ویژگی‌ها و چالش های عراق پسا داعش
گفتگو با حسن هانی زاده
آزادي موصل به عنوان آخرين دژ داعش در عراق هر چند نقطه عطف و موفقيت بزرگي براي تمام عراقي‌ها محسوب مي‌شود و مي‌تواند شرايط منطقه را نيز با تغييرات جديدي مواجه كند اما عراق پسا داعش براي حفظ انسجام داخلي و مقابله با شرایط سخت چالش ها، آزمون بزرگي براي جلوگيري از بروز بي‌ثباتي در داخل عراق سرنوشت ساز دارد. در اين راستا گفتگوي ما به عراق پسا داعش پرداخته است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: مهم‌ترین نشانه‌ها و ویژگی‌های عراق پس از داعش چیست؟
عراق در حال حاضر در شرایط قابل تأملی قرار دارد. داعش پس از سه سال در موصل با شکست سختی مواجه شده است. پس از تشکیل الحشد الشعبی با فتوای آیت‌الله سیستانی شرایط عراق دگرگون شد و نیروهای مسلح و همچنین نیروهای مردمی و نیروهای پلیس فدرال توانستند با انسجام کامل و با یک اتاق عملیات مشترک، موصل را پس از نزدیک به سه سال آزاد کنند. این امر نشان می‌دهد که شرایط امنیتی پایداری برای عراق بعد از شکست داعش به وجود آمده است. اما این پایان راه نیست، بلکه یک سری چالش‌های دیگری فراروی عراق خواهد بود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: مهم‌ترین چالش‌های عراق پس از داعش از نظر امنیتی و سیاسی چیست؟
پس از فرار داعش به سمت مرزهای مشترک عراق و سوریه، اکنون نیروهای آمریکایی در مثلث مرزی اردن، سوریه و عراق متمرکز شده‌اند و به نظر می‌رسد گام بعدی تشکیل یک نوار مرزی با شرکت اردن ، آمریکا و رژیم اسرائيل از قنیطره تا درعا در جنوب سوریه است. به نظر می‌رسد آمریکا قصد دارد که ارتباط الحشد شعبی با حزب‌الله در سوریه را قطع کند و این نوار مرزی را در جنوب سوریه کنترل کند. به علاوه ممکن است بار دیگر آمریکایی‌ها بر سر موضوع الحشد شعبی از نظر امنیتی با دولت حیدر العبادی دچار اختلاف شوند. اکنون آمریکایی‌ها فشار می‌آورند که الحشدالشعبی بعد از آزادسازی موصل منحل شود، اما نیروهای مردمی با توجه به جایگاه خود تلاششان بر این است که به عنوان یک نیروی مستقل خارج از نیروهای مسلح فعالیت خود را ادامه دهند. لذا به نظر می‌رسد که مسأله الحشد الشعبی چالش جدیدی برای دولت حیدرالعبادی خواهد بود. ضمن این که ممکن است آمریکایی‌ها پس از مدتی اجازه دهند که داعش به سمت شمال غرب در عراق بازگردد و ناامنی‌ها را از سر بگیرد. چالش بعدی نیز چالشی داخلی است و همه‌پرسی اقلیم کردستان هم می‌تواند چالش جدی برای دولت باشد.
اکنون نوعی وفاق و همگرایی نسبی بین طیف‌های سیاسی عراق به وجود آمده است. اما اختلاف‌نظرها ممکن است بعدها بین طیف‌های سیاسی و این که چه کسی موجب سقوط موصل شده است بار دیگر از سر گرفته شود و باعث بروز اختلاف در بدنه‌ی دولت عراق باشد. به همین دلیل به نظر می‌رسد بعد از داعش و دوران پساداعش دوران اختلاف طیف‌های سیاسی حتی در خود مجلس پارلمان عراق به وجود بیاید.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در وضعیت کنونی از نظر اقتصادی مهم‌ترین چالش عراق پس از داعش چیست؟
همچنین مهم‌ترین چالشی دیگر بازسازی و بازگشت مردم به موصل است. بازسازی موصل ده‌ها میلیارد دلار هزینه دارد و مسألة بازگشت مردم به موصل نیازمند همگرایی و وحدت است.
چالش‌های دیگر مسئلة وضعیت اقتصادی عراق است. موصل نیازمند هزینه‌های بالایی است که دولت عراق باید برای بازسازی آن باید اقدام کند ضمن این که اکنون تقریباً ۶۰ درصد از موصل تخریب شده است و این نیازمند هزینه بسیار بالایی است. به هر حال دولت عراق چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ همگرایی داخلی با یکسری چالش‌هایی مواجه است که آقای حیدرالعبادی با مشورت هم‌پیمانان منطقه‌ای خود بتواند بر این چالش‌های داخلی تسلط یابد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در وضعیت کنونی نوع نگاه اقلیت عرب سنی به دولت مرکزی بعد از داعش چگونه خواهد بود؟
اکنون برخی جریان‌‌سازی‌های از سوی اقلیت سنی علیه الحشد شعبی صورت گرفته و بسیاری از شبکه‌های وابسته به این طیف مدعی هستند که الحشد شعبی بیش از اندازه علیه مردم موصل دست به خشونت زده است. در حالی که هیچ‌گاه سخن از کشتارها و جنایات داعش به میان نمی‌آید. در این شرایط ممکن است که اختلاف نظرها بین شیعیان و سنی‌ها در مورد عملکرد الحشد شعبی افزایش یابد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: عراق پس از داعش چه نقشی در روابط خارجی منطقه‌ای خواهد داشت؟
بعد از این که بسیاری از کشورهای منطقه از جمله ایران ، سوریه و حتی حزب‌الله کمک کردند تا داعش در موصل شکست بخورد، اکنون عراق دست به یارگیری جدیدی خواهد زد. همچنین عراق نیازمند همگرایی منطقه‌ای است و باید اختلافات خود را با کشورهای منطقه کاهش دهد. به نظر می‌رسد که تشکیل یک بلوک منطقه‌ای با شرکت عراق، ایران، سوریه و لبنان می‌تواند امنیت پایداری در عراق به وجود بیاورد. در غیر این صورت عوامل خارجی و برخی کشورهای عرب منطقه مثل عربستان اجازه نخواهند داد که عراق نقش تأثیرگذار خود را در منطقه ایفا کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا ممکن است داعش در جغرافیای عراق سر بلند کند و دست به حملاتی بزند و حضور بیشتری داشته باشد؟
بله. این اتفاق ممکن است تکرار شود و داعش دوباره از طریق مرزهای مشترک سوریه به عراق بازگردد و دست به کشتار و جنایات بیشتری در مناطق شمال غرب عراق بزند. از آنجایی که منطقه‌ی وسیعی بین عراق و سوریه وجود دارد که داعش می‌تواند با استفاده از این فضا مخصوصاً اکنون حضور داعش در تلعفر و قائم همچنان وجود دارد و می‌تواند با استفاده از نیروهای و بازسازی نیرو و تجدید قوا دوباره به موصل حمله کند و همان اتفاقی که در سه سال پیش برای موصل رخ داد دوباره تکرار شود.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر به چشم‌انداز عراق نگاهی کنیم در چه صورتی ثبات و امنیت کامل پس از شکست داعش در موصل اتفاق خواهد افتاد؟
دولت آقای حیدرالعبادی باید دست به یک آشتی ملی بزند و طیف‌های سیاسی را دور هم جمع کند و از تکرار مطالب اختلاف‌انگیز بین اهل سنت و شیعیان جلوگیری کند و ضمن این که اکنون دولت حیدرالعبادی با اقلیم کردستان باید وارد مذاکره‌ی جدی شود تا بتواند نوعی وفاق بین اقلیم کردستان و مردم عراق به وجود بیاید به هر حال شرایط عراق پس از داعش می‌تواند شرایط خطرناکی باشد مشروط بر این که دولت یک برای برنامه‌ریزی برای آشتی ملی داشته باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در چه صورتی عراق می‌تواند حضور و نفوذ فرهنگی، معنوی، داعش را در عراق از بین ببرد؟
این امر نیازمند برنامه‌ریزی فرهنگی دقیقی است. باید عراق و دولت آقای حیدرالعبادی یک برنامه‌ریزی دقیقی چه در سطح داخل عراق و چه در سطح منطقه انجام دهد تا بتوانند آثار فرهنگی ناشی از حضور داعش در موصل را پاکسازی کند. همچنین ایجاد فضای تعامل دلپذیر میان طیف‌های سیاسی و برنامه‌ریزی رسانه‌ای دقیق برای محو آثار فرهنگی داعش می‌تواند تأثیرگذار باشد.
