(کاترین لاولور، تحلیلگر مسائل عراق در مؤسسۀ مطالعۀ جنگ)
در بهار سال 2021، مؤسسۀ مطالعه جنگ آمریکا (ISW) جمعی از کارشناسان داخلی و خارجی را گرد هم آورد تا محتمل‌ترین و خطرناک‌ترین مسیرهای پیش روی دولت عراق در 18 ماه آینده را پیش‌بینی کنند. این گزارش ۴۰صفحه‌ای عوامل و هدایت‌کننده‌های داخلی و خارجی مؤثر بر ثبات و امنیت عراق در ۲۰۲۲-۲۰۲۱ را مورد شناسایی قرار می‌دهد و به‌تبع آن به اولویت‌های مورد نیاز آمریکا برای مواجهه با این عوامل توجه دارد. بر اساس این گزارش، روند تحولات در عراق به‌سمت افزایش ثبات در میان‌مدت و بلندمدت حرکت نمی‌کند. بازیگران خارجی احتمالاً تصمیم‌گیری رهبری عراق در 18 ماه آینده را تحت فشار قرار می‌دهند و انتخابات 2021 عراق نیز احتمالاً نمی‌تواند مانع از دخالت سایر قدرت‌های منطقه شود.
گزارش مؤسسۀ مطالعه جنگ با هدف کمک به سیاست‌گذاران و تحلیلگران آمریکایی تدوین شده است. در این گزارش تأکید شد که سیاست آمریکا در قبال عراق در طی دهۀ گذشته واکنشی بوده است و همین امر باعث گسترش بی‌ثباتی در عراق شد. لذا بر اساس این گزارش، سیاست آمریکا به‌جای تمرکز بر رویکردهای واکنشی نسبت به وقایع، باید مبتنی بر درک آگاهانه از مسیرهای احتمالی آیندۀ عراق باشد تا بتواند با ایجاد عراقی باثبات، تنش‌ها را کاهش داده و در خاورمیانه، ثبات ایجاد کند؛ چراکه عراق باثبات و قوی می‌تواند حائلی فیزیکی و سیاسی بین همسایگان بزرگی همچون ایران، ترکیه و عربستان سعودی و همچنین بین ایران و طرح‌های آن در سوریه و لبنان ایجاد نماید. این حائل می‌تواند به ایجاد وضعیت مطلوب در سیاست و تمرکز امنیتی آمریکا در خارج از خاورمیانه و نگرانی‌های مبرم آن در سایر نقاط جهان کمک کند.
شرایط سیاسی و امنیتی عراق
رهبران داخلی بدون رفع کاستی‌های اساسی دولت در کوتاه‌مدت، وضعیت موجود سیاسی فاسد را تقویت می‌کنند. بیشترِ نخبگان سیاسی عراق، به‌ویژه مجموعه‌ای از رهبران جناح‌های سیاسی شیعه و کُرد که از سال 2006 در قدرت سهیم هستند، سیستم سیاسی فاسدی را ایجاد کرده‌اند و از هر منازعه یا جنگ داخلی که موقعیتشان را به خطر می‌اندازد، جلوگیری می‌کنند. پس از انتخابات پارلمانی 202۱، کیفیت زندگی مردم عراق بهبود نمی‌یابد؛ اما ممکن است ثبات دولت در میان‌مدت افزایش یابد و زمینه برای توسعۀ سیستم جدید ایجاد شود. با این حال، وضعیت سیاسی و اقتصادی عراق ناپایدار است و دولت عراق توانایی ایجاد شغل دولتی برای جمعیت بیکار، روبه‌رشد و ناراضی خود را ندارد.
در بسیاری از جهات، ایجاد ثبات در عراق خارج از کنترل است و پویایی داخلی آن عمدتاً تحت‌تأثیر شرایط و عوامل تهدیدآمیز منطقه‌ای قرار دارد. ایران، عربستان سعودی، سایر کشورهای حاشیۀ خلیج‌فارس، اسرائیل و ترکیه در داخل خاک عراق به منازعه می‌پردازند و این باعث بی‌ثباتی عراق و خاورمیانه میشود. در این بین، ایران بیشترین خطر را برای عراق و منطقه دارد. آمریکا باید برای مدیریت یا متوقف‌کردن منفی‌ترین منازعات بیرونی تلاش کند و به‌موجب آن، فضایی را برای سیستم داخلی عراق ایجاد نماید تا به سیستمی قوی‌تر، کمتر فاسد و مسئولیت‌پذیرتر تبدیل شود.
رقابت ایران و آمریکا
ایران به کارزار خود برای اخراج آمریکا از عراق و خاورمیانه ادامه خواهد داد. ایران و گروه‌های نیابتی‌اش احتمالاً قصد دارند با انجام حملاتی، وضعیت استقرار نیروهای آمریکایی در خاورمیانه و به‌ویژه نتایج گفت‌وگوی استراتژیک آمریکا و عراق را تحت‌تأثیر قرار دهند. شبه‌نظامیانِ موردحمایت ایران به‌طور منظم به نیروها و تأسیسات آمریكایی و افراد مرتبط با آنها حمله می‌کنند تا آمریکا را به عقب‌نشینی كامل از عراق و احتمالاً كل منطقه مجبور کنند. حملات نیابتی آیندۀ ایران به دارایی‌های آمریکا در عراق احتمالاً به انواع جدیدی از هواپیماهای بدون سرنشین متکی خواهد بود و دقت و احتمال مرگ‌باربودن حملات را شدت می‌بخشد. دفعات و مقیاس این حملات، به‌احتمال زیاد، با توجه به وضعیت تنش‌های آمریکا و ایران تعیین خواهد شد؛ با این حال، در خطرناک‌ترین سناریو، رهبران شبه‌نظامیان عراقی می‌توانند پیش از محاسبات ایران، حملات جداگانه، اما مکمل را برای شکل‌دادن به تصمیم‌گیری دولت آمریکا و عراق و اخراج نیروهای آمریکایی انجام دهند. فعالیت شبه‌نظامیان مستقل می‌تواند به تصاعد تنش‌های محاسبه‌نشده بین آمریکا و ایران منجر شود.
رقابت ایران و عربستان
ایران به‌طور فزاینده‌ای با کمک گروه‌های نیابتی خود در عراق و از طریق خاک عراق به عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج‌فارس حملاتی را انجام خواهد داد. حملات موردحمایت ایران به بازیگران منطقه‌ای ادامه خواهد یافت؛ چراکه گروه‌های نیابتی ایران در عراق قابلیت‌هایشان را در حوزۀ هواپیماهای بدون سرنشین بهبود می‌دهند؛ مگر اینکه تنش در روابط ایران و عربستان کاهش یابد. البته، ایران این حملات را در کنار گفت‌وگوهای خود با عربستان سعودی افزایش خواهد داد تا شکافی بین عربستان و شرکای آمریکایی‌اش ایجاد کند و از هرگونه بهبود روابط سعودی-اسرائیل جلوگیری نماید. اگر عربستان سعودی با خواسته‌های ایران موافقت کند و از آمریکا فاصله بگیرد، ایران به‌طور هم‌زمان مسئولیت حملات را انکار خواهد کرد و قول می‌دهد آنها را محدود کند.
رقابت ایران و اسرائیل
ایران ممکن است به‌طور فزاینده‌ای اسرائیل را از طریق خاک عراق و سوریه تهدید کند و این می‌تواند باعث افزایش حملات تلافی‌جویانۀ اسرائیل در این کشورها شود. ایران از عراق برای ایجاد عمق استراتژیک و جلوگیری از حملۀ متعارف اسرائیل یا دیگران به خود استفاده می‌کند. اگر تهدید روبه‌رشدی از سوی گروه‌های تندروی شیعیِ موردحمایت ایران در عراق مشاهده شود، اسرائیل حملات هوایی بیشتری را علیه اهداف آنها در درون خاک عراق انجام خواهد داد. این استنباط از افزایش نمایش توانایی هواپیماهای بدون سرنشین دوربُرد گروه‌های نیابتی موردحمایت ایران در عراق، مشارکت گروه‌های عراقی در فعالیت‌های ضدّ اسرائیلی در سوریه یا لبنان و همچنین تلاش برای اخراج نیروهای آمریکایی از عراق ناشی میشود. اگر گروه‌های نیابتی ایران پاسخ دولت عراق به نقض حاکمیت کشور از سوی اسرائیل را کافی ندانند، حملات هوایی اسرائیل می‌تواند موجب حملات تلافی‌جویانۀ بی‌ثبات‌کننده‌ای از سوی گروه‌های نیابتی ایران علیه نیروهای آمریکایی یا شرکا و علیه دولت عراق شود.
رقابت ایران و ترکیه
کارشکنی‌های ترکیه در شمال عراق و سایر مناطق می‌تواند باعث رقابت بی‌ثبات‌کنندۀ ترکیه و ایران در خاک عراق شود. تلاش‌های آنکارا برای گسترش نفوذ و حضور امنیتی خود در خارج از حوزۀ سنّتی نفوذ ترکیه در کردستان عراق و نفوذ به مناطق تحت‌سیطرۀ ایران در شمال عراق، حداقل یک حمله مرگبار از سوی گروه‌های نیابتی ایران به یک پایگاه ترکیه را در پی دارد. ایران و ترکیه به‌احتمال زیاد این تنش را مدیریت می‌کنند؛ با این حال، در خطرناک‌ترین سناریو، خطر برانگیخته‌شدن منازعۀ نیابتی بین ایران و ترکیه برای نفوذ در مناطقی از عراق که آنکارا ممکن است نفوذ ترکیه در آن را به‌عنوان حقی قانونی تلقی کند، وجود دارد.
اولویت‌های آمریکا
در این گزارش آمده است که آمریکا باید به تلاش خود برای ایجاد عراق قوی، دموکراتیک و مستقل‌تر ادامه دهد تا بتواند منطقۀ حائلی برای کاهش منازعات آینده به وجود آورد. در ادامه به این اولویتها اشاره میشود.
ادامۀ مأموریت ضد داعش، همچنان، به‌پشتیبانی اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی آمریکا از نیروهای امنیتی عراق متکی است. پشتیبانی آمریکا از عراق، شکست پایدار داعش را حفظ می‌کند و ضمن ایجاد ارتشی حرفه‌ای‌تر در عراق، از بروز مجدد آن تهدید جلوگیری می‌نماید. در همین حال، آمریکا باید به نیروهای امنیتی مسئول حفاظت از مقامات ارشد دولت عراق مشاوره و آموزش هدفمند در مقیاس کوچک ارائه دهد. چنین حمایت‌هایی می‌تواند این مقامات را قادر سازد ضمن محافظت از خود در برابر تهدیدات داخلی و خارجی، برای حفظ آیندۀ عراق انتخاب‌های لازم را انجام دهند.
ایران احتمالاً مذاکرات هسته‌ای خود با آمریکا را جدا از حملات نیابتی خود در عراق می‌داند. هدف اصلی این کارزار، بیرون‌راندن نیروهای آمریکایی از عراق به‌جای شکل‌دادن به مذاکرات آمریکا و ایران است. بنابراین، آمریکا نباید چندان نگران باشد که مذاکراتش با انجام واکنش‌های واشنگتن به فعالیت‌های بدخیم و حملات تهران در عراق از بین می‌رود. اقدام متقابل در قبال حملات نیابتی ایران که نیروها و تأسیسات آمریكایی را در داخل عراق تهدید می‌کند، مؤلفه‌ای ضروری برای ایجاد بازدارندگی در برابر ایران و شبكۀ شبه‌نظامیان نیابتی آن است. آمریکا همچنین باید با فعالیت‌های مضر سیاسی و اقتصادی ایران در عراق، از جمله قاچاق، خرید رأی و تهدید فعالان مقابله کند.
ترکیه، اسرائیل، عربستان سعودی و سایر کشورهای حاشیۀ خلیج‌فارس با پاسخ‌های خود به فعالیت‌های ایران در عراق، توانایی ایجاد بی‌ثباتی چشمگیر در این کشور را دارند. آمریکا باید با این شرکا برای ایجاد رویکرد مشترک منطقه‌ای به عراق کار کند تا تهدیدهای ناشی از تحکیم ایران در این کشور را بهتر مدیریت نماید.
پروژه‌های آمریکا که شرایط مشارکت مدنی طولانی‌مدت را تعیین می‌کنند، احتمالاً بیشترین تأثیر مثبت را بر آیندۀ عراق خواهند گذاشت. این به‌معنای تشویق مشارکت رأی‌دهندگان و شفافیت در انتخابات و مقابله با بازیگرانی است که هر کدام از این دو را تهدید می‌کنند. همچنین، آمریکا باید حمایت از تلاش‌های جامعۀ مدنی مانند انجمن دانشجویی و کلوپ‌های مناظره که نسل بعدی عراقی‌ها را با عناصر اصلی دموکراسی سکولار و مشارکتی آشنا می‌کنند، مورد توجه قرار دهد. چنین برنامه‌هایی می‌توانند برای مقابله با برنامه‌های موردحمایت ایران که عراق را بی‌ثبات می‌کنند، مفید باشد.
قابل بازیابی در:
مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت‌ها، مقالات و مصاحبه‌های منتشرشده در سایت به‌عهدۀ نویسنده است و انتشار آنها الزاماً به‌معنای تأیید مطلب یا بیانگر دیدگاه‌های مؤسسه نیست.
