نقش مصر در گذشته در جهان اسلام
مصر به عنوان بزرگترین کشور عربی، با جمعیت بیش از 85 میلیون، یکی از پرجمعیت ترین کشورهای عرب است. مصر به اعتبار این که بخشی از آن در غرب خاورمیانه و بخشی از آن در شمال آفریقاست، نقش بسیار مهمی در ساختار منطقه و همچنین پیشبرد اهداف کشورهای عربی، به عهده دارد. این کشور به عنوان یکی از پایه گذاران اتحادیه ی عرب، یکی از کشورهای فعال سازمان همکاری های اسلامی و عضو جنبش عدم تعهد و همچنین عضو سازمان همکاری های آفریقایی، دارای ظرفیت های بسیار بالایی برای ایفای نقشی مهم حداقل در حوزه ی خاورمیانه است. مصر به عنوان خواستگاه اسلام سنی و برخورداری از جایگاهی مانند الاظهر، همچنین وجود کانال سوئز در منطقه و به اعتبار این که مغز متفکر پیکره ی جهان عرب است مهم بوده ، به عنوان یکی از کشورهای تاثیرگذار در جهان اسلام و جهان عرب و حتی در آفریقا ایفای نقش می کند.
این کشور همواره به عنوان شکل دهنده ی سیاست های کشورهای عربی می تواند در حوزه ی جهان اسلام و عرب کاملا موثر باشد. به همین دلیل، تعبیرهایی که در مورد مصر وجود دارد، این است که مصر بخش تفکر جهان عرب و سایر کشورهای عرب به عنوان عوامل اجرایی این تفکرات تلقی می شوند. به همین دلیل همواره مصر مورد توجه جهان اسلام و جهان عرب قرار دارد و در طول سال های گذشته، مخصوصا از سال 1952، یعنی بعد از کودتای افسران آزاد مصر در حوادث مهم منطقه، در جنگ های مختلف، جنگ 1967، جنگ 1956 و جنگ 1973، عملا با رژیم صهیونیستی درگیر بوده است. به نظر می¬آید جایگاه مصر در جهان اسلام و جهان عرب جایگاه ممتازی است و به علت سیاست پرتحرک مصر در اتحادیه ی عرب، همواره کشورهای عربی پیرو و دنباله رو سیاست های مصر هستند.
تشکیل جمهوری در مصر و نقش مصر در جهان اسلام
بعد از کودتای افسران آزاد، جایگاه مصر در جهان عرب به شدت ارتقا پیدا کرد و به عنوان یکی از کشورهای دارای تفکرات ناسیونالیست عربی، شان و جایگاه بسیار بالایی پیدا کرد. در آن زمان جمال عبدالناصر به عنوان نماد جمهوری عربی، نماد ملت-های عرب و به عنوان سمبل مبارزات جهان عرب مطرح شد. یعنی از سال 1952 سرهنگ جمال عبدالناصر، انور سادات، حسنی مبارک و تا محمد مرسی و عبدالفتاح سیسی، جایگاه مصر را می توان به چند دوره تقسیم کرد. اما به دلیل رویکردهای ملی در دوران جمال عبدالناصر، نقش مصر در جهان اسلام کاهش پیدا کرد. ولی نقش پیشرو مصر در جهان عرب ارتقا پیدا کرد و جهان عرب از جمال عبدالناصر به عنوان بتی در مقابل اسرائیل یاد می کرد. با این که مصر در جنگ 1967 شکست سختی را از سوی اسرائیل متحمل شد، اما جایگاه خود را از دست نداد.
تحولات یک دهه ی گذشته و نقش مصر و نوع سیاستگذاری آن در جهان اسلام
مصر به خاطر شرایط اقتصادیش، همواره تابعی از سیاست های غرب و امریکا و حتی کشورهای ثروتمند منطقه مانند قطر، عربستان و امارات است. جمعیت بالای مصر و منابع طبیعی کم و همچنین فقر بیش از اندازه در این کشور موجب شده است این کشور همواره از کشورهای بزرگ و کشورهای منطقه، کمک مالی دریافت کند. این مسئله موجب شده است، سیاست های مصر تابعی از سیاست های کشورهایی مانند امریکا، عربستان ، قطر و امارات شود که به آن کمک مالی می کنند. مصر به دلیل این که جمعیت بالا و درآمد پایینی دارد، به نظر می آید که تابع سیاست های منطقه ای و جهانی است و نمی تواند سیاست مستقلی در رابطه با جهان اسلام و جهان عرب داشته باشد. اکنون حجم بدهکاری های داخلی و خارجی مصر طبق آمار موجود، دویست و هشتاد و سه میلیارد دلار است و این بالاترین رقم بدهی در جهان عرب است. مصر این مقدار بدهی های خارجی و استقراض بانکی دارد و به عنوان کشوری است که همیشه از سایر کشورها وام دریافت میکند. به همین دلیل از آن جایی که نیاز مصر به کمک-های مالی کشورهای عربی زیا است، ناچار خواهد شد سیاست¬های خود را با عربستان و امریکا و حتی رژیم صهیونیستی هماهنگ کند.
نقش مصر در واگرایی یا همگرایی در جهان اسلام
از زمان حسنی مبارک، جایگاه مصر در جهان عرب ارتقا پیدا کرد و به سطح قابل قبولی رسید. روابط میان مصر و کشورهایی مانند عربستان، امارات و کشورهای عرب منطقه مانند سوریه، رابطه ی قابل قبولی بود. ولی به دلیل تفکرات لائیک در حاکمیت دوران حسنی مبارک، این کشور در جهان اسلام، جایگاه خود را از دست داد. اما در اتحادیه¬ی عرب نقش خود را ایفا کرد و الان با سرنگونی محمد مرسی عبدالفتاح سیسی تلاش می کند همان جایگاه زمان حسنی مبارک و جمال عبدالناصر را در جهان عرب ایفا کند و خود را به کشورهای عربی نزدیک کند.
روابط مصر با کشورهای بزرگ جهان اسلام
کشورهای دی 8 هنوز جایگاه خود را در سطح منطقه و جهان تعریف نکرده اند. هنوز یک حرکت قابل قبول و ملموسی از سوی کشورهای این گروه بروز نکرده است. به دلیل واگرایی در سیاست های آنها نمیتوان خیلی روی این کشورها حساب باز کرد. هر کشوری در مجموعه دی هشت سیاست های خاص خود را دارد و به همین دلیل حضور این کشورها نمی¬تواند خیلی تاثیرگذار باشد. روابط مصر با این کشورها مثلا با جمهوری اسلامی ایران، روابط خوبی نیست و هنوز به آن جایگاه نرسیده است. لذا به نظر نمی رسد حضور مصر در این مجموعه خیلی تاثیرگذار باشد.
آینده ی نقش مصر در جهان اسلام
مصر را باید در جهان عرب تعریف کرد نه در جهان اسلام. نقش مصر در مسائل جهان اسلام، نمی تواند شان و جایگاه این کشور را افزایش دهد. مصر در محدوده و مقوله و حوزه ی جهان عرب، به عنوان بزرگترین کشور جهان عرب می تواند ایفای نقش کند، اما اگر در خارج از حوزه ی جهان عرب نقشی را به این کشور در جهان اسلام دهیم، این کشور می تواند نقش بسیار اندکی در حوادث جهان اسلام ایفا کند. مصری¬ها هم مایل نیستند فراتر از جهان عرب ایفای نقش کنند، اگرچه سعی می کنند در جهان مطرح باشند و همواره در مسائل وابسته و متعلق به جهان اسلام ایفای نقش کنند، ولی در این زمینه خیلی سعی نمی کنند هزینه کنند.
مصر و بازیگری در عرصه ی بین الملل
غرب به خاطر امضای قرارداد کمپ دیوید مصر همواره به عنوان پیشرو جهان عرب قرار داده بود. مصر از نظر موقعیت جغرافیایی، وجود کانال سوئز که دریای سرخ را به دریای مدیترانه وصل می کند و هم مرز بودن با فلسطین اشغالی، ظرفیت بالایی دارد. این کشور به دلیل این که در دو حوزه ی خاورمیانه و شمال آفریقا، حضور جغرافیایی دارد، جایگاه مهمی دارد. اما به لحاظ اقتصادی و سیاسی، از آن جایی که مصر همواره تابعی از سیاست های امریکا و غرب است و نیازمند کمک های مالی غرب است، لذا نمی تواند در مسائل جهان و حتی در منطقه ایفای نقش کند. اما به خاطر این¬که مصر همواره جایگاهش را حفظ کند و به دلیل این که می تواند ثبات دائمی برای رژیم صهیونیستی ایجاد کند، همواره امریکا و غرب سعی کرده اند بیش از ظرفیت مصر به این کشور بها دهند.
