گفتگو با جعفرقناد باشی / کارشناس مسائل آفریقا / موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
در یک سال گذشته خبرها و گزارش های بسیاری در مورد حضور و نوع فعالیت های داعش در لیبی نشر شده است. در این میان با توجه به تداوم فعالیت های داعش و افزایش دامنه و حجم آن برای بررسی وضعیت داعش در این کشور گفتگویی با جعفر قناد باشی کارشناس این حوزه داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در شرایط کنونی چه عوامل و متغیر هایی به افزایش حضور داعش در لیبی کمک کرده است؟
در لیبی دولت مقتدر و دائمی که دارای قدرت فراگیر باشد را ندارد . به عبارت دیگر اقتدار لازم که برای اداره ی کشور لازم وجود ندارد. نبود یک دولت مقتدر و توانمند در لیبی سبب شده زمینه ی خوبی برای فعالیت های گروهی مانند داعش فراهم شود. حضور برخی از نیروهای شبه داعش در شمال افریقا به آن ها کمک هم کرده است. چنان چه بسیاری از نیروهای داعش از تونس و الجزایر به سوریه اعزام شده اند. لذا وجود این نیروها هم به داعش کمک می کند. مخصوصا که برخی از آن ها در آینده به آنجا برخواهند گشت و این امر نیز کمک خواهد کرد که داعش بتواند حضور جدی تر داشته باشد. از همه مهم تر مسئله ی نفت است. در لیبی ذخایر مختلف نفت وجود دارد و صدور آن بسیار آسان است. اگر در سوریه و عراق شرکت نفت و فروش آن با دشوار های فراوان توام است و احتیاج به جاده و تانکرهای نفتی دارد، اما در بنادر لیبی لوله های خط انتقال نفت تا معادن لیبی وجود دارد، طبیعتا امکان صدور نفت سهل و آسان است و می توانند درآمدهای نفتی از این طریق داشته باشند. البته کشورهای غربی که به داعش کمک کرده اند ، معمولا از مناطقی حمایت کرده اند تسلیحات در اختیار آن ها قرار گذاشتند که مناطق نفتی بوده و تجربه نشان داده است عمدتا چه در نیجریه چه در لیبی چه در سوریه و عراق که داعش در مناطق نفت خیز زودتر توانسته کمک ها و تسهیلات غرب را به خود جذب کند. لذا این پارامترها کمک می کند که داعش در شمال افریقا خصوصا در لیبی فعال باشد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا توان مالی، انسانی، اقتصادی، نظامی داعش مشخص است؟
خیر، هیچ آمار مشخص و ارزیابی دقیق از توانمندی های اقتصادی داعش در لیبی دست نیست. آنچه که در ارزیابی ها قابل ارزیابی است، امکاناتی که در اختیار آنهاست. از آن موارد یکی امکانات حمل و نقلی است که در اختیار آنهاست و دیگری هم تسلیحاتی که در اختیار آنها قرار دارد. تسهیلات و این وسایل نقلیه با یک نوع حمایت هایی همراه هست. در لیبی در ابتدای امر قرار گرفتن این امکانات در اختیار آنها می تواند سوال برانگیز باشد. چون آن ها هنوز وارد عرصه ی صدور نفت و فروش نشده بودند، ولی این امکانات در اختیار آن ها بود. اتومبیل ها یا تویوتاهای ساخت ژاپن به اندازه ای بیش از نیازشان در اختیار آنها بود ولی هنوز نفتی صادر نشده بود و در مقطعی که آنها در سال گذشته حضور پیدا کرده بودند، نبود. لوله های نفت همه به دلیل آتش سوزی ها و جنگ ها تخریب شده بود و خط انتقال لوله ی نفتی برای فروش وجود نداشت.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: وضعیت حضور جغرافیای داعش در لیبی چگونه است؟
داعش در ابتدا در مناطق شمال شرقی و هم اکنون در قسمت های شمالی لیبی در سواحل حضور دارد و عمدتا در مناطقی حضور دارد که به راحتی می تواند به دریا راه داشته باشد و گرنه هیچ اطلاعاتی از این که داعش توانسته باشد به اعماق لیبی (که کشور بسیار پهناوری است) راه یافته باشد در دسترس نیست. آنها توانسته اند در شهرهای حومه ی بنغازی ، شهر سرت و اجدابیا و برخی دیگر از شهرهای کوچک ساحلی حضور داشته باشند. اما آنها نتوانسته اند در شهرهایی مانند پایتخت لیبی یعنی طرابلس و یا دیگر شهرهای لیبی که در میانه ی این کشور در قمست های جنوبی است حضور داشته باشند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نگاه جریانات مختلف سیاسی لیبی به حضور داعش در این کشور چیست؟
مردم در لیبی نگاه و قرائت درست و صحیحی از اسلام دارند و از هرگونه افراط و تفریط متنفر هستند. کما این که گروه های اخوانی افراطی که در طرابلس حضور دارند، مورد پذیرش مردم نیستند. در قسمت های غربی هم گروه های سکولار مورد حمایت مردم نیستند. مردم به کلی از گروه های داعشی و اقدامات افراطی آن ها متنفر هستند و در هر شهر کوشش کردند که در برابر آن ها بایستند، اما چون شهرها کم جمعیت هستند داعش توانسته بر آن ها تسلط داشته باشد وگرنه بر شهر بنغازی حاکمیت ندارد آنچه که هست مربوط به حومه ی بنغازی است. در واقع جامعه ی لیبی که شش و نیم میلیون جمعیت دارد عمدتا اگرچه اسلام گرا هستند، اگرچه حکومت اسلامی را می خواهند و در واقع از هرگونه سکولارسیم و بی بند و باری و لیبرالیسم فاسد غربی متنفر هستند ولی هیچ گاه علاقه مند به همراهی با جریانات داعشی نیستند. مگر عده ی کمی که محدود هستند که این ها شاید مهاجرین هستند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در شرایط کنونی موافقان و مخالفان حضور داعش در لیبی چه بازیگرانی هستند؟
در دنیای غرب در سیاست های اعلامی که اعلام می کنند مخالف حضور داعش در لیبی هستند. عمدتا کشورهای غربی از حضور داعش بسیار استفاده می کنند و در پنهان و غیر علنی کوشش می کنند تا با استفاده از بهانه ی حضور و سرکوب داعش در لیبی حضور پیدا کنند. لذا در عرصه ی عمل استقبال می کنند که داعش حضور داشته باشد تا بتوانند بهانه ای برای حضور و تسلط بر چاه های نفت کشور داشته باشند. اما کشورهای آفریقایی هم به شدت نگران حضور داعش هستند و دولت های افریقایی چون با فقر و تبعیض و فساد اقتصادی سبب شده که مردم ناراضی باشند و این بستر مناسبی فراهم کرده برای این که داعش بتواند عضو گیری کند. این کشور ها هم سعی کردند موضع گیری جدی نسبت به داعش داشته باشند. در مصر هم که گروه های افراطی اخوانی مردم مخالف داعش هستند. داعش در هیچ جای آفریقا طرفدار سیاسی، دولتی و طرفدار حزبی، جناحی و مردمی ندارد و محدود به یک سلسله گروه های داعشی دیگر است مانند بوکوحرام در نیجریه، الشباب در شمالی می شود. طرفداران داعش شاخه های دیگر القاعده یا شاخه های دیگر داعش هستند که با داعش بیعت کردند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده ی حضور در داعش در لیبی به چه عواملی بستگی دارد؟
طبیعتا تا زمانی که دولت مقتدری در لیبی تشکیل نشود، داعش آینده ی خوب و محیط خوبی برای فعالیتش خواهد داشت. اما اگر دولت فراگیری تشکیل شود، چون مردم با داعش همراهی نمیکنند و کوه هایی برای پنهان شدن داعش در آنجا وجود ندارد. (به عبارت دیگر در لیبی یک پهنه ی صحرایی است) داعش بسیار آسیب پذیر خواهد بود و به زودی از میان خواهد رفت. به خصوص که منابع و منافع نفتی کشورهای بزرگ هم ایجاب می کند که لیبی را تبدیل به یک کشور خام فروش خریدار تجهیزات غربی کنند. بنابراین حضور داعش در لیبی مخصوصا به دلیل اینکه دسترسی به آب های مدیترانه دارد، می تواند کشورهای اروپایی را مورد خطر قرار دهد. دولت های اروپایی هم علاقه ی زیادی به سرکوب داعش در لیبی دارند، چون نظرشان این است که خطرات زیادی را می تواند، برای آن ها ایجاد کند. لذا می توان گفت داعش در لیبی آینده ای نخواهد داشت.
