جمعه شب خبری به سرعت در رسانه ها مبنی بر کودتای ارتش در ترکیه منتشر شد. هر چند در ابتدا این خبر غیر منتظره به نظر می رسید اما با توجه به سابقه چند کودتا توسط ارتش در ترکیه، این نکته به ذهن ناظران متبادر شد که ارتش ترکیه در راستای بازیابی قدرت خویش در عرصه سیاسی ترکیه و در مواجهه با بلند پروازی ها و دیکتاتوری های اردوغان دست به این کودتا زده است. با بستن پل های استانبول، تصرف فرودگاه آتاتورک، تصرف ساختمان تلویزیون دولتی ترکیه وقرائت بیانیه کودتاگران، دستگیری فرمانده ارتش ترکیه، پرواز هواپیماهای جنگی در ارتفاع پایین در آنکارا، بمباران ساختمان مجلس و حمله به مقر سازمان اطلاعات ترکیه و نیز شایعه های ترک کشور توسط اردوغان، به نظر می رسید که کودتا در حال به ثمر رسیدن است. اما اظهارات برخی فرماندهان ارتش در شبکه های خبر مبنی بر اینکه این کودتا از طرف کل ارتش نبوده و گروهی در داخل ارتش آن را سازمان داده اند از یک سو، و تماس تصویری اردوغان با یکی از شبکه های خصوصی ترکیه و درخواستش از مردم برای حضور در خیابان ها و حفاظت از دموکراسی از سوی دیگر، باعث شد تا مردم به خیابان ها آمده و در مقابل کودتا گردان مقاومت کنند. ابتدا ساختمان تلویزیون دولتی ترکیه TRT به تصرف مردم درآمد، سپس فرودگاه آتاتورک آزاد شد و هواپیمای اردوغان به زمین نشست، و در ادامه مردم شبکه CNN و پل های استانبول را نیز آزاد نموده و ژنرال آکار فرمانده ارتش ترکیه نیز از دست کودتاگران آزاد شد. با کنترل اوضاع در استانبول توسط طرفداران اردوغان و با وجود آن که همچنان در گوشه و کنار آنکارا درگیری هایی ادامه داشت اما در صبحدم روز شنبه تقریبا می شد با درصد بالایی از قطعیت گفت که کودتا شکست خورده است. اما چند نکته در خصوص این کودتا و پیامد های آن وجود دارد.
1. با وجود آنکه جماعت فتح الله گولن بیانیه داده و هر گونه ارتباط با کودتا را رد کرد، اما انگشت اتهام اردوغان و همکارانش به سمت گولن نشانه رفته است و این اتهام ها حاکی از آن است که در آینده طرفداران گولن در داخل ترکیه وضعیت سختی را خواهند داشت.
2. از ابتدای کودتا احزاب مخالف حزب عدالت و توسعه مانند CHP و MHP کودتا را محکوم کرده و از اردوغان حمایت نمودند و این نشانگر این موضوع است که برای احزاب ترکیه با وجود مخالفت شدید با اردوغان، دموکراسی در اولویت بوده و آن ها تمایل به بازگشت ارتش به صحنه قدرت سیاسی در ترکیه ندارند.
3. در میان ارتش ترکیه برای کودتا هماهنگی سیستماتیک کامل وجود نداشته و بخشی از ارتش به دنبال کودتا بودند که نشانگر وجود شکاف در رده های فرماندهی در ارتش ترکیه است.
4. سازمان اطلاعات ترکیه MIT که نقش فعالی را در تحولات منطقه دارد و در داخل نیز کنترل شدیدی را اعمال می نمود، دچار یک غافلگیری بزرگ در مقابل کودتایی به این گستردگی شد که نشان از فشل بودن ساختار اطلاعات ترکیه برخلاف تمام ادعاها در خصوص کار آمدی این سازمان دارد.
5. وقوع کودتا در ساعات اولیه شب (که به نظر از اشتباهات کودتاچیان به نظر می رسد) و صدور پیام تلویزیونی اردوغان، باعث شد که مردم به صحنه آمده و با وجود تیراندازی ها و حضور تانک ها و هلی کوپتر ها و پرواز هواپیماها از دموکراسی و رای خود حمایت کنند. هرچند حضور مردم را نباید به حساب حمایت از شخص اردوغان گذاشت و بیشتر به منزله حمایت از دموکراسی و عدم تمایل به حضور ارتش در قدرت بود، اما این حضور شجاعانه، موجب بازسازی و تقویت چهره اردوغان در صحنه بین الملل خواهد شد که بر اثر سیاست هایش در داخل و در منطقه دچار خدشه شده بود.
6. این کودتا به اردوغان فرصت تسویه اساسی نیروهای مخالف در ارتش و در صحنه سیاست داخلی را داده و با استفاده از مظلوم نمایی در اثر کودتا، احتمالا روند تغییر قانون اساسی برای اختیارات بیشتر ریاست جمهوری سریعتر طی خواهد شد.
7. واکنش های بین المللی نیز درخور توجه بود. اظهار نظر های مبهم ایالات متحده به عنوان مهمترین متحد فرامنطقه ای ترکیه در ابتدای کودتا نشان می دهد که آمریکا چندان هم متحد قابل اعتمادی برای اردوغان به حساب نمی آید و در صورت لزوم در راستای منافع خود به راحتی اردوغان را هم قربانی خواهد کرد. هر چند که پس از مشخص شدن نتیجه کودتا و شکست آن اعلام حمایت از دولت ترکیه نمود.
8. تا زمان تهیه این مطلب بیش از 90 نفر کشته شده و حدود 1150 نفر زخمی شده اند. بیش از هزار و پانصد نیروی ارتش دستگیر شده و تغییراتی در رده های بالای ارتش در حال وقوع است. این نا‌آرامی های داخلی احتمالا موجب خواهد شد تا مدتی در سیاست های منطقه ای ترکیه نیز شاهد تزلزل باشیم.
9. برخی تحلیل گران معتقدند که این کودتا می تواند نمایشی از طرف اردوغان برای تغییرات گسترده به نفع خود و حزبش باشد. باید توجه کرد که در حال حاضر شواهد و قرائن متقنی برای این ادعا وجود ندارد و اردوغان نیز در وضع فعلی چالش اساسی در داخل نداشته است که نیاز به چنین کودتایی برای کودتای سیاسی به نفع خود داشته باشد. البته این موضوع نیز محتمل است که اردوغان و همراهانش از وقوع کودتا مطلع بوده و به منظور شناسایی مخالفان و استفاده از کودتا، آن را کنترل و مدیریت نموده باشند. بهر حال صحنه سیاست دارای پیچیدگی‌های خاص خود است و برای قضاوت در این خصوص باید منتظر اقدامات بعدی اردوغان و تحولات آینده ماند.
