در نخستین روزهای سال ۱۴۰۰، یعنی هفتم فروردین‌ماه، وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، توافقنامۀ همکاری 25سالۀ چین و ایران را در تهران امضا کردند. این توافق، همکاری‌های سیاسی، استراتژیک و اقتصادی بین دو کشور را شامل می‌شود. این در حالی بود که دو کشور، جزئیات توافقنامه را به‌صورت رسمی اعلام نکردند. این موضوع باعث بروز ابهامات بسیار در افکار عمومی ایران و جهان شد و گمانه‌زنی‌های بسیار را در محیط داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی در پی داشت. تحلیل‌های فراوانی از ابعاد مختلف این توافقنامه از متخصصان و صاحب‌نظران سراسر جهان منتشر می‌شد. در میان دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها، نظرات نخبگان چینی می‌تواند افق دید جامع‌تر و گسترده‌تری از این موضوع به ما بدهد.
مرکز آینده‌پژوهی جهان اسلام در روز چهارشنبه 5آبان۱۴۰۰ در نشستی مجازی در مورد این سند راهبردی، با موضوع «بررسی توافقنامۀ ۲۵ساله ایران و چین از نگاه چین و جمهوری اسلامی ایران»، پذیرای دو کارشناس متخصص در این موضوع بود: دکتر رضا اختیاری امیری، عضو هیئت‌علمی دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران، و دکتر علی بایرام‌لو، کارشناس مسائل چین و مترجم زبان ماندارین، این موضوع را به‌ترتیب از نگاه جمهوری اسلامی ایران و کشور چین بررسی کردند.
دکتر اختیاری که اخیراً در موضوع نظم جدید بین‌المللی و ظهور چین، مقالاتی تخصصی به رشتۀ تحریر در آورده است، در ابتدا به روند چگونگی امضا و انعقاد قرارداد اشاره کرد و این‌گونه به بررسی نظرات موافقان موضوع پرداخت: «این سند صرفاً یک برنامۀ بلندمدت بدون الزام و تعهد حقوقی است که دو طرف در چگونگی اجرای آن برنامه‌ریزی خواهند کرد. این سند طبق قواعد و اصول حقوق بین‌الملل الزام قانونی ندارد. دولت جمهوری اسلامی ایران با درنظرگرفتن منافع ملی، همواره، به بررسی ابعاد این سند می‌پردازد. از طرفی با توجه به سیاست نگاه به شرق، این موضوع بسیار مهم است. چین، ابرقدرتی اقتصادی که از آن به‌عنوان غول تکنولوژی و فناوری یاد می‌شود، در چارچوب این برنامه جامع می‌تواند برای ایران بسیار کارآمد باشد. این برنامه اگر منجر به توافق شود، می‌تواند تأثیر مثبتی در اقتصاد کشور بگذارد و رکودی را که سال‌هاست بر کشور حاکم است، از بین خواهد برد. از طرف دیگر، چین برای آیندۀ خود به منابع پایدار انرژی و به‌تبع، به ایران نیاز دارد و ایران نیز به مشتری پایدار انرژی احتیاج دارد.»
دکتر بایرام‌لو که مؤلف کتاب نگاه چینی به همکاری جامع ۲۵ساله ایران و چین است، در ابتدا به چگونگی ترجمه و دسترسی به اسناد و منابع چینی برای بررسی این موضوع اشاره کرد و سپس به محدودیت‌های ایجادشده در این راه پرداخت. وی تجربۀ خود را این‌گونه بیان کرد: «در این پژوهش، دیدگاه 12 تن از کارشناسان مسائل بین‌المللی چین دربارۀ سند راهبردی همکاری‌های سیاسی و استراتژیک و اقتصادی بین دو کشور و نیز ابعاد ناگفتۀ این توافقنامه بررسی شده و نگاه کارشناسان چینی به ماهیت و پیامدهای اثرگذار این توافق برای برای دو طرف از یک سو و آمریکا به‌عنوان رقیب استراتژیک چین و دشمن ایران از سوی دیگر تبیین شده است. همچنین فرصت‌ها و چالش‌های امضا و اجرای این توافق از دیدگاه کارشناسان چینی مورد بررسی قرار گرفته است. رویکرد حاکم بر این کتاب، پژوهشگران و سیاستمداران ایرانی را قادر می‌سازد به شناخت بهتری از نوع تفکر حاکم بر چین برسند و زمینه را برای همکاری‌های بیشتر میان دو کشور فراهم می‌آورد. خواندن کتاب نگاه چینی به همکاری جامع 25سالۀ ایران و چین را به تمام علاقه‌مندان به مطالعات سیاسی و اقتصادی چین پیشنهاد می‌شود؛ چراکه دو کشور در پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک، توافقنامۀ همکاری جامع 25ساله را امضا کرده و همچنین سازمان همکاری شانگهای با عضویت رسمی ایران موافقت نموده است.»
بایرام‌لو در ادامه به ارائه نظرات مختلف موجود در فضای سیاسی چین پرداخت: «در ۲۸مارس۲۰۲۱ به یادداشتی از پروفسور فن هونگدا، استاد گروه خاورمیانه دانشگاه زبان‌های خارجی شانگهای، با عنوان «برنامۀ همکاری جامع ۲۵سالۀ چین و ایران، توافقنامه‌ای معمولی و ساده نیست» در روزنامۀ پکن برخوردم. نویسنده در مقدمه اشاره می‌کرد که ایران و چین، با منافع مشترک از کمربند راه ابریشم و سیاست نگاه به شرق، از آن به‌عنوان ابزاری برای تعمیق و گسترش روابط خود استفاده می‌کردند. به همین خاطر در آوریل ۲۰۲۱ وزیر خارجه چین سفری به تهران انجام داد که در جریان آن، برنامۀ سند راهبردی جامع ۲۵ساله بین ایران و چین به تصویب رسید. وی در کل، نگاه مثبتی به این همکاری دارد و دو طرف با توجه به چالش‌هایی که با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند، طی استراتژی بلندمدت می‌توانند همکاری‌هایی را با یکدیگر داشته باشند.»
دکتر اختیاری در ادامه به بیان نظرات مخالفان این برنامۀ جامع و به نقش آمریکا و غرب در این موضوع اشاره کرد: «مبهم‌بودن اصول توافق، موقعیت نابرابر طرفین قرارداد و نیز ابهام در تأثیر و ضمانت اجرایی این سند، از علل اصلی مخالفت گروه‌های مختلف سیاسی با آن است. آن‌ها به بدبینی و خوی استعماری چین اشاره می‌کنند و معتقدند منابع انرژی ایران در طی این توافق می‌توانند به‌راحتی در دسترس دولت چین قرار بگیرند.»
دکتر بایرام‌لو در پایان به محدودیت‌ها و سکوت خبری دربارۀ این توافق در چین اشاره کرد که در بسیاری از موارد، این موضوع جزء خطوط قرمز امنیتی قرار می‌گیرد. وی در ادامه افزود پس از امضای توافقنامه همکاری 25ساله بین چین و ایران، رسانه‌های چینی نظرات مختلفی بیان کردند. عمدۀ تأکید آن‌ها به همکاری چین با ایران در حوزۀ ICT، یعنی صنعت، ارتباطات، اطلاعات و گردشگری، خلاصه می شود.
در نهایت، دو میهمان بر حفظ منافع ملی ایران در این توافق اتفاق‌نظر داشتند و معتقد بودند جمهوری اسلامی ایران باید در کنار سیاست نگاه به شرق، موازنه‌ای در روابط خود با غرب برقرار کند.
