واکاوی تقابل راهبرد ها در غرب آسیا و تاثیر وزن ژئوپلیتیکی ایران بر روابط میان کشورهای منطقه | سخنرانی آقای دکتر سید حمزه صفوی / مدیرعامل موسسه آینده پژوهی جهان اسلام

بسمه تعالی

سخنرانی آقای دکتر سید حمزه صفوی

در نشست مشترک موسسه آینده پژوهی جهان اسلام و مرکز آموزش و پژوهش های بین المللی وزارت امور خارجه

با عنوان :

«واکاوی تقابل راهبرد ها در غرب آسیا و تاثیر وزن ژئوپلیتیکی ایران بر روابط میان کشورهای منطقه»

بنده بطور خلاصه در خصوص سئوال دوم یعنی تاثیر وزن ژئوپلیتیکی ایران در روابط میان کشورهای منطقه نظرم را بیان خواهم کرد. صحبتم را این گونه شروع می کنم که یکی از دوستان خاطره ای نقل می کرد تلخ ولی واقعی. می گفت ما خانه یکی از آشنایان چندباری مهمان بودیم و دقت کردیم هربار که ما مهمانی می رویم میزبان هر بار که با هندوانه از ما پذیرایی می کند قسمت وسط آن که بهترین جای آن است در ظرف نیست. بار اول اینگونه بود، بار دوم هم تا اینکه بار سوم گفتیم این نباید اتفاقی باشد که یکی از بچه ها به آشپزخانه رفت و دید گل وسط آن را جدا می کنند و بقیه را می آورند و این امر عاملی شد تا ما دیگر به خانه آن ها نرویم و روابط سر این که قسمت گل هندوانه نادیده گرفته می شد بهم خورد.

من یک سوال اصلی دارم در ارتباط با سوال دوم که متغیر مستقلی که در ارتباط با نظم، ثبات و امنیت در منطقه خاورمیانه کمتر به آن توجه شده، چه چیزی است؟

پاسخ من به طور مختصر و مفید این است که عدم توجه به وزن ژئوپلیتیکی، چه ذاتی ها و چه اکتسابی ها. یعنی اگر هر زمانی به این وزن ژئوپلیتیکی در منطقه توجه نشود و بصورت مجازی و به اجبار سعی شود که فشاری به منطقه بیاید تا تغییری درمنطقه بوجود بیاید نظم منطقه بهم می ریزد؛ آن گل هندوانه که مثال زدیم به همین موضوع برمی گردد. در منطقه غرب آسیا، ایران از یک پیشینه تاریخی و تمدنی درخشان در قبل و بعد از اسلام برخوردار است و همواره در تاریخ تحولات منطقه نقش اساسی ایفا نموده است.

ایران به لحاظ جغرافیایی موقعیت منحصر به فردی دارد؛ وسعت سرزمینی و همسایگی با هفت کشور به ایران موقعیت ویژه ترانزیتی به عنوان هاب منطقه داده است که کریدور اتصال شمال- جنوب (کشورهای حاشیه خزر به خلیج فارس) و گذرگاهی برای ارتباطات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شرق به غرب می باشد.

در بعد جغرافیای سیاسی، موقعیت ایران در استراتژی های بری و بحری و نیز تسلط بر تنگه استراتژیک هرمز، نشانگر اهمیت ژئوپلیتیک و ژئو استراتژیک ایران است. به لحاظ منابع انرژی، ایران جزو غنی ترین کشورهای دارای منابع نفت و گاز است و رتبه نخست جهان در ذخایر گاز و رتبه چهارم را از نظر ذخایر نفت دارد.

در بخش منابع طبیعی، ایران سرشار از منابع طبیعی معدنی است بطوری که حدود 37 میلیارد تن ذخایر قطعی معدنی دارد و بیش از 5300 معدن فعال در ایران موجود است. علاوه بر این ها در بخش منابع انسانی و پیشرفت های روز، ایران بیش از 36000 نفر پزشک متخصص و فوق تخصص، بیش از 234000 مهندس و حدود 2400 شرکت دانش بنیان دارد. به این ها باید پیشرفت های ایران در عرصه های فضایی، هسته ای و نظامی را نیز اضافه نمود.

نکته مهم دیگر در خصوص ایران ثبات کشور است. در منطقه ای که دائما با تحولات سریع و نا امنی و کودتا و تروریسم مواجه است، ثبات سیاسی و امنیت در داخل، و خرد سیاسی و منطق در تعاملات سیاست خارجی باعث شده است که در حال حاضر ایران به نوعی جزیره امن غرب آسیا به نظر برسد. برآیند این ویژگیهای که اشاره شد این است که  جمهوری اسلامی ایران با توجه به انواع و اقسام فاکتورهایی که  وجود دارد از پیشینه های تاریخی و تمدنی گرفته تا پیشرفت های امروز و هم افزایی پتانسیل نیروی انسانی خوب، با منابع طبیعی  و وضعیت ژئوپلیتیکی و جغرافیایی مناسب و نیز ثبات سیاسی- امنیتی، دارای یک وزن ژئوپلیتیک قابل توجه است. هر گاه کشورهای منطقه چه عربستان باشد، ترکیه باشد، امارات باشد یا دیگری، بخواهد به این وزن ذاتی که ایران دارد توجه نکند و ایران را حذف کند، به طور ذاتی ثبات این منطقه به هم می‌ریزد. این ویژگی ذاتی منطقه است؛ یعنی فرقی نمی کند که چه حکومتی در ایران روی کار باشد.

تجربه تاریخی این را نشان داده است که هر دولتی در ایران حضور داشته باشد، مطالبه مردم، مطالبه روح ایرانی این است که آن حرمت، آن وضعیت، آن جایگاه باید به مردم داده شود. من یک تحقیق راجع به بحث انقلاب اسلامی ایران می کردم که بیشتر انقلاب اسلامی از دید مسئولین و افراد شاخص مورد پژوهش قرار گرفت. در این بین مصاحبه ای هم داشتم با افرادی که قبل از انقلاب کارگر بودند ولی در انقلاب شرکت کردند و بعد از انقلاب هم کارگر بودند. یعنی افراد متوسط رو به پایین. پرسیدم شما چرا انقلاب کردید؟ با چندین نفر کارگر و چندین نفر هم در نیروی هوایی ارتش مصاحبه شد، یعنی تعداد مصاحبه ها زیاد بود. اینها نکته ای را می گفتند که خیلی مهم بود. کارگر می گفت زمان شاه ما از طرف آمریکایی ها تحقیر می شدیم. شخصی که در نیروی هوایی می گفت وقتی آمریکایی وارد سالن می شد ما را مثل حیوان از سوله ها به بیرون پرت می کردند. یعنی یک نوع احساس حقارت. بعد می‌گفتند این منجر به این شد که انگیزه برای انقلاب زیاد شود. طبق تحقیقاتی که صورت گرفته بیشتر طبقات میانه و پایین برای انقلاب کردن فعال بودند. بعد از این هم همین طور است. یعنی فرض کنید که دولتی هم در ایران باشد که بخواهد سر فرود آورد در صورتیکه وزن ژئوپلیتیکی ایران در ملاحظات روابطش رعایت نشود از طرف مردم مورد پذیرش قرار نمی گیرد و در گذر زمان دوباره نظم منطقه بهم خواهد ریخت.