتخابات كنوني چه نقشي بر توان و قدرت آتي دولت خواهد داشت؟
بنده چندان امیدی به نتایجی که این انتخابات محقق خواهد کرد ندارم. تشتت احزاب و به احتمال زیاد فاصله کم آراء میان احزاب و ائتلاف ها، باعث شکل گیری ائتلاف یا ائتلاف هایی متشکل از گروه های مختلف در اندیشه و سیاست خواهد شد. و همین رویه فعلی دولت و دولت های پیش از آن، در تشکیل کابینه ای متشتت و سهمیه ای ادامه خواهد یافت. این موضوع برای تشکیل یک دولت قدرتمند مناسب و مطلوب نیست.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.
