شهرام پیرانی کارشناس مسائل بین الملل
فرایند قدرت‌گیری مجدد گروه‌های تروریستی در افغانستان در حال تبدیل‌شدن به چالشی بزرگ برای کشورهای منطقه و جهان است، با این‌حال روایت‌های متناقضی پیرامون موجودیت و فعالیت این گروه‌ها وجود دارد. بعضی گزارش‌ها حکایت از گسترش فعالیت گروه‌های تروریستی تحت حاکمیت طالبان دارد و در مقابل گزارش‌های دیگر بر این امر تأکید دارند که فعالیت چنین گروه‌هایی پس از به‌قدرت رسیدن مجدد طالبان کاهش چشمگیری داشته است. فارغ از صحت و سقم گزارش‌های ذکر شده، واقعیت این است پس از به قدرت‌رسیدن مجدد طالبان در افغانستان، بستر مناسبی برای رشد گروه‌های تروریستی به وجود آمده است و این گروه‌ها در حال جذب نیروهای جدید هستند و از این وضعیت به نفع خویش استفاده می‌کنند. فقدان یک دولت قدرتمند و مشروع در افغانستان و همسویی ایدئولوژی طالبان با گروه‌هایی همچون القاعده باعث شده که افغانستان به بهشت گروه‌های تروریستی بدل گردد و این گروه‌ها با خاطری آسوده در حال برنامه‌ریزی برای اقدامات خویش باشند. با عنایت به موارد ذکر شده، اکنون این سؤال مطرح می‌گردد که افزایش حضور گروه‌های تروریستی در افغانستان چه تأثیری بر امنیت ملی ایران دارد؟
سازمان ملی حقوق بشر، در گزارش سالانه خود به این نکته اشاره نموده که تسلط مجدد طالبان بر افغانستان موجب تقویت حضور گروه‌های تروریستی در این کشور شده است. در این گزارش گفته شده که دامنه فعالیت گروه‌های تروریستی همچون القاعده، تحریک طالبان افغانستان، داعش، جماعت انصارالله، جنبش اسلامی ازبکستان و شبکه حقانی به مراتب بیش از گذشته افزایش‌یافته است. در همین رابطه منیر اکرم، نماینده پاکستان در سازمان ملل، اعلام داشت که حضور گروه‌های تروریستی در افغانستان به منزله یک تهدید جدی برای منطقه و جهان است. او در نشست ویژه شورای امنیت در 20 دسامبر 2023، اظهار داشت که این گروه‌ها تحت حمایت طالبان هستند و از تسلیحات به‌جای‌مانده از نیروهای خارجی در افغانستان استفاده می‌کنند. علاوه بر پاکستان، سایر کشورهای منطقه همچون روسیه، هندوستان، چین، تاجیکستان و ایران نیز بارها نگرانی خود از حضور گروه‌های تروریستی در افغانستان پس از تسلط مجدد طالبان را ابراز داشته و خواستار مقابله با این گروه‌ها شده‌اند. در همین راستا، برخی از کشورهای آسیای مرکزی همچون تاجیکستان اقدام به برگزاری رزمایش‌های نظامی در امتداد مرزهای خود با افغانستان کرده و تدابیر امنیتی – نظامی شدیدتری را در این نقاط به‌منظور مقابله با تهدیدهای تروریستی احتمالی اتخاذ نموده‌اند. به‌رغم نگرانی کشورهای مختلف، مقامات طالبان همواره منکر فعالیت جدی و گسترده این گروه‌ها در افغانستان شده‌اند و همواره تأکید کرده‌اند که به هیچ گروهی اجازه نخواهند داد که از خاک افغانستان علیه کشورهای دیگر استفاده کند.
از سال 2001 که آمریکا، افغانستان را به بهانه مقابله با تروریسم و شبکه القاعده اشغال کرد، نه تنها این کشور روی خوش به خود ندیده، بلکه همواره بستری برای شکل گیری و قدرت یابی گروهک های تندرو تروریستی بوده است. در این میان”مک مستر” مشاور امنیت ملی اسبق آمریکا معتقد است نه تنها تعداد اعضای گروه های تروریستی بیشتر شده بلکه اعتماد به نفس و ثروت آنها نیز افزایش چشمگیری یافته است و این امرباعث تاثیرات مخرب بیشتری نیز شده است.
از نگاه مک مستر، خروج تحقیرآمیز آمریکا از افغانستان، میلیاردها دلار سلاح برای تروریست‌ها برجای گذاشت که میان بیش از بیست سازمان تروریستی تحت تحریم‌های آمریکا در سراسر افغانستان و پاکستان تقسیم خواهد شد. مشاور امنیت ملی اسبق آمریکا گفت که به اعتقاد وی، شکست خودخواسته آمریکا در افغانستان و انصراف کلی آمریکا از مبارزه با تروریسم بین‌الملل باعث شده تا جهان امروز محل خطرناک‌تری از جهان سپتامبر 2001 باشد.
بنا به گزارش پنتاگون، دولت آمریکا بین سال‌های 2005 تا 2021 در مجموع 18 میلیارد و 600 میلیون دلار تجهیزات نظامی به نیروهای دفاع ملی و امنیتی افغانستان تحویل داد. اکنون از این مجموع، تجهیزاتی به ارزش 7میلیارد و 120 میلیون دلار در افغانستان به جای مانده است که این تجهیزات شامل هواپیما، مهمات هوابه زمین، خودروهای نظامی، اسلحه، تجهیزات ارتباطی و مواردی دیگر است.
” مایکل گوکلمن”، کارشناس مسائل شبه‌قاره هند، بر این عقیده است که بحران فلج‌کننده اقتصادی و انسانی افغانستان محیط مناسبی را برای استخدام افراد افراطی در گروه‌های تروریستی فراهم کرده است. بنا به گفته وی برخی گروه‌های تروریستی همچون داعش خراسان اهداف متعددی همچون دامن‌زدن به تنش‌های فرقه‌ای، ایجاد هرج‌ومرج و القای حس عمومی ناآرامی دارد. او افزود این گروه می‌خواهد تا جایی که می‌تواند مردم را به وحشت بیندازد، بدون اینکه محدودیتی در مورد اینکه چه کسی ممکن است مورد هدف قرار گیرد، داشته باشد. آنها بخصوص حملات شدیدی را بر علیه شیعیان به راه انداخته‌اند. بر اساس برخی گزارش‌ها، داعش خراسان طی سال‌های اخیر عمده فعالیت خود را در بخش‌هایی از خاک افغانستان متمرکز کرده و از این طریق اقدام به انجام حملات مرگباری در برخی کشورهای منطقه نموده است. بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، بیش از 700 نفر هزاره در 13 حمله طی سال‌های گذشته کشته شده‌اند. حملات داعش بر علیه مردم بی‌گناه افغانستان بیشتر در راستای القای این تفکر است که طالبان توانایی تأمین امنیت در افغانستان را ندارد.
علاوه بر این، شبکه القاعده در شبه‌قاره هند نیز به دنبال سو استفاده از جنگ غزه برای بازسازی پایگاه امن خود در افغانستان است. طالبان سابقه روابط نزدیک با القاعده دارد. دلیل اصلی حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001 و سرنگونی دولت اول طالبان، عدم تحویل اسامه بن لادن، رهبر وقت القاعده، از سوی مقامات طالبان به آمریکایی ها بود.
طالبان در توافق‌نامه دوحه متعهد شده بود که روابط خود را با گروه‌های تروریستی همچون القاعده قطع نماید، بااین‌حال در سال‌های گذشته گزارش‌های متعددی از سوی نهادهایی همچون سازمان ملل متحد منتشر شده بود که حکایت از وجود روابط گسترده و عمیق میان طالبان و القاعده داشت. بر اساس این گزارش‌ها بسیاری از مقام‌های ارشد القاعده، در مناصب دولتی مختلف طالبان حضور دارند و آزادانه در حال یافتن اعضای تازه‌نفس برای خود هستند. بر اساس گزارش سازمان ملل در ژوئن 2023، رهبران ارشد القاعده در افغانستان عمدتا در کابل، قندهار و هلمند مستقر هستند و تعداد آنها به ده ها نفر می رسد. در مورد پیاده سربازان این گروه بایستی گفت که در حدود 400 جنگجوی القاعده در افغانستان وجود دارند و اگر اقوام و هواداران آنها نیز در نظر گرفته شوند، تعداد آنها به بیش از 2000 نفر می رسد. این شبکه ها در بخش های جنوبی، مرکزی و شرقی کشور فعالیت می کنند و با محدود نمودن ارتباطات خود، سعی دارندتا خود را از نظارت آژانس های بین المللی مبارزه با تروریسم دور نگهدارند.
سال گذشته نیز تیم نظارت بر تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل در گزارشی فاش کرده بود که القاعده هشت اردوگاه آموزشی جدید در افغانستان ایجاد کرده است. نشریه فارن پولیسی نیز به نقل از یک گزارش محرمانه نوشته بود که طالبان امکانات و تجهیزات مختلفی را برای فرماندهان و اعضای القاعده فراهم می‌کنند و به این گروه کمک می‌کنند تا به شبکه گسترده قاچاق مواد مخدر دست یابند.بر اساس چهاردهمین گزارش تحلیلی شورای امنیت سازمان ملل متحد که در 10 جولای 2023 منتشر گردید، طالبان ماهانه به اعضای القاعده کمک‌های مالی و رفاهی پرداخت می‌کند و کتابچه‌های آموزشی القاعده در تأسیسات وزارت دفاع طالبان که مدیر آموزش آن یکی از اعضای القاعده است، استفاده می‌گردد. در مجموع باید گفت که ارتباط بین طالبان و القاعده به‌قدری نزدیک است که ایمن الظواهری در زمان کشته‌شدن در جولای 2022 در حمله پهپادی نیروهای آمریکایی در ویلای مجلل متعلق به یکی از رهبران طالبان زندگی می‌کرد.
در همین راستا روزنامه 8 صبح اطلاعاتی را منتشر نمود که نشان می دهد طالبان در ولایت غزنین در حال ساخت یک پایگاه مجهز در منطقه ملک الدین ولسوالی ناوه برای شبکه القاعده و سه شهرک برای تحریک طالبان پاکستان در منطقه دشت باغ عطار ولسوالی قره باغ، دشت کابلی ولسوالی واغظ و کوتل روضه در حومه شهر غزنین با امکانات و تجهیزات مدرن است. همزمان اعضای تحریک طالبان پاکستان مناطق مشخصی را در غزنین برای انتقال خانواده هایشان انتخاب کرده اند و قرار است به زودی به این مکان ها نقل مکان کنند. همچنین در این گزارش اشاره شده است که حاجی فرقان(اویغوری) یکی از فرماندهان بلندپایه جنبش ترکستان شرقی و عضو ارشد القاعده در منطقه اعیان نشین شیرپور کابل ساکن شده است.
حال این سؤال مطرح می‌گردد که افزایش حضور گروه‌های تروریستی چه تأثیری بر امنیت ملی ایران خواهد داشت؟ در پاسخ بایستی گفت باتوجه‌به پیوندهای جغرافیایی – فرهنگی و مرز 936 کیلومتری میان ایران و افغانستان، صدور و گسترش جغرافیای تروریسم در حاشیه شرقی ایران خطر رو به تزایدی خواهد بود که در فاز اول مخاطرات منطقه ای ناشی از جغرافیای تروریسم، کشور ایران را نیز متاثر خواهد نمود. برخی از این تاثیرات عبارتند از:1- صدور تروریسم به ایران و امکان شکل گیری گروهک های تروریستی در شرق و جنوب شرق ایران 2-تشدید ناامنی و بی ثباتی در مرزهای شرقی ایران 3- عدم توسعه مرزهای شرقی ایران به دلیل تشدید مخاطرات امنیتی و عدم سرمایه گذاری اقتصادی متاثر از آن4- افزایش قاچاق مواد مخدر از خاک افغانستان به ایران 5-افزایش هجوم مهاجران و پناهندگان افغانی به ایران.
با عنایت به موارد ذکر شده، لازم است مقامات کشورمان لازم است به مقامات طالبان گوشزد نمایند که هرگونه تهدید تروریستی که از درون افغانستان بر علیه منافع ملی ایران موجب واکنش شدید ایران خواهد شد. از سوی دیگر مقامات کشورمان می‌بایست با سرمایه‌گذاری‌های مناسب، امکان توسعه اقتصادی مناطق شرقی کشورمان را فراهم نمایند تا فقر و بیکاری منجر به گرایش جوانان این مناطق به گروه‌های تروریستی نگردد. اقدام مناسب دیگر در این زمینه شکل‌گیری یک نظام امنیت جمعی متشکل از کشورهای منطقه برای مقابله با تروریسم و گروه‌های تروریستی می‌باشد. از طرف دیگر نیروهای نظامی – امنیتی کشورمان نیز می‌بایست آمادگی‌های لازم را برای مقابله با هرگونه اقدامات ایذایی تروریست‌ها در مناطق شرقی کشور داشته باشند. اقدام مناسب دیگر در این زمینه، اجرای طرح انسداد بخشی از مرزهای شرقی ایران است که بنا به گفته سردار قاسم رضایی، جانشین فرمانده فراجا، قرار است که در یک بازه زمانی سه‌ساله یک دیوار بتنی چهارمتری، سیم‌خاردار، فنس و جاده اصولی در نقاط آسیب‌پذیر مرزهای شرقی کشور ساخته شود.
*مسئولیت صحت و سقم مقاله فوق به عهده نویسنده است و انتشار آن به معنی تأیید یا بیانگر دیدگاه مرکز آینده پژوهی جهان اسلام نمی باشد.
