(فرشید فرهادی؛ پژوهشگر مؤسسۀ آینده‌پژوهی جهان اسلام)
آب عنصری است که وجود آن برای تولید مواد غذایی، توسعۀ اقتصادی، بقای موجودات زنده و… ضروری است. بر همین مبناست که به‌گواه تاریخ، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری در کنار رودخانه‌ها شکل گرفتند: تمدن چین در کنار رودهای یانگ‌تسه و زرد، تمدن مصر در کنارۀ نیل، تمدن سومر و بابل پیرامون دجله و فرات، تمدن ایلام در کنار کارون و تمدن هند در کنارۀ رود سند شکل گرفتند.
در شرایط حاضر، رشد جمعیت، ارتقای سطح زندگی و بهداشت، گسترش شهرنشینی، گسترش صنایع مختلف و… مصرف آب را افزایش داده و اهمیت منابع آب را در نظر همگان مشخص کرده‌اند. بر طبق برخی محاسبات، میزان مصرف آب، نسبت به سه قرن اخیر، بیش از 50 برابر شده است.
در این میان، برخی مناطق، به‌دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و شرایط اقلیمی خاص، بیش از سایرین تحت‌تأثیر نوسانات مربوط به منابع آب قرار می‌گیرند. غرب آسیا و شمال آفریقا از جمله مناطقی‌اند که به‌دلیل قرارگیری در کمربند خشک جهانی با خطرات و تهدیدهای ناشی از کمبود منابع آب روبه‌رو هستند. بر اساس تحقیقات انجامشده توسط مؤسسۀ منابع جهانی، 20 کشور از ۳۳ کشوری که به‌احتمال زیاد در سال ۲۰۴۰م (۱۴۱۹ ه.ش) با تنش کم‌آبی مواجه خواهند شد، در منطقۀ غرب آسیا و شمال آفریقا هستند. از این تعداد، ده کشورِ بحرین، مصر، کویت، فلسطین اشغالی، قطر، امارات متحده عربی، رژیم اشغالگر قدس، عربستان سعودی، عمان و لبنان در ردۀ کشورهای قرار دارند که به‌شدت تحت‌فشار تنش کم‌آبی‌اند. این مناطق با وجود دارابودن 5 درصد جمعیت جهان (644 میلیون)، تنها 1 درصد از آب‌های شیرین قابل‌دسترس را در اختیار دارند. نکتۀ مهم این است که همین 1 درصد آب شیرین هم در حوضه‌های آبریز مشترک قرار دارد. این دو عامل سبب می‌شوند کم‌آبی از منابع بالقوه و بالفعل تضاد و تعارض در این مناطق باشد. این شرایط سبب شده است حوضه‌های آبریز مشترک مابین کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا به گسل‌های فعال هیدروپلیتیکی تبدیل شوند، همانند آنچه ساموئل هانتینگتون دربارۀ برخورد تمدن‌ها با هم و شروع درگیری‌ها از خطوط گسل‌های تمدنی مطرح کرده است.
یکی از خطوط فعال درگیری در غرب آسیا و شمال آفریقا، حوضۀ نیل است که مابین سه کشور مصر، اتیوپی و سودان است. نیل طولانی‌ترین و بزرگ‌ترین رود جهان است. این رود از رشته‌کوه‌هایی در مرکز آفریقا از کشور رواندا سرچشمه گرفته و با طی 6،853 کیلومتر، سرانجام در شمال مصر به مدیترانه می‌ریزد. نیل عنصر حیات‌بخش و شاهرگ حیاتی مرکز تا شمال آفریقاست. کشورهایی مانند مصر، رواندا، اوگاندا، اتیوپی و سودان حیات خود را مدیون نیل هستند. این مهم بیش از هرچیزی بر پایۀ این واقعیت است که کشورهای شمال آفریقا در زمرۀ خشک‌ترین مناطق کرۀ زمین هستند و به همین دلیل، نیل به شاهراه حیاتی این کشورهای خشک و بیابانی تبدیل شده است.
اما موضوع مهم این است که مسیر طولانی نیل که از چند کشور آفریقایی می‌گذرد و شکل‌گیری حوضه‌های آبی مشترک در کنار اقلیم خشک و بیابانی این کشورها و نیز افزایش اهمیت نیل برای حیات این کشورها سبب شده است خطوط درگیری مابین این کشورها شکل گیرد و به بحران‌های هیدروپلیتیکی منجر شود. اما موضوع مهم‌تر، ترسیم آیندۀ این گسل هیدروپلیتیکی فعال است؛ اینکه چه آینده‌ای را می‌توان برای بحران هیدروپلیتیکی شکل‌گرفته در حوضۀ رود نیل برای ده سال آینده متصور بود؟
