تألیف: مرکز آینده پژوهی جهان اسلام
در جریان سفر رئیس جمهور کره جنوبی (یون سوک یول) در اکتبر 2023 به عربستان سعودی که در پی سفر محمدبن سلمان در نوامبر سال 2022 به سئول صورت گرفت؛ دو طرف بر تقویت روابط تاریخی و ارتقاء مشارکت جدید به منظور توسعه روابط دوجانبه تأکید نمودند. وی همچنین اشاره داشت که کره جنوبی و عربستان سعودی می‌توانند با ایجاد یک مشارکت آیندهمحور که حوزه‌های اقتصادی، امنیتی، سیاسی، انرژی و فناوری دیجیتال را در بر می‌گیرد؛ به رشد پایدار جهانی کمک نمایند. با عنایت به اینکه روابط دو کشور در دو دهه اخیر رشد قابل توجهی یافته است؛ این نوشتار مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تقویت روابط دو کشور را با تحلیلی ظریف و تمرکز بر ابعاد چندگانه مورد توجه قرار می‌دهد.
تاریخچه روابط کره‌جنوبی و عربستان سعودی
از زمان برقراری روابط دیپلماتیک در سال 1962، ستون مرکزی روابط عربستان سعودی و کره جنوبی به شدت به واردات نفت متکی بوده و ریاض به عنوان یک تولیدکننده مهم نفت و همچنین با توجه به ارتباط نزدیک به ایالات متحده، یک شریک مهم سئول در خاورمیانه بوده است. این تجارت در دهه 1970 روند رو به رشدی یافت و با ورود به هزاره سوم، روابط دو کشور از یک رابطۀ متکی بر انرژی به همکاری‌های اقتصادی و سیاسی با توجه به رشد اقتصادی سئول که موسوم به “معجزه رودخانه هان” بود توسعه یافت. این روابط از سال 2007 به شکل قابل توجهی عمق بیشتری یافت و در سال 2016، با اعلام برنامه چشم‌انداز 2030 عربستان سعودی که برنامه‌ای برای کاهش وابستگی ریاض به نفت، تنوع بخشیدن به اقتصاد آن و توسعه بخشهای خدماتی مانند بهداشت، آموزش، زیرساخت‌ها، تفریحی و گردشگری، تقویت فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری و همچنین افزایش تجارت غیرنفتی مورد توجه قرار گرفت. این امر فرصتی مناسب را برای توسعه روابط و تعمیق همکاری با کره جنوبی محقق ساخت. اولین گام در این خصوص در دیدار هوانگ کیو-آن، نخست وزیر کره جنوبی با ملک سلمان در مِی 2016 بود که وی چشم انداز 2030 عربستان را پروژه‌ای کاملاً منطبق با برنامه‌های توسعه کره جنوبی” اعلام نمود. بر این اساس در سال 2017 کمیته چشم‌انداز 2030 تأسیس شد که یک پلتفرم کلیدی برای همکاری های اقتصادی دوجانبه بود که نقش اساسی در تقویت روابط در حوزه صنعت خودروسازی، کشتی‌سازی، مراقبت‌های بهداشتی، فرهنگ، انرژی، زیرساختهای هوشمند و دیجیتالی سازی محقق نمود.
سیاست خاورمیانه‌ای کره‌جنوبی
سیاست خاورمیانه‌ای کره جنوبی با الزامات استراتژیک آن، یعنی مسئله امنیت اقتصادی و انرژی و با توجه به تلاقی سیاست‌های سئول در خاورمیانه با آمریکا به عنوان یکی از متحدان اصلی واشنگتن پیوند نزدیکی دارد. با توجه به اینکه ریاض در سال 1962، یکی از اولین کشورهای منطقه بود که روابط دیپلماتیک با کره جنوبی برقرار نمود و همچنین متحد اصلی آمریکا در منطقه و بزرگترین تأمین کننده نفت خام سئول، جایگاه این کشور را مورد توجه قرار داد. اهمیت استراتژیک عربستان سعودی برای کره جنوبی از دهه 1990 به بعد، به تدریج به بخشهای غیرنفتی گسترش یافت و با همکاری‌های اقتصادی تقویت شد. به عبارتی عزم کره جنوبی برای گسترش روابط دیپلماتیک با ریاض ناشی از یک تصمیم استراتژیک برای ارتقای وجهه بین المللی خود در منطقه و تداوم رشد اقتصادی و نیاز این کشور به انرژی بود.
در این راستا، معاون امنیت ملی کره جنوبی در یک نشست خبری در سئول که اخیراً برگزار گردیده بود اعلام کرد که عربستان سعودی و قطر دو شریک تجاری اصلی ما در خاورمیانه و بازیگران کلیدی در سیاست و اقتصاد منطقه هستند، بر این اساس همکاری دوستانه با این کشورها برای اقتصاد و امنیت ملی ما ضروری است. مشارکت ما با کشورهای خاورمیانه فراتر از انرژی رفته و وارد مرحله جدیدی گردیده که شامل توسعه زیرساخت‌ها، فناوری اطلاعات، خودرو، کشتی سازی، انرژیهای تجدیدپذیر، فرهنگ و سایر بخشهای صنعتی در آینده خواهد بود.
در این میان سه عامل کلیدی توسعه روابط دو کشور را تسریع نموده است: مکمل اقتصادی، فقدان درگیری سیاسی و حافظه تاریخی مطلوب. دو کشور از نظر اقتصادی، شرایط مکملی را برای توسعه روابط مورد توجه قرار می‌هند. مزیت نسبی عربستان سعودی با توجه به شرایط منابع عظیم انرژی، اولین مؤلفه برای توسعه همکاری بین دو کشور است. در این میان چشم انداز 2030 عربستان سعودی، بستر مناسبی را برای همکاری متقابل و شرایط مکمل ساختاری ایجاد می‌نماید. برای مثال انرژی، سرمایه، موقعیت استراتژیک، بازار مصرف بزرگ و همچنین زیرساختهای عربستان سعودی پتانسیل قابل توجهی را برای سرمایه‌گذاری سئول و تعمیق مشارکت تجاری و اقتصادی دو کشور ایجاد می‌نماید. عربستان سعودی در حال حاضر با حجم تجارت سالانه 250 تا 300 میلیارد دلار، مهمترین شریک اقتصادی کره جنوبی در خاورمیانه به شمار می رود. همچنین عربستان سعودی مقصد شماره یک سرمایه گذاری خارجی کره جنوبی تا پایان سال 2021 بوده است. بیش از 90 درصد واردات کره جنوبی از عربستان سعودی نفت است و صادرات کره جنوبی بیشتر خودرو و تجهیزات ساختمانی است. بر پایه اطلاعات دفتر ریاست جمهوری کره جنوبی، ارزش قراردادهای پروژههای ساخت و ساز شرکتهای کره جنوبی در عربستان حدود ۸.۶ میلیارد دلار بوده است.
دومین مؤلفه در تحکیم روابط این دو کشور اشاره به این مهم دارد که، تضاد منافع کمی در عرصه سیاسی در روابط طرفین وجود دارد. به عبارتی ماهیت روابط سیاسی مؤلفه مهمی در توسعه روابط اقتصادی طرفین است. به عنوان مثال پس از اعمال تحریم‌های ایران در سال 2012، کره جنوبی مجبور شد واردات نفت خود از ایران را به شدت کاهش دهد در این راستا، عربستان سعودی به عنوان متحد اصلی واشنگتن در منطقه به عنوان جایگزینی برای سئول قرار گرفت.
روابط بین کره جنوبی و عربستان سعودی از لحاظ تاریخی عمدتاً عاری از اختلاف بوده است و در سطح دوجانبه، در سطح منطقه هیچ یک از طرفین عملاً تضاد منافعی با یکدیگر نداشته اند. کارگران کره‌ای در پروژههای عمرانی که در دهه 1970 در خلیج فارس رو به افزایش بود و عربستان را «سرزمین فرصت‌ها» می دانستند حضور پررنگی داشتند، از طرف دیگر شرکت های بزرگ کره جنوبی مانند هیوندای(Hyundai)، دِوو(Daewoo) و دونگ آه (Dong Ah) در این سالها حضور مهمی در عربستان داشتند. در نتیجه درک متقابل از تجربیات گذشته و خاطرات دهه 1970 و تأثیر مثبت آن بر اقتصاد دو کشور مؤلفۀ دیگری است که بر تحکیم و توسعه روابط بین این دو کشور تأثیرگذار است.
ابعاد توسعه روابط در جریان سفر اخیر
در جریان سفر رئیس جمهور کره جنوبی به عربستان وی با اشاره به چشم انداز 2030 عربستان سعودی، اعلام داشت که همپوشانی قابل توجهی در منافع بین اهداف چشم انداز2030 عربستان سعودی برای ایجاد پایه های قوی برای حوزه های اجتماعی و اقتصادی کشور و آنچه کره جنوبی در راستای توسعه خود دنبال می‌کند وجود دارد. در این راستا پروژه شهر نئوم به عنوان نمونه ایی از آمادگی این کشور برای همکاری، به عنوان بستری مناسب در بخش فناوری های دیجیتال مورد توجه قرار گرفت که می‌تواند سنگ بنای توسعه مشارکت آینده محور بین دو کشور باشد.
همچنین در این دیدار قراردادهایی برای پروژههای مختلف، از جمله فاز 2 جفوره که در آن شرکت مهندسی ساخت و ساز هیوندای، قرارداد احداث کارخانه پالایش گاز طبیعی را که به عنوان بزرگترین ذخایر گازی در خاورمیانه است با آرامکو(شرکت دولتی نفت عربستان سعودی) به ارزش 2.4 میلیارد دلار امضاء نمود. همچنین پروژه پتروشیمی شاهین، که به عنوان پروژه 7 میلیارد دلاری در شهر اولسان به عنوان پایگاه ذخیره سازی نفت است نیز منعقد گردید.
در بحث زیر ساخت‌ها، شرکت مهندسی و ساخت و ساز هیوندای با وزارت سرمایه گذاری عربستان سعودی در پروژه ساخت شهر هوشمند، طرح‌هایی برای ایجاد یک کارخانه مونتاژ خودرو، کارخانه کشتی‌سازی در منطقه شرقی عربستان در دستور کار قرار داد. طرف سعودی از اجرای پروژه های بزرگ شرکتهای کره ای در عربستان سعودی در زمینه های شیرین سازی آب شور، آب آشامیدنی، خطوط انتقال آب، تصفیه خانه های فاضلاب، مخازن جمع آوری آب و مشارکت بخشهای خصوصی استقبال کرد. همزمان «ناور» اپراتور اینترنت کره جنوبی با امضای قراردادی به ارزش ۱۰۰ میلیون دلار با وزارت شهرداری عربستان برای تأسیس فضاهای مجازی واقعی ” دیجیتال توئین ” در ۵ شهر از جمله ریاض و مکه را اعلام نمود. در بخش فرهنگی نیز اولین موسسه زبان کره ای در عربستان تحت عنوان موسسه “King Sejong” افتتاح شد
