بحران های زیست محیطی به نوبه خود از بحران های مهم در جهان اسلام هستند. در این بین برای بررسی بیشتر ریشه و منشا بحران های زیست محیطی در جهان اسلام و نقش عوامل مختلف داخلی و خارجی در پدیداری و گسترش این بحران های زیست محیطی گفتگو با دکتر قربانعلی محبوبی داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: ریشه و منشا بحران های زیست محیطی در جهان اسلام چیست؟
می توان گفت بحران های زیست محیطی مختص جهان اسلام نیست، در واقع یکی از نتایج مدرنیسم است و این موضع به دورانی که متاسفانه انسان به جای این که خدا محور باشد، انسان محور شد برمی گردد و عامل اصلی تحریب محیط زیست از آن جا بود که انسان خود را مرکز هستی قرار دارد. این امر در اصطلاحات سیاسی و بین المللی بیشتر تحت عنوان اومانیسم مطرح است. یعنی انسان همه چیز را مختص خود قرار داد، در حالی که از دیدگاه اسلامی و قرآنی، انسان باید بیشتر در خدمت خدا باشد، اما انسان این موضوع تغییر داد و همه چیز را در اختیار خود قرار داد. در حالی که اصل آفرینش برای خدا بود و یکی از اجزایی که خدا آفریده است، زمین است و خدا از ما خواسته است که به زمین بیاییم، در آن زندگی کنیم و زیست سالم و الهی داشته و دوباره به خدا برسیم، اما متاسفانه از زمانی که انسان محوری مطرح شد، این بحران ها به وجود آمدند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: بحران زیست محیطی در جهان اسلام به چند دسته قابل مشاهده است؟
تغییرات اقلیمی در دنیا و جهان اسلام ، بحث کمبود آب، کمبود غذا، جنگل زدایی، مشکلات زیستی که در کشورهای مختلف هست، بعضی ریزگردها که در کشورهای اسلامی بیشتر شده و در منطقه ما بیشتر است. بحث های مربوط به مشکلات خشکسالی در نتیجه استفاده بد از آب ها ، جزء بحث های اصلی است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: عوامل مختلف داخلی و خارجی چه نقشی در پدیداری و گسترش بحران های زیست محیطی جهان اسلام داشته اند؟
عوامل داخلی در جهان اسلام به نظر من عدم توجه دولت ها به حفظ محیط زیست و فرهنگ سازی که در این زمینه بسیار مهم است، چه دولت ها و چه ملت ها می توانستند در این زمینه کار کنند. ظاهر قضیه این است که اهمیت محیط زیست به این دلیل که انسان ها در آن زیست می کنند و تصور می کنند که فقط محیط زیست برای آن هاست. در حالی که زمین برای ما و برای آیندگان است. متاسفانه از زمین استفاده بهینه نمی شود و سعی می کنند از محیط زیست حداکثر استفاده کرده و خیال می کنند محیط زیست در خدمت آن هاست و باید همه چیز را استفاده کنند. چنانچه می خواهند همه آب های زیرزمینی را استخراج کنند. این مسئله در کشور ما هم مشکل ایجاد کرده است. متاسفانه علت این مشکلات دولت ها هم هستند و به این مسائل و بحث فرهنگ عمومی توجه نمی کنند. بحث فرهنگ عمومی و استفاده بهینه از محط زیست، بحث های داخلی کشورهاست. ناظران بین المللی هم بخشی از آلاینده ها در دنیا را به مدرنیسم و بنزین نسبت میدهند. علاوه بر این مسئله جنگ هاست و قدرت های بزرگ به جهان اسلام می آیند و بیشترین جنگ ها هم در جهان اسلام است و آثاری را بر محیط زیست دارد. اگر نگاهی به یمن داشته باشید متوجه خواهید شد که یمن کشوری فقیر بود و بمباران ها آن به نوعی محیط زیست و زیرساخت هایی این کشور هم تخریب شد. در عراق یا سوریه هم تخریب محیط زیست انجام می شود. استفاده از سلاح های شیمیایی، آلوده شدن آب در عراق با تهدید داعش هم خود نمونه ای است. به علاوه بخشی از بحران های جهان اسلام در زمینه محیط زیست، بحران های خارجی است . یعنی قدرت های بزرگ سعی می کنند بحران های خود را به کشورهای دیگر انتقال دهند که یکی از این کشورها متاسفانه در منطقه ماست و شاهد جنگ های مختلف هستیم. چنانچه کشورهای بزرگ در بحث آلاینده ها پیمان کیوتو را هنوز امضا نکرده اند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: بحران های زیست محیطی چه تاثیراتی در جهان اسلام دارند؟
به نظر می رسد که جنگ آینده در خاورمیانه، جنگ آب خواهد بود. رود فرات که از ترکیه به سوریه و بعد به عراق می آید، به خاطر سدهای ترکیه به نام آتاتورک نه فقط در ترکیه بلکه در جاهای دیگر نیز با کمبود آب مواجه خواهیم شد. چنانچه به نظر می رسد به دلیل بحران های زیست محیطی کمبود آب یکی از مشکلات آینده خواهد بود. همچنین بحث ریزگردها که در حال حاضر چند کشور را تحت الشعاع خود قرار داده است، این امر باعث می شود کارآمدی کشورها زیر سوال رود. چنانچه بحث ناکارآمدی کشورهای منطقه در جلوگیری از بحث های مربوط به آلودگی های زیست محیطی و به خصوص ریزگردها مطرح است. تاثیر اقتصادی این امر هم مهم است. یعنی سرمایه گذاری کم می شود و فرار سرمایه گذاری به جاهایی را خواهیم داشت که این گونه مشکلات را ندارند و این یکی از آثار اصلی آن خواهد بود. همچنین بحث مهاجرت بحث عدم رضایتمندی جوامع و مردم از نظام حکومتی این کشورها مطرح می شود. در صورتی که بحث محیط زیست که یکی از نیازهای اولیه بشر است، تامین نشود؛ حتی اگر شرایط دیگر عالی باشد فایده ای ندارد. زیرا مردم می خواهند در هوای سالم زندگی کنند. در صورتی که محیط زیست دچار مشکل شود و آلوده باشد این نارضایتی هم پیش می آید و دولت ها هم در رضایتمندی عمومی مردم دچار مشکل می شوند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده افزایش یا کاهش بحران های زیست محیطی در جهان اسلام به چه عواملی وابسته است؟
در این زمینه سازمان همکاری اسلامی باید وارد میدان شود و احساس مسئولیت کند. متاسفانه بحث های سیاسی و حاشیه سازی های بخصوص عربستان در این زمینه انجام می دهد، اما ظاهر قضیه این است که بیشتر سعی می کنند بحث های سیاسی را در این سازمان جلو ببرند، در حالی که می توانند بحث های محیط زیست را هم در این سازمان مطرح کنند. به نظر می رسد که با وضعیت ما در کشورهای منطقه ای و بحران هایی گروه هایی مانند داعش و النصره و … فکر نمی کنم مساله محیط زیست به زودی اولویت اول در جهان اسلام شود. امیدواریم در آینده با تذکراتی و نقش رسانه ها در این زمینه ها این بحث ها را وارد فرهنگ عمومی شود. اما در افق آینده نزدیک حفظ تاج و تخت به هر قیمت اولویت اساسی و جنگ های مذهبی، فرقه ای، تشکیل گروه هایی مثل القاعده و داعش و النصره، ظاهرا بیشتر در اولویت قرار دارد. در این زمینه هم بیشتر در خدمت صهیونیست ها و کشورهای نظام سلطه هستند تا این که مشکلی را از جهان اسلام رفع کنند. در واقع مشکل جهان اسلام را بیشتر می کنند.
