(فرشید فرهادی؛ پژوهشگر مرکز آینده‌پژوهی جهان اسلام)
افغانستان سرنوشتی بسیار تلخ و تراژدیک از ابتدای حیات سیاسی خود داشته است. افغانستان همواره با دور بی‌پایان بی‌ثباتی سیاسی روبه‌رو بوده است: جنگ داخلی اول افغانستان (1929-1928) مابین سقاوی‌ها و نظام پادشاهی، دورۀ ثبات موقت محمدظاهرشاه و سقوط نظام پادشاهی در ۱۹۷۳، شروع دورۀ دوم جنگ‌های داخلی از 1978، انقلاب خونین ثور در 1978، دورۀ بی‌ثباتی ده‌سالۀ ناشی از حملۀ شوروی (1989-1979)، جنگ داخلی سوم و سقوط حکومت کمونیستی نجیب‌الله (1992-1989)، جنگ داخلی چهارم (1996-1992) و شروع شکل‌گیری امارت اسلامی، جنگ کابل (1996-1992) و تلاش گروه‌های مختلف برای پرکردن خلأ قدرت ناشی از سقوط دولت کمونیستی نجیب‌الله، جنگ داخلی پنجم افغانستان (2001-1996) و شکل‌گیری امارت اسلامی و آغاز چالش و جنگ با رقبای داخلی، حملۀ امریکا و آغاز دو دهه اشغال افغانستان (2021-2001) و در نهایت، جنگ داخلی ششم (2021) و روی‌کارآمدن مجدد طالبان و سقوط جمهوری اسلامی. با این اوصاف، تاریخ یک سدۀ اخیر افغانستان به چیزی جز جنگ خلاصه نمی‌شود. جنگ همچون اختاپوسی است که متصلب بر افغانستان احاطه پیدا کرده است. پیامد چمبرۀ این هیولای متصلب و حریص، مرگ و فقر و فساد و مهاجرت برای ملت افغانستان بوده است.
در این میان نمی‌توان از نقش عنصر مداخلۀ خارجی در خلق این سرنوشت شوم و تلخ برای افغانستان چشم‌پوشی کرد. در رأس این عنصر، پاکستان، همسایۀ جنوبی افغانستان، قرار دارد. 2هزار و 240 کیلومتر مرز مشترک و منازعۀ پایدار مرزی دو کشور در امتداد خط دیورند، وجود جمعیت کثیر قوم پشتون در دو سوی مرز میان دو کشور (42 میلیون نفر در پاکستان و 15 میلیون نفر در افغانستان)، نیاز پاکستان به فضای حیاتی، چالش ناشی از نداشتن عمق راهبردی مناسب و در نهایت، وابستگی‌های ژئواکونومیکی و ژئوکالچری دو کشور سبب شده است سرنوشت افغانستان برای پاکستان اهمیتی فزاینده داشته باشد. بنابه این دلایل، پاکستان همواره در برهه‌های تاریخی مختلف تلاش گسترده‌ای برای تأثیرگذاری بر ساخت سیاسی قدرت در افغانستان داشته است. به‌تعبیر روشن‌تر، از 1979 تاکنون یکی از دستورکارهای بسیار مهم سیاست منطقه‌ای پاکستان تلاش برای افزایش نفوذ در افغانستان، در راستای ایجاد حکومتی هم‌سو با خود، و متعاقب آن، فراهم‌کردن شرایط برای گسترش عمق راهبردی پاکستان بوده است. فقدان عمق راهبردی، پاشنه‌آشیل پاکستان در تقابل با رقبا و به‌طور خاص، دشمن قسم‌خوردۀ خود، یعنی هندوستان است.
آنچه در این میان حائز اهمیت است تحولات جدید ناشی از روی‌کارآمدن دوبارۀ طالبان و تلاش این گروه برای ساخت سیاسی آیندۀ افغانستان است. بعد از تراژدی 2001 برای طالبان، این گروه در 2021 در کمتر از چند ماه، دوباره، بر اریکۀ قدرت در افغانستان نشست. برخلاف دورۀ قبل، در شرایط حاضر، طالبان به‌دنبال تحکیم و تثبیت قدرت خود و مانایی در آیندۀ سیاسی افغانستان است. پرسش همین جاست: اینکه عنصر خارجی و به‌طور خاص، پاکستان، چه نقشی در شکل‌دهی آیندۀ سیاسی افغانستان دارد؟
- گزارش ها
- ۲۴ مهر ۱۴۰۰
