وضعیت، جایگاه و قدرت نظامی عمان | حسین مینایی / کارشناس مسائل استراتژیک

مقدمه:

عمان کشوری است که باستان‌شناسان قدمت آن را بیش از ۱۴ هزار سال تخمین می‌زنند. این کشور از شمال غرب با امارات متحده عربی، از غرب با عربستان سعودی و از جنوب غرب با یمن همسایه است.

عمان که اینک کشور پادشاهی یا سلطان نشین عمان نامیده می شود، پیش از این، به تمامی نواحی شرق شبه جزیره عربستان اطلاق می شد. ولی بعدها این ناحیه، به عمان متصالح، یعنی امارات متحده عربی و سرزمین اصلی مسقط و عمان تقسیم گردید. بخشی از خاک عمان، شبه جزیره مسندم یا رأس المسندم است که امارات های فجیره و شارجه آن را از بخش وسیع مرکز و جنوب جدا می کنند. این کشور دارای چند جزیره کوچک و بزرگ در دهانه تنگه ی هرمز و دریای عرب است که جزیره ی مصیره یکی از بزرگ ترین، آن ها به شمار می رود. جزیره ی مصیره از دیر باز پایگاه نظامی انگلیس بود و سپس از سوی آن کشور در اختیار آمریکا قرار گرفت. این جزیره هم اینک مرکز استقرار نیروی واکنش سریع آمریکا در منطقه و محل ایستگاه تقویتی B.B.C. است.

 اهمیت راهبردی عمان از سه بعد قرارگرفتن در کرانه‌های جنوبی تنگه هرمز از طریق شبه جزیره مسندم، موقعیت ویژه این کشور در غرب اقیانوس هند و در اختیار داشتن جزایر راهبردی مانند جزیره مصیره و جزایر کوریا موریا می‌باشد. شبه جزیره مسندم مشرف بر تنگه هرمز و خطوط کشتیرانی بین‌المللی بوده و یکی از نقاط حساس جهان محسوب می‌گردد. حاکمیت عمان بر بخش جنوبی تنگه هرمز این کشور را از نظر راهبردی در وضعیت ویژه‌ای قرار داده به‌طوری که اهمیت آن را برای تمامی کشورهای منطقه حتی برای کشورهای خارج از منطقه که به نفت و بازارهای منطقه وابسته هستند، مضاعف می‌کند. جزیره مصیره نیز که در قسمت جنوب شرقی شبه جزیره عربستان و در مقابل سواحل عمان قرار دارد، از موقعیت بسیار مهمی برخوردار بوده و از دیرباز پایگاه نظامی انگلیس بوده است.

وضعیت ارتش عمان:

عمان تا قبل از به‌قدرت‌رسیدن سلطان قابوس، فاقد ارتش و نیروهای مسلح مستقل بود. اکثر نظامیان مستقر در این کشور تا پیش از این تاریخ انگلیسی بوده و تحت نظر ارتش کل بریتانیا فعالیت می‌کردند. پس از به‌قدرت‌رسیدن سلطان قابوس و چیره‌شدن بر شورشیان ظفار با کمک نیروهای ارتش ایـران، ‌سلطان با جذب نیرو از اقوام و قبایل وفادار، ارتش منظم خود را در چهار رسته زمینی، دریایی، هوایی و گارد سلطنتی تشکیل داد. نیروهای سه‌گانه هرکدام یک فرمانده دارند که با حکم سلطان انتخاب می‌شوند و در راس آنان ستاد مشترک قرار دارد. از مجموع پرسنل نیروهای مسلح عمان بالغ بر ۵۶ درصد در نیروی زمینی، ‌۱۵ درصد در نیروی هوایی و ۹ درصد در نیروی دریایی خدمت می‌کنند، مابقی پرسنل نیز در سایر بخش‌ها همانند گارد سلطنتی و پلیس و… مشغول فعالیت هستند .

ارتش عمان که نهمین ارتش نیرومند عربی است، رتبه ۶۹ را در میان ارتش های جهان دارد. شمار نیروهای  ارتش: ۶۲ هزار نظامی، شمار نیروهای ذخیره: ۲۰ هزار نظامی، شمار افرادی که آمادگی های لازم برای خدمت را دارند: ۱.۴ میلیون نفر، شمار تانک¬ها: ۲۱۵، شمار نفربر¬ها: ۱۰۴۰، شمار هواپیماهای نظامی: ۱۰۱، شمار  هلیکوپترها: ۴۲، شمار شناورها: ۸ فرورند. فرمانده نیروهای مسلح عمان، سلطان قابوس و وزیر دفاع بعد از وی ارشدترین فرد در نیروهای مسلح عمان می¬باشد. نیروهای مسلح سلطانی  (SAF): متشکل از: نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی، گارد سلطنتی، وزارت دفاع، پلیس و نیروهای مخصوص و یک نیرو تحت عنوتان نیروی وطنی می¬باشد. وظایف رئیس ستاد مشترک  شامل مشاور سلطان در امور نظامی وهماهنگی بین ۳ نیرو، طراحی رزمایش¬های مشترک و مرکب، رابط ۳ نیرو با وزیر دفاع، محل استقرار آن پادگان معسکر المرتفعه می¬باشد. تانکM-60  – تانک چالنجر- خودرو زرهی فرماندهی استورمر- خودرو زرهی پیرانا- خودرو پنهارد- خودرو زرهی چالنجر-خودرو زرهی سامسون-اسکورپیون- نفر بر زرهی اسپارتان- نفر بر زرهی فهد – توپ کششی ۱۳۰ م م- ۱۲۰ م م و ۱۰۵م م- هویتزر POUNDER-25-هویتزر خودکششی ۱۵۵ م م – خمپاره انداز ۱۲۰ م م برانت- خمپاره انداز ۸۱ م م L-16 – توپ ضد هوائی ۴۰ م م بوفورس- توپ ضد هوائی ۲۰ و ۲۳ م م- موشک زمین به هوای SA-7 – موشک زمین به هوای بلوپایپ    

نیروی دریائی عمان شامل ستـاد نیرو (معسکرالمرتفعه) ، پایگاه¬های دریائی سعیدبن سلطان (پایگاه اصلی )، پایگان غنم ، صلاله (ریسوت) وپایکاه مسندم  و بندر قابوس تشکیل  شده است. مأموریت نیروی دریایی عمان :

 ۱ –  دفاع از سواحل عمان در برابر دشمنان.
 ۲ –  اجرای گشت زنی در آبهای سرزمینی ومنطقه اقتصادی عمان.
 ۳ –  نظارت بر مسیرهای تردد در تنگه هرمز.
 ۴ –  اجرای عملیات تجسس ونجات ومبارزه با حریق در دریا.
 ۵ –  انجام مأموریت های اسکورت وحفاظت در مناسبتهای رسمی.
 ۶ – تقویت سیاست خارجی عمان با انجام دیدارهای دوستانه از کشورهای دوست.
 ۷ –  تدارکات پایگاههای نیروی دریایی عمان.
 ۸ –  انجام عملیات هیدروگرافی از سواحل عمان.
 ۹ – انجام عملیات غواصی وانهدام مواد منفجره زیر آبی.
 ۱۰ – تأمین همکاری ومساعدت در عملیات ضد تروریستی.

نیروی دریایی عمان جهت توسعه قدرت دریایی خود تمام دانشجویان افسری خود را پس از یک سال آموزش در اکادمی دریایی عمان به کشور ایتالیا اعزام می¬نماید و این دانشجویان مدت دو سال در ایتالیا آموزش¬های لازم را اخذ می¬نمایند. در حال حاضر دولت عمان در جهت رفع کمبود نیروی انسانی خود در نیروی دریایی علاوه بر استفاده ار کارشناسان و مستشارانی از کشورهای آمریکا، انگلیس و ایتالیا در مدارس نظامی و آکادمی دریایی، حدود ۲۰۰۰ نفر از افسران و درجه¬داران  نیروی دریایی پاکستان در قالب پیمان نظامی به خدمت گرفته است و در ماموریت¬های دریایی از این کارکنان استفاده عملیاتی می-نماید. حقوق ماهیانه کارکنان پاکستانی مامور به نیروی دریایی عمان ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ یورو با توجه به درجه و تخصص آنان می¬باشد. تجهیزات و ناوهای عمده نیروی دریایی عمان شامل: کروت موشک انداز کلاس قاهرالامواج- ناوچه موشک انداز کلاس ظفار- ناوچه گشتی اژدر افکن البشری- ناوچه گشتی کلاس سیب- ناو نیروبر نصر البحر- کروت گشتی- آموزشی المبروکه- لندینگ کرافت سبک کلاس التمساح- شناورهای پشتیبانی / لجستیکی

نیروی هوایی سلطنتی عمان:

این نیرو در سال ۱۹۵۲ میلادی تاسیس شد. مأموریت نیروی هوایی عمان در زمان صلح وجنگ به شرح زیر می باشد:

ماموریت در زمان صلح:

۱-تامین وحفظ عامل بازدارندگی با تمام توان وامکانات خود با استفاده از هواپیماها وتجهیزات دفاع هوایی .
۲- آموزش کادر مورد نیاز خود.
۳- مشارکت در توسعه وامور داخلی یاری رسانی به مردم بویژه در بلندیهای جبل اخضر- مسندم-ظفار-…وغیره ۴-پشتیبانی نیروهای زمینی و دریایی واجرای آموزشهای مشترک در راستای رفع نیازهای جنگی
۵-تأمین ترابری وحمل ونقل دیگرسازمانهای دولتی برحسب مورد وامکانات موجود .
۶-تأمین حمل ونقل در عملیات تجسس ونجات با بالگرد.
۷-حفاظت محیط زیست ازوظایف کلیه ارکان وسازمانهای دولتی  ازطریق شناسایی دریایی،آلودگی محیط دریایی۰۰۰
۸-یاری رساندن به مردم درشرایط حوادث غیر مترقبه.

مأموریت در زمان جنگ :

۱-تأمین پوشش هوایی نیروی زمینی.
۲-تأمین هشدار اولیه و سریع در فضای عمان.
۳-تأمین حفاظت از فضای کشور در برابر نیروهای دشمن.
۴-حفظ فضای کشور با هدف نفوذ در عمق فضای کشور در برابر دشمن.
۵-تأمین خدمات ترابری وحمل ونقل وجابجایی نیروها و تجهیزات از نقاط مختلف به خطوط مقدم درگیری.
۶-تأمین ترابری تاکتیکی هوایی به خطوط مقدم وصحنه نبرد.
۷-اجرای عملیات تجسس ونجات.

نیروی هوایی این کشور مرکب از یگان¬های هوایی و پدافند هوایی است. پایگاه¬های هوایی عمان عبارتند از:

-پایگاه هوایی سیب -پایگاه هوایی مصیره-پایگاه هوایی خضب-پایگاه هوایی تمریت-پایگاه هوایی صلاله-پایگاه هوایی ودام الوی -پایگاه هوایی صحار
به دلیل ناامنی‌های سیاسی در منطقه و پشتیبانی از رشد سریع هوانوردی غیرنظامی در این کشور، عمان اقدام به تاسیس پایگاه هوایی جدید و به کارگیری جنگنده‌ها و هلیکوپترهای جدید (مانند F16C/D  و آگوستا وستلند سوپر لینکس ۳۰۰ و (NH90 نموده است. این کشور همچنین در آینده نزدیک هواپیمای جدیدی را جایگزین هواپیمای BAC 1-11 خود خواهد نمود. به طور کلی نیروی هوایی سلطنتی عمان با به کارگیری ۱۶ فروند shorts SC-7 skyvans بزرگترین مشتری این هواپیما در دنیاست.

سایر هواپیماهای عمده موجود در این پایگاه¬ها شامل: جنگنده های جاگوار- هواپیمای آموزشی استریک ماستر-   هواپیماهای ترابری ،شناسائی اسکای وان- هواپیمای جنگنده ، آموزشی هاوک- هواپیمای ترابری سی – ۱۳۰ و بالگرد  ۲۱۲ ،۲۱۴،BELL-206 و AB-205

عمده سلاح¬های پدافندی شامل: – آتشبارهای ۲۲،۱۲ و ۱۰ موشک زمین به هوای راپیر، سام ۷، جاولین، تایگر کت، بلوپایپ، بوفوروس و رادارهای رادارDECCAAR-  رادار TYPE-92 -رادار MARTELLO -713-   رادار     RADAR RAPIER –  رادار ASR – 23SS .       

                                    

نوسازی ارتش عمان:

ارتش عمان در حال حاضر به¬شدت در حال نوسازی کلیه تجهیزات و ادوات نظامی خود می¬باشد. نوسازی ارتش عمان در سال¬های اخیر به جهت افزایش درآمد حاصله از فروش نفت و صدور روزانه بیش از ۹۰۰ هزار بشکه نفت جهش قابل ملاحظه¬ای گرفته است. این کشور کلیه نیروهای سه¬گانه، دریایی، زمینی، هوایی و حتی پدافند هوایی را نوسازی کرده و این روند در حال ادامه می¬باشد هرچند که کوچکی نیروهای مسلح  بر گستره نوسازی به نوبه خود تاثیر زیادی گذاشته است.  از حیث تجهیزات و ادوات نظامی توسعه و نوسازی بسیار خوبی یاقته است. در حال حاضر ارتش عمان اقدام به خرید تانک¬های پیشرفته و نسل جدید ام۶۰ از کشور آمریکا و تانک پیشرفته و نسل جدید چلنجر۲(چیفتن) از کشور انگلیس نموده است و تیپ زرهی خود را مجهز به این تانک¬ها نموده است که قابلیت عملیاتی بسیار بالایی دارند. تانک چنلجر۲ جدید ترین تانک زراد خانه ارتش انگلستان بحساب می آید که جایگزین سری تانک¬های چلنجر۱ این کشور شده است. زره چابهام نسل جدید این تانک شهرت فراوانی دارد و در نتیجه مقاومت زیاد این زره، این تانک لقب مقاوم ترین تانک ناتو را یدک می کشد. تانک چلنجر۲ علاوه بر ارتش انگلستان در ارتش عمان نیز عملیاتی است. طراحی و ساخت تانک چلنجر نخستین بار توسط کارخانجات اسلحه سازی سلطنتی انگلستان (ROF) انجام شد. تانک چلنجر۲ به یک سیستم کنترل آتش دیجیتالی ساخت شرکت جنرال داینامیکس کانادا(سابقا شرکت کامپیوتیگ دیوایسس) مجهز است. این سیستم از یک کامپیوتر تشکیل شده که بصورت خودکار محاسبات مربوط به فرآیند شلیک را انجام می دهد.سیستم کنترل آتش تانک قادر است تا شش هدف متفاوت را بصورت یکجا ردیابی کند.

 ارتش عمان در یگان¬های پیاده مکانیزه خود از نفربرهای چرخدار فرانسوی استفاده می¬نماید که این نفربرها قدرت و سرعت عملیاتی بسیار بالایی دارند. نیروی زمینی عمان اخیراً جهت یگان¬های توپخانه خود از توپ¬های کششی و خود کششی ساخت کشورهای آمریکا، اتریش و فرانسه استفاده می¬نماید. این توپ¬ها از مدل  SP با کالیبر ۱۳۰ م م می¬باشند و در گارد سلطنتی این کشور مورد استفاده قرار گرفته-اند. گارد سلطنتی عمان نیز اخیرا توپ¬های چرخدار خود کششی خریداری و استفاده می¬نماید که این توپ¬ها حجم آتش و تحرک بسیار بالایی در مناطق ذو عارضه دارند.

ارتش عمان اخیراً اقدام به خرید هلی¬کوپترهای پیشرفته¬ای از کشور ایتالیا نموده است که در ارتقای توان دفاعی این کشور مؤثرند. از حیث مخابراتی ارتش عمان تجهیزات پیشرفته¬ای را از کشورهای غربی خریداری و در اختیار گرفته¬است و در حال حاضر نیازمندی عملیاتی این کشور را تامین نموده است. سیستم برخی رادارهای یشرفته در گارد سلطنتی عمان از به¬روزترین و پیچیده¬ترین رادارهای موجود است.

نیروی انسانی در این کشور در منطقه از قابلیت خوبی برخوردار است. کارکنان شاغل در یگان¬های نظامی  این کشور از رفاه و آسایش بسیار خوبی برخوردارند. کارکنان ارتش عمان به خاک و هویت کشور بسیار تعلق خاطر دارند و همچنین وفاداری و علاقه بسیار بالایی به سلطان قابوس پادشاه این کشور دارند. این موضوع دفاع آن¬ها را از کشور هدفمند¬تر نموده است و انگیزه آنان را در حفظ دستاوردهای کشور افزایش داده است.

صنایع نظامی و تولید ادوات و تجهیز دفاعی و مهماتی در عمان وجود ندارد. در واقع این کشور فاقد توان بومی و صنعتی در حوزه تسلیحات نظامی می¬باشد. ارتش عمان کلیه نیازمندی¬های خود را از کشورهای غربی خریداری می¬نماید. حتی البسه کارکنان و پوتین آن¬ها نیز از کشورهای مانند ترکیه وارد می¬شود و یا اینکه شرکت¬های غربی برای آن¬ها تولید و عرضه می¬نماید. تعمیر و نگهداری ادوات و تجهیزات نظامی در این کشور توسط کارشناسان و تعمیرکاران انگلیسی و ایتالیایی صورت می¬گیرد و دستگاه¬های شبیه ساز موجود در ارتش عمان خریداری شده از آمریکا، انگلیس و ایتالیا است و از سوی کارشناسان این کشورها راهبری می¬شود.

تهدید دفاعی و نظامی خاصی در عمان وجود ندارد. از حیث تهدید داخلی مولفه جمعیت است. جمعیت کثیر بلوچ¬ها(حدود یک سوم جمعیت عمان بلوچ هستند)، تا حدی نگرانی¬های را ایجاد می¬نماید. سیاست تعامل¬گرا و تنش¬زای سلطان قابوس تاکنون مانع از آن شده است که این طایفه تهدیدی را در کشور ایجاد نمایند. به¬طور کلی پراکندگی اقوام و عشیره¬ای و طایفه¬ای بودن ساکنان این کشور از طریق سیاست¬های سلطان قابوس تبدیل به یک دستاویزی، جهت انسجام ملی در این کشور گردیده است. یکی دیگر از مواردی که می¬توان به عنوان تهدید در این کشور فرض نمود جمعیت مهاجر در این کشور است که بافت جمعیتی عمان را در آینده دگرگون می¬کند. در حال حاضر حدود یک ملیون مهاجر هندی و حدود ۵۰۰ هزار نفر مهاجر از کشورهای فیلیپین، پاکستان، بنگلادش، مصر، اردن، عراق، تونس و سودان در این کشور زندگی می¬کنند.

تهدید دیگری که در کشور عمان می¬توان به آن اشاره کرد تهدید فرهنگی است که بسیاری از جوانان ۱۵ تا ۲۰ سال و خانواده¬های عمانی را متأثر نموده است. همواره مقامات نظامی از این موضوع به¬عنوان مشکل آتی ارتش این کشور یاد می¬کنند.

 
قدرت نظامی عمان در رتبه بندی های جهانی

به تازگی موسسه «گلوبال فایر پاور» رتبه‌بندی ۱۲۶ ارتش جهان را برای سال ۲۰۱۵ میلادی انتشار داده است. این موسسه یادآوری می‌کند که در تهیه و تنظیم این رتبه‌بندی قدرت هسته‌ای کشورها لحاظ نشده است. در عوض، آنگونه که گزارش تاکید دارد، توانایی‌های متعارفی کشورها در دریا، هوا و زمین مد نظر قرار گرفته است و دیگر اینکه رتبه‌بندی نهایی به عواملی مانند منابع طبیعی و انسانی، دارایی‌های مالی و موقعیت جغرافیایی ارتباط دارد. این موسسه می‌گوید که برای تعیین «ضریب قدرت» ارتش‌ها از ۵۰ مولفه(فاکتور) مختلف بهره گرفته و با مقایسه مولفه‌های هرکشور با دیگر کشورها، از امتیازها و ضعف‌هایی، مانند مصرف پایین یا بالای نفت، برای تنظیم بهتر و دقیق‌تر فهرست رتبه‌بندی استفاده کرده است. این ضریب به کشورهای کوچکِ پیشرفته در زمینه فناوری امکان می‌دهد که با کشورهای بزرگِ کمتر توسعه‌یافته رقابت کنند.

بر پایه این رتبه‌بندی ایران رتبه بیست و سوم، عربستان سعودی رتبه بیست و هشتم، امارات رتبه پنجاهم، عمان رتبه شست و نهم، کویت رتبه هفتاد و یکم، قطر رتبه هفتاد و هفتم و عراق رتبه صد و دوازدهم را دارد.