گرداوری و تنظیم :مرکز آینده پژوهی جهان اسلام
بهمن 1403
با روی کار آمدن دولت جدید در ایران و نگاه ویژه آن به رابطه با غرب، همچنین بازگشت ترامپ به کاخ سفید، بار دیگر رویکرد محتاطانهای در مورد بازگشت به مذاکرات شکل گرفته است. دولت جدید ایران علاقه خود را به بازنگری در مذاکرات هسته ای نشان داده است و مسعود پزشکیان پیشنهاد آغاز مذاکرات در ازای لغو تحریمها را داده است. در طرف دیگر، رئیس جمهور آمریکا هم سیگنالهایی را برای مذاکره با ایران ارسال کرده است. مذاکرات احتمالاً بر موضوعاتی مانند رفع تحریمها و توانمندیهای هستهای ایران متمرکز خواهد بود و هر دو طرف باید زمینه مشترکی پیدا کنند. در حالی که ایالات متحده ممکن است به دلیل نگرانی در مورد امنیت منطقهای و اشاعه هستهای محتاط باشد، ایران مذاکرات را راهی ضروری برای کاهش فشار اقتصادی میداند.
از آنجایی که هر دو طرف در مورد نقش بازدارندگی هستهای بحث میکنند، روند مذاکرات ممکن است زمان ببرد، اما در صورت ایجاد اعتماد، امید به یک پیشرفت دیپلماتیک وجود دارد. در مورد مذاکرات تهران و واشنگتن، دو رویکرد مختلف در ایران وجود دارد. یکی از دلایل اصلی مخالفت با مذاکره، خروج یکطرفه آمریکا از توافق هستهای در سال 2018 تحت ریاستجمهوری ترامپ است. این اقدام باعث بیاعتمادی به آمریکا شده و نشان داد که مذاکرات ممکن است بینتیجه باشد. ایران بر این باور است که آمریکا ممکن است توافقات را نقض کرده و در طولانیمدت به ایران زیان برساند. همچنین معتقدند که آمریکا هیچگاه به توافقات خود پایبند نبوده و در هر دوره تغییراتی ایجاد کرده است. برخی نیز معتقدند که مذاکره با آمریکا ممکن است به معنای پذیرش شروط و خواستههای غیرمنصفانه باشد که ممکن است حقوق ملی ایران را تضییع کند. ترور سردار شهید سلیمانی توسط آمریکا، لابی گسترده اسرائیل و تصویب در سنا نیز به عنوان موضوعاتی مطرح است که ورود به مذاکره با آمریکا را با چالش جدی روبرو خواهد کرد و نتیجه آن را تحت تأثیر قرار خواهد داد. در طرف دیگر، موافقان مذاکره، مسایل اقتصادی و به ویژه رفع تحریمها به عنوان اصلیترین دلیل برای مذاکره با واشنگتن میدانند. این گروه اعتقاد دارند که تنها از طریق مذاکره با طرفهای خارجی، ایران میتواند به رفع مشکلات اقتصادی خود بپردازد. آنها امیدوارند با مذاکرات، زمینه برای تغییر سیاستهای خارجی آمریکا نسبت به ایران فراهم شود و گشایشهای اقتصادی را به دنبال داشته باشند.
کاهش تنشها با دیگر کشورهای جهان به واسطه مذاکره با آمریکا و افزایش امنیت ملی از دیگر دلایلی است که موافقان مذاکره بر آن تاکید دارند. موافقان همچنین سیگنالهای مثبت ترامپ را به عنوان فرصتی برای ورود به مذاکره با وی میدانند. در این راستا، مرکز آینده پژوهی جهان اسلام با توجه به رسالت خود مبنی بر مشاوره به دستگاههای مرتبط با سیاست خارجی کشور، اقدام به طراحی و توزیع پرسشنامهای با موضوع مذاکرات احتمالی ایران و ایالات متحده در بین جامعه نخبگانی شامل 119 نفر از نخبگان علمی و اجرایی و مسئولین فعلی و سابق کشور کرده است. این نظرسنجی مشتمل بر ۱۰ سوال است که به شرایط احتمالی مذاکره دو کشور، میانجیهای احتمالی، محل مذاکرات، و سناریوهای مرتبط با شکست مذاکره میپردازد. در سالهای اخیر، به ویژه با تغییرات در سیاستهای دولتی و شیوههای دیپلماسی بینالمللی، نخبگان ایرانی نگرشهای متفاوتی نسبت به مذاکره با آمریکا پیدا کردهاند. این پژوهش میدانی با هدف درک این دیدگاهها و بررسی حساسیتهای موجود در سطح نخبگان انجام شده است. لازم به ذکر است، نوع طراحی پرسشنامه با توجه به شرایط فعلی و سیگنالهای ارسالی دو کشور، با رویکرد ترسیم مسیر “مذاکره خوب” بوده است. در واقع پرسشنامه رویکرد “مذاکره” یا “عدم مذاکره” را مد نظر قرار نداده است، بلکه با توجه به روند فعلی تحولات و سیر رخدادهای دیپلماتیک، مانند آغاز مذاکرات ایران و اروپا، که نشاندهنده عزم دولت برای ورود به فرآیندهای مذاکراتی با ایالات متحده است؛ به دریافت آرا نخبگان، در راستای یک مذاکره موفق، که تأمین کننده حداکثر منافع ملی باشد خواهد پرداخت.