افغانستان:توازن امنیت،صلح شکننده
علیرضا مکی
کارشناس ارشد روابط بین الملل
افغانستان همسایه محصور در خشکی شرقی ما که محل به هم رسیدن سه زیرسیستم منطقه‌ای جنوب آسیا، آسیای میانه و آسیای جنوب غربی آسیا می‌باشد، در محل تصادم رقابت‌های ژئوپلیتیک قدرت‌های اصلی جنوب آسیا و جنوب غربی آسیا قرارگرفته است. همین امر به‌تنهایی می‌تواند موجب تشدید بی‌ثباتی و ضعف دولت مرکزی در کابل شده حال‌آنکه موقعیت محصور در خشکی این کشور وضعیت امنیتی آن را نسبت به مداخلات قدرت‌های منطقه‌ای آسیب‌پذیرتر می‌نماید.
اگر تحولات دوران بعد از سقوط طالبان را بخواهیم بر مبنای عملکرد نیروهای بین‌المللی و بومی ترسیم نماییم درمی‌یابیم که این تحولات بر سه مبنای صلح سازی، ثبات سازی و فرایند دولت ملت‌سازی استوار بوده که در تمام دوران جنگ در افغانستان هر سه این‌ها به‌صورت موازی هم به‌پیش می‌رفته است، اما درعین‌حال به نظر می‌رسد که این فرایند در سایه تشدید اختلافات منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای در سایه تغییرات ژئوپلیتیک پدید آمده از دوران یازده سپتامبر با آینده‌ای پر از چالش و پیش‌بینی‌ناپذیر مواجه می‌باشد.
از روی دیگر در حال حاضر مهم‌ترین علامت و نشانه رقابت‌های شدید ژئوپلیتیک در این کشور نسبتاً در خشکی حضور و تشدید بروز پدیده‌های تروریستی در اقصی نقاط افغانستان می‌باشد که این مسئله با توجه به بالا و پایین‌های تحولات روز بین‌المللی و همچنین با توجه به مسائل عملی مناطق بومی از شدت و ضعف دوره‌ای برخوردار می‌باشد. ازاین‌رو به نظر می‌رسد حضور و نمایش قدرت نیروهای ناهمطراز ضد سیستمی در این کشور نه‌تنها نتیجه تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیکی است که افغانستان را در مرکز توجهات خود قرار داده بلکه عملاً بازتولید کننده و فضا و زمان موردنیاز برای بازی‌سازی‌های قدرت‌های رقیب را فراهم می‌نماید.
با توجه به رویکرد جدید ایالات‌متحده به تحولات جنوب آسیا و نزدیکی هر چه بیشتر واشنگتن به دهلی‌نو و در مقابل نزدیکی اسلام‌آباد به پکن می‌توان با اطمینان خاطر نسبی افغانستان را محل برقراری توازن میان دو محور مذکور دانست. ازاین‌رو اسلام‌آباد سعی در توسعه فضای بازی خود در افغانستان توسط نیروهای نیابتی نزدیک به سازمان اطلاعات نظامی ارتش پاکستان موسوم به طالبان و یا شورای کویته به‌منظور متعادل کردن محور دهلی‌نو – واشنگتن خواهد داشت و درعین‌حال نزدیکی فزاینده با چین ضلع دیگر راهبرد اسلام‌آباد برای جلوگیری از در انزوا قرار گرفتن از جانب ایالات‌متحده در منطقه را می‌سازد. این مسئله در کنار اخبار این روزهای این کشور مبنی بر حضور و انتقال بخشی از توان و نیروی عامل ناهمطراز و ضد سیستمی چون داعش به افغانستان – پس از شکست‌های این گروه در عراق و سوریه – مخصوصاً در مناطق شمالی غربی افغانستان و در میان مرزهای این کشور و پاکستان نشان از تشدید شرایط امنیتی افغانستان در آینده‌ای نزدیک دارد که بهره آن برای دولت مرکزی در کابل فارغ از نتیجه رقابت و تقابل این دو گروه حکم‌فرما شدن و گسترش شرایط عدم پیش‌بینی پذیری و شکل‌گیری معماهای جدید امنیتی در این کشور دارد.
در این میان باید توجه داشت که گرچه نیروهای داعش به دلیل غیربومی بودن و عدم آشنایی با محیط بومی عملیات خود به‌احتمال‌زیاد توانایی ایجاد برتری راهبردی در مقابل نیروهای طالبان پشتیبانی شده توسط ارتش پاکستان را نخواهند داشت اما به دلیل ساختار خاص این گروه و قدرت مالی فراوان آن قطعاً و با احتمال بالایی توانایی ایجاد مشکلات جدی برای طالبان پاکستان و افغانستان را خواهد داشت که این مسئله خود به دو صورت می‌تواند صورت بگیرد؛
1- از دست دادن نیروهای خود در مقابل نیروهای داعش به‌صورت حذف فیزیکی در طی درگیری‌های دو طرف و یا جذب نیروهای هوادار طالبان توسط داعش
2- تحت‌فشار قرار دادن منابع مالی طالبان در افغانستان توسط داعش با تغییر جهت گیرهای و وفاداری‌های لایه‌های عمیق لجستیک این گروه در منطقه.
این دو عامل به‌تنهایی توانایی ایجاد محرکه‌ای لازم برای شروع تغییرات در روندهای امنیتی منطقه را داراست به صورتی که در صورت عدم مدیریت و کنترل صحیح آن توازن قوا میان دو گروه ضد سیستمی ناهمطراز توانایی پیچیده نمودن شرایط امنیتی را برای نیروهای دولتی خواهد داشت. نیروهای دولتی که هم‌اکنون نیز با کمبودهای بسیاری در زمینه‌های مختلف تجهیزاتی آمادی و پشتیبانی و نیز آموزشی دست‌به‌گریبان است تا بتواند صلح شکننده این کشور را حفظ نماید.
ازاین‌رو با توجه به تأثیراتی که روندهای امنیتی کشورهای همسایه‌ای نظیر افغانستان بر علائق امنیت ملی ما در منطقه خواهد گذاشت به نظر می‌رسد که ایران با در دست گرفتن ابتکار عمل باید خود را بیشتر و بیشتر درگیر روند صلح سازی و ملت‌سازی در این کشور جنگ‌زده همسایه نماید تا بتواند به‌نوعی نبض و مدیریت جریان‌های این کشور را در دست داشته باشد.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.
