آوارگان استعداد بالقوه ای هستند تا گروه های سیاسی به توافقی دست پیدا کنند و در آینده با آن ها کار کنند. دکتر حامد آزاد / کارشناس مسائل سوریه / موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
ویژگی های پناهندگان سوری
تعداد بیشتری از پناهندگان سوری در داخل کشور جا به جا شده اند، یعنی از مرزهای سوریه خارج نشده و از مناطق ناامن به مناطق امن رفته اند. یعنی ممکن است از حمص به حومه دمشق و یا از حومه دمشق به استان سویدا رفته باشند و جابه جایی های درونی اتفاق افتاده است. در بعد دیگری گفته می شود که بر اساس آمار سازمان ملل با توجه به آمار ثبت شده و ثبت نشده حدود چهار و نیم تا شش میلیون نفر از آوارگان سوری به خارج رفته اند. در این میان آنچه که تحت عنوان پناهندگان از آن نام برده می شود، مربوط به مناطق درگیری شامل جبهه شرقی، جبهه شمال غرب، جبهه مرکزی و جبهه جنوبی است. جبهه شرقی از استان رقه و استان دیرالزور تشکیل شده است و جبهه شمال غرب در منطقه حلب و ادلب و حماه است. جبهه مرکزی منظور استان حمص و دمشق است. جبهه جنوبی شامل درعا، قنیطره و سویدا است. در این جغرافیا جمعیت سنی نشین متمرکز هست و اگر ما بخواهیم گونه شناسی از جمعیت حاضر در این مناطق به دست بیاوریم، عمدتا مناطق سنی نشین است. ویژگی دومی مردم ساکن در این مناطق تمرکز و درگیری در این مناطق است و عنوان جبهه را به این مناطق اطلاق می کنیم.
در این میان مردمی که در رقه یا دیرالزور با توجه به نزدیکی جغرافیایی و حضور آوارگان و اتباع عراقی ( در دوره جنگ عراق به سوریه آمده) تبعا به سمت عراق حرکت کردند و در داخل خاک عراق پراکنده شدند. این پراکندگی در اطراف بغداد متمرکز شد و دردسرهایی را برای جمهوری عراق (چه از جانب عراقی هایی که از عراق به سوریه آمده و چه سوری هایی که به آن مناطق حرکت کرده اند) ایجاد کرد. بخش دوم سوری هایی از مناطق شمالی وارد خاک ترکیه شده و در اطراف مرزهای ترکیه از جبل ترکمان و جبل اکراد تا مرزهای شمالی و در بین محدوده جرابلس و اعزاز متمرکز شده اند. تبعا این آوارگان در مرزهای شمالی (ترکیه) بهانه ای برای عبور و مرور نیروهای شورشی اعم از ارتش آزاد و وسایل آن ها و جبهه النصره و داعش که در آن مناطق عمدتا لجستیک نیروهای شورشی از آن جا به بهانه حضور آواره ها امکان تردد پیدا می کند. گروه دیگر آوارگان کردنشین هستند . به علاوه مردم در مناطق جبهه مرکزی ( استان های حمص و بخشی از استان های شمالی) به سمت حماه و ادلب به سمت لبنان حرکت کردند. یعنی وارد مرزهای لبنان شده و در مناطق سنی نشین اعم از طرابلس در شمال، بخش بقاء و اطراف بیروت و در جنوب ساکن شدند. تعداد آوارگانی که وارد لبنان شدند شکاف بین مناطق سنی نشین در لبنان را پر کردند، در واقع ویژگی سنی نشین ها این است که از هم فاصله دارند و مناطق یکدستی نیستند. لذا نوعی بحران زایی را برای حزب الله در لبنان (به واسطه کمپ هایی و تردد نیروی انسانی به مناطق آشوب) جریان دارد. در این میان آمار سازمان ملل نشان میدهد یک و نیم تا دو میلیون نفر از آن ها به لبنان رفته اند که یک معضل جمعیتی است، چون تقریبا معادل یک چهارم یا یک پنجم جمعیت لبنان شده و وزن زیادی دارند. اگر به اندازه یک چهارم جمعیت یک کشور، به آن آواره اضافه شود، تبدیل به معضلی بزرگ خواهد شد. مخصوصا به خاطر بافتی سنی و این که از مناطق آسیب زده به آن جا رفته و ممکن است یک یا چند نفر از اعضای خانواده های آن ها در درگیری ها مشارکت داشته باشند، در ترکیه نیز وضعیت به همین ترتیب است، یعنی نزدیک یک میلیون و ششصد نفر و یا بیشتر در ترکیه آواره وجود دارد. در اردن نیز وضعیت به همین ترتیب است. گذشته از این ترکیب آوارگان اروپایی عمدتا متشکل از آواره هایی است که یک حرکت ثانویه کرده اند. یعنی مبدا حرکت آن ها خیلی کمتر از سوریه به سمت اروپا بوده و عمدتا از ترکیه یا لبنان به سمت اروپا حرکت کرده اند. برخی معتقدند نسبت یک به پنجاه از عوامل داعش ممکن است در بین آنها حضور داشته باشند. عملیات پاریس یکی از این نشانه ها بود و حرکت این آوارگان به سمت اروپا قطعا معضلات امنیتی را برای آن ها به بار خواهد آورد.
ویژگی هایی فکری و سیاسی پناهندگان سوری
عمدتا بخشی از پناهندگان سوری ممکن است خانواده های آن ها در مناطق درگیری مشغول نیرد هستند، یعنی ممکن است مهاجرت آن ها به مناطقی مانند لبنان هدفمند بوده باشد. این قضیه در لبنان خیلی محسوس است، چون نزدیک به شصت تا هفتاد هزار نفر آواره فلسطینی در لبنان از قدیم منشا تشکیل گروه های تبهکاری و گروه های تکفیری مثل جندالاسلام، انصار الاسلام، یا شاخه القاعده محسوب می شوناند. یعنی اساسا این جمعیت ها می توانند چنین ظرفیت هایی را برای نشر تفکر تکفیری یا کمک لجستیک در داخل خاک لبنان داشته باشند. اما ممکن است شما با چنین معضلی در ترکیه یا اردن مواجه نباشید، ممکن است کسانی که به اردن می آیند، صرفا برای معاش و زندگی به آن جا رفته باشند و کسانی در ترکیه ممکن است چنین وضعیتی را داشته باشند. کما این که وقتی ما از آوارگانی که به سمت اروپا رفته اند، صحبت می کنیم، ممکن است از ترکیه رفته باشند و نگرش متفاوت تری نسبت به آوارگانی در لبنان یا اردن داشته و برای زندگی بهتر و نجات از درگیری ها مهاجرت کرده و به سمت اروپا حرکت کرده اند. لذا اگر بخواهیم یک ویژگی کلی برای آن ها در نظر بگیریم، عمده پناهندگان سوری کسانی هستند که از شر درگیری و نزاعی که در مناطق زندگیشان ( نه این که بخواهند جهاد را گسترش دهند) مهاجرت کرده اند. اما می توانند منشایی برای تامین جبهه النصره ایجاد کنند یا بستری را برای چنین مواردی ایجاد کنند. در این بین اساسا گروه هایی که در مذاکرات سوریه شرکت می کنند و از آن ها به عنوان گروه های مذاکره کننده اصلی ( به عنوان گروه های معارض هستند نه گروه هایی که ممکن است حامی نظام باشند) اساسا نفوذی در خود سوریه هم ندارند، چه اینکه بخواهند در داخل آوارگان نفوذ و رسوخی داشته باشند، البته با توجه به شرایط بسیار متغیر است. مثلا بعد از چهار فوریه زمزمه های ورود زمینی عربستان به سوریه را می شنویم و ممکن است که روند سیاسی متوقف شود و روند نظامی شکل بگیرد. در این میان اگر ما روند سیاسی داشته باشیم، آواره ها می توانند برای بافت سیاسی آینده سوریه به کار روند. یعنی بر سر آینده دموکراتیکی که همه بر سر آن توافق کرده اند، مشارکت سیاسی داشته باشند ، آوارگان استعداد بالقوه ای هستند تا گروه های سیاسی به توافقی دست پیدا کنند و در آینده با آن ها کار کنند.
واژگان کلیدی: پناهندگان سوری، ویژگی پناهندگان سوری، ترکیه و پناهندگان سوری، کشورها و آوارگان سوری
