علل سیاسی و اقتصادی توجه ترکیه به گسترش روابط با هند، فرزاد رمضانی بونش، پژوهشگر مسائل منطقه‌ای
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
نخستین سفر خارجی اردوغان پس از همه پرسی تغییر قانون اساسی ترکیه به هند بود. در واقع رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه برای اولین بار یک سفر رسمی دو روزه به هند یا نخستین سفر یک رئیس جمهور ترکیه به هند پس از 7 سال است، با پراناب مخرجه، رئیس جمهور، حمید انصاری معاون رئیس جمهور و نارندرا مؤدی نخست وزیر این کشور دیدار به عمل آورد و در این دیدارها، سرفصل‌هایی چون، مبارزه با تروریسم٬ تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری دو جانبه، جلوگیری از فعالیت گروه تروریستی گولن در هند، مورد ارزیابی قرار گرفت. در این بین اگر نگاهی به علل توجه به گسترش روابط هند و ترکیه داشته باشم می‌توان آن را در ابعادی چند مد نظر داشت.
اقتصاد و تجارت
بی گمان مهمترین دلیل توجه به گسترش روابط هند و ترکیه نگاه دو سویه به توسعه روابط اقتصادی و تجاری است. در این بین قدرت متناسب و بالای اقتصادی دو کشور ترکیه و هند، و عضویت در اعضای گروه G20 یا اقتصادهای بزرگ فرصتی برای افزایش و تقویت مبادلات تجاری میان دو کشور دارند. در حالی که حجم تجاری میان دو کشور حجم مبادلات تجاری ترکیه و هند که در سال 2003 آغاز به رشد کرده بود، در سال 2014 با هفت برابر افزایش به سطح 7.4 میلیارد دلار افزایش یافته پتانسیل‌های اقتصادی دو کشور بسیار بیشتر از این رقم است. در این راستا از یک سو هند به عنوان کشور دوم پرجمعیت‌ترین در جهان است، پیشرفت هند در اقتصاد جهانی هند، کشور رو به جلو به یک قدرت جهانی با اقتصاد رو به رشد، بازار بزرگ، قدرت نظامی، دانش برجسته در فناوری فضایی و داده‌ورزی، منابع انسانی و غنی عمیق شناخته می‌شود و در حالی که روابط ترکیه و اروپا و غرب بحرانی است و ترکیه برای برون رفت از نقش گسترده اروپا در تجارت خارجی با ترکیه و پیامدهای آتی نقش منفی اروپا در حوزه تجارت خارجی با این کشور به یک کشور پر جمعیت توجه کرده است. در این میان بازار متناسب و گسترده یک‌میلیاردی هند می‌تواند روزنه امید باشد تا هند را در این مقطع جایگزین اتحادیه اروپا کند. در واقع ترکیه تلاش می‌کند تا با سیاست چند جانبه گرایی به طرف شرق در چند سال آینده همکاری گسترده‌ای‌ای با یکی از اقتصادهای برتر دنیا داشته و از دامنه وابستگی خود به اروپا بکاهد. در همین راستا آنکارا تلاش می‌کند تا با رایزنی با مقامات هندی بسترهای گسترده‌تری برای سرمایه گذاری شرکت‌های هندی در ترکیه در شرایط نامتناسب اقتصاد ترکیه فراهم کند. شرایطی که سرمایه اروپایی وارد ترکیه نمی‌شود، و سرمایه هندی می‌تواند بخش بزرگی از صنایع ترکیه وابسته به سرمایه گذاری خارجی و نیازمند تزریق سرمایه خارجی را نجات دهد. در این بین افزایش سرمایه گذاری شرکت‌های هندی در ترکیه از نزدیک به 100 میلیون دلار می‌تواند فرمول مناسبی باشد. گذشته از این نیز ترک‌ها معتقدند راهکار مناسب گسترش همکاری‌های اقتصادی و تجاری هند و ترکیه امضا توافقنامه تجارت آزاد برای گسترش مبادلات تجاری امضا و فعالیت بیشتر شورای اقتصادی هند و ترکیه و برطرف کردند عدم توازن در روابط تجاری هند و ترکیه است. از این دید با توجه به سهم کم ترکیه در روابط تجاری با هند (تنها 650 میلیون دلار از ارزش کلی تجارت دوجانبه هند و ترکیه یا 6.5 میلیارد) راهکارهایی چون توافقنامه تجارت آزاد در کنار توجه به گسترش روابط سیاسی می‌تواند جهشی به اقتصاد ترکیه دهد. در بعد دیگری بی گمان اوضاع نامناسب صنعت گردشگری با توجه به کاهش گردشگران اروپایی و ناامنی در ترکیه می‌تواند با گردشگران هندی درمان گردد و با تشویق گردشگران هندی به ترکیه (حدود 79 تا 80 هزار) آن را افزایش دهد.
ابعاد ژئوپلیتیک و سیاسی:
ابعاد ژئوپلیتیک و سیاسی بعد مهمی از روابط خارجی از زمان استقرار روابط بین هند و ترکیه در سال 1948، بوده است. هرچند درگذشته ترکیه بخشی از اتحاد غربی و هند بخشی از جنبش عدم تعهد در طول دوران جنگ سرد بود، بااین‌حال، پس از پایان دوران جنگ سرد، هر دو طرف تلاش‌هایی در توسعه روابط داشته‌اند اما تقابل مذهبی هند با پاکستان حمایت صریح آنکارا از موضع پاکستان در مناقشه کشمیر چالشی مهم بوده است. اما اکنون به نظر می‌رسد اردوغان برای کاستن از تنش‌ها از خشونت و کشمیر هند در گفت‌وگو با پاکستان برای حل مناقشه طولانی‌مدت تلاش کند و با نقش شبه خنثی خود در کشمیر به‌منظور ساخت یک همکاری جدید با هند گام بردارد. در بعد دیگری اردوغان یک میل به پیدا کردن شرکای جدید مانند هند راه دیپلماسی ساخت دوستان به متحدان، خنثی به دوستان، و دشمنان به خنثی را از راه اراده سیاسی و دیپلماسی هوشمندانه می‌نگرد.
گذشته از سفر عبدالله گل نیز به عنوان یازدهمین رئیس جمهور ترکیه در فوریه 2010 پس از 15 سال به هند و احمد داووداوغلو، در سمت وزیر امور خارجه ترکیه در فوریه 2011 و توجه به نشست‌هایی چون «تبدیل همکاری جنوب-جنوب به مشارکت مطلوب برای کشورهای توسعه نیافته» توجه ترکیه به بالاترین میزان مراودات دو کشور در تاریخ جمهوری ترکیه با هند بی سابقه است رهبران ترک تلاش می‌کنند تا با ارتقا سفارت خود در دهلی نو و کنسولگری در بمبئی و حیدرآباد است افتتاح کنسولگری جدید نیز برنامه ریزی گردد و سفرهای وزرا و مقامات ارشد ترکیه به این کشور افزون گردد و نقشه راه بین وزارت امور خارجه جمهوری ترکیه و وزارت امور خارجه جمهوری هند نیز به عملی گردد. در این بین در حالی که هند تلاش می‌کند تا با جلب نظر ترکیه به لزوم اصلاحات در ساختار سازمان ملل و افزایش اعضای شورای امنیت سازمان ملل و تاثیرات مثبت مسئولانه‌تر و تاثیرگذار تر از شرایط کنونی آن نظر مثبت ترکیه را به عضویت دائم هند در شورای امنیت جلب کند. ترکیه تلاش می‌کند با حمایت هند به اولویت بندی هند در سیاست‌های جنوب آسیا در حال حفظ روابط سنتی خوب خود با پاکستان و بنگلادش ادامه دهد.
در حوزه دیگری نیز هر دو کشور بخشی از اتحاد نظامی ضد کمونیست، پیمان بغداد (که بعداً سازمان پیمان مرکزی یا سنتو) بوده‌اند و در حالی که در طول سال 2016، ترکیه دچار بیش از 200 حملات تروریستی را پیش رو داشته و در پی حوادث پس از کودتای نظامی از 2016 ژوئیه 15، حداقل 1،34،194 مسئولان و معلمان، بوروکرات ها و دانشگاهیان متهم به همگاری با گولن از نهادهای دولتی اخراج شده‌اند در هند نیز خطر داعش، گروه‌های تندرو کشمیری و مسلمان این کشور را تهدید می‌کند. در این شرایط تاکید نخست وزیر هند و رئیس جمهور ترکیه در دهلی نو بر تاکید بر تروریسم در حال گسترش بوده و تهدید مشترک دو کشور برای دو کشور است می‌تواند دامنه همکاری‌های دو کشور را در ابعاد امنیتی گسترش دهد. در این بین در حالی که ترکیه در انتظار گام‌های هند در چارچوب مبارزه بین المللی با این گروه تروریستی است ترکیه نیز می‌تواند کمک‌هایی در جهت شناخت و مبارزه هند با گروه‌های تندرو هندی در سوریه و.. داشته باشد.
