نقش عمان در جهان اسلام، گفتگو با دکتر محمد عجم، کارشناس خلیج فارس
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
عمان عضو شورای همکاری خلیج فارس و در جنوب دریای عمان و یا مکران است. این کشور اسلامی توجه ویژه‌ای به جهان اسلام داشته است. در این راستا برای بررسی نقش عمان در جهان اسلام و واکاوی بیشتر سیاست خارجی این پادشاهی به گفتگویی با دکتر عجم کارشناس سرشناس مسائل خلیج فارس پرداخته‌ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: رویکردهای فرهنگی، ایدئولوژیکی و مذهبی دولت عمان از آغاز استقلال چگونه بوده است؟
رویکرد فرهنگی، ایدئولوژیکی و مذهبی دولت عمان شباهت بسیار زیادی به حکومت ودولت در عربستان سعودی دارد. عمان از بعد فرهنگی و مذهبی تشابه زیادی با عربستان دارد. سنت گرا و درون گراست و هم اینکه به صورت سنتی اداره می‌شود و شیخ یا امیر و رئیس قبیله حاکم بر کشور است. فاقد نهادهای نظارتی و احزاب و پارلمان می‌باشد. می‌توان گفت به طور کامل شباهت زیادی از لحاظ فرهنگی و ایدئولوژیکی به عربستان دارد. تنها تفاوتی که با عربستان دارد این است که فرهنگ عربستان بر اساس ایدئولوژی وهابی پایه گذاری شده ، اما در عمان آن رویکرد وهابی کم رنگ است، اما اصول کار تقریباً مشابه است. سازمان‌های حقوق بشری همواره از شیوه تبعیض آمیز و عدم شفافیت در هر دو کشور انتقادات شدیدی داشته‌اند. اما عمان در مجموع مجازات اعدام بسیار کمتری از عربستان دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش مذهب و نهادهای مذهبی در سیاست خارجی عمان چیست؟
در عمان و سایر کشورهای عربی خلیج فارس قانون اساسی به معنای غربی آن وجود ندارد. اما یک قانون یا دستورالعمل به نام حقوق اساسی که می‌توان اسمش را قانون اساسی گذاشت دو دهه قبل به وجود آمده که برا اساس آن نوشته، حقوق اساسی و تمام قوانین در عمان بر پایه شریعت اسلام انجام می‌شود.
تمام مردم عمان مسلمان هستند و دین رسمی اسلام می‌باشد. البته اکثریت مردم و در حدود 55 درصد، مذهب اباضی دارند که اباضیه از لحاظ فقهی به اهل سنت شباهت دارد. اما از لحاظ جانشینی و تقلید و برخی آداب و رسوم دیگر، به شیعه نزدیک است. آن‌ها اعتقاد دارند که همیشه باید یک امام رهبری جامعه اسلامی را بر عهده داشته باشد. درصد پیروان ادیان و مذاهب دیگر در عمان ناچیز است و بیشتر خارجی‌ها هستند. درصد خیلی کمی از خود مردم عمان مذهب هندویی و یا زرتشتی دارند که اکثراً هم ریشه مهاجر دارند.
در عمان مثل سایر کشورهای عربی تقریباً همه فرامین با نام سلطان و امیر صادر می‌شود. همه جشن‌ها، فستیوال‌ها، کتاب‌ها، سمینارها با نام پادشاه انجام می‌شود. حتی خبرنگاران و قضات دادگاه‌ها هم با حکم سلطان منصوب می‌شوند. دادگاه بدوی، دادگاه تجدید نظر و دادگاه عالی، البته بر اساس عرف و شریعت اسلامی عمل می‌کنند. به خصوص دادگاه مدنی و خانواده اصولاً توسط علما اداره می‌شوند. ولی باز هم فرامین سلطان در این احکام و انتصابات و اجرای آن نقش بارزی ایفا می‌کند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: عمان چه نگاهی به کشورهای جهان اسلام داشته است؟
عمان جزو کشوهای همکاری اسلامی یا سازمان کنفرانس اسلامی است، اولویت اول این کشور ارتباط دوستانه با کشورهای مسلمان است. به خصوص کشورهای مسلمان همسایه. این همیشه یکی از اولویت‌های کشور عمان بوده است اما عمان خود را از منازعات سیاسی جهان اسلام بدور نگهداشته است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در دهه‌های گذشته در جهان اسلام، عمان چه نقش عمده‌ای را بازی کرده است؟
باید گفت که نقش عمان در جهان اسلام خیلی محدود بوده. بیشتر در کشورهای آفریقایی از نفوذ تاریخی خود استفاده کرده. در بعضی کشورهای شرق آفریقا به خصوص در تانزانیا، کمور،کنیا و اوگاندا فعال بوده. مبلغین مذهبی را به آنجا فرستاده و فعالت های مذهبی در آن بخش از آفریقا داشته. اما غیر از این، نقش بارز دیگری نداشته. به جز اینکه در مورد ایران معمولاً سعی کرده توازتی ایجاد کند و تا حدودی برای رفع کدورت‌ها بین ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، سعی کرده نقش بازی کند. البته باید توجه کرد که این نقش هم محدود است و عمان در منازعهٔ بین ایران و اعراب شورای همکاری خلیج فارس یا کشورهای اتحادیه عرب، قطعاً جانب ایران را نخواهد گرفت. بلکه در این مسائل عمان ناچار است از عربستان و اهدافی که شورای همکاری خلیج فارس تعیین می‌کند پیروی کند. قاعدتاً عمان در چنین جایگاهی نیست که بتواند مستقل از عربستان و برخلاف رویه شورای همکاری خلیج فارس اقدامی انجام دهد یا برای ایران کمک شایان توجهی بکند. چنین انتظاری از عمان نباید داشت. عمان یک کشور کم اهمیت اما با موقعیت جغرافیایی با ارزش هست و نقشی که در سیاست منطقه‌ای و جهانی می‌تواند بازی کند، نقش محدودی است. به همین خاطر اگرچه سفر آقای دکتر روحانی در 27 بهمن 95 به عمان و کویت برای رفع سلسله اتهام‌هایی که در جهان عرب به ایران وارد می‌شود، خیلی ضروری بود. اما نباید انتظار داشت که این سفر چندان تاثیری بر تلطیف فضای سرد ایرانی و عربی بگذارد. متاسفانه در طول 30 سال گذشته آنقدر سوء ظن، بدبینی و توهمات روی هم انباشته شده که به این سادگی این سوء ظن و بدبینی‌ها قابل‌ترمیم نیست. آن‌ها یک فهرست بلند بالایی از خواسته‌هایی از ایران دارند و مدعی هستند ایران به جای حرف باید عمل کند. بعضی از این خواسته‌ها اصلاً قابل اجرا نیست و دخالت در وحدت و انسجام ملی ایران است. در واقع ایران و اعراب در یک موقعیت تضاد منافع رسیده‌اند. آن‌ها خواسته‌هایی از ایران دارند که بخشی از آن مغایر با منافع ملی و یکپارچگی ایران می‌باشد. در خواست عدم مشارکت ایران در مسائل عراق، سوریه و لبنان و حزب الله مسائل ساده‌ای نیستند که جمهوری اسلامی بتواند آن را بپذیرد. در خصوص یمن و بحرین، ایران مکرراً گفته که اصلاً قصد ورود و مداخله ندارد و بیشتر همبستگی عاطفی با مردم دارد و می‌خواهد بحران مسالمت آمیز حل شود و در مورد سوریه و عراق، ایران دیدگاه‌های دیگری دارد. ایران مکرراً گفته که آغاز گر هیچ جنگی نبوده و قصد حمله به هیچ کشوری را ندارد نیت اختلاف افکنی و سلطه جویی ندارد. اما اعراب اصلاً این حرف‌ها را باور نمی‌کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش میانجی گرانه عمان چه اهدافی را پیگیری می‌کند؟
بنظر می‌رسد اهداف عمان بیشتر جنبه انسان دوستانه داشته باشد. سلطان قابوس مسن‌ترین حاکم در کشورهای عربی است و بر اساس اصل ریش سفیدی و شیخوخیت در بین اعراب احترام دارد. می‌خواهد از این ظرفیت برای ایجاد جو احترام آمیز و عدم تشنج استفاده کند. اصولاً عمان طعم تلخ عوارض جنگ را در شورش ظفار تجربه کرده است و نمی‌خواهد جهان اسلام را در حال نزاع و جنگ بین خودی‌ها ببیند.الان در یمن جنگ عرب- عرب وجود دارد به عبارت دیگر جنگ عرب مسلمان با عرب مسلمان این بدترین چیزی است که می‌شود دامنه آن گسترش یابد .
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده نقش عمان در جهان اسلام به چه عواملی وابسته است؟
عمان همیشه نسبت به منازعات در جهان اسلام اظهار نگرانی کرده است و عمان چون خود درگیر این بحران‌ها نیست و در کنار و دور از بحران‌ها هست می‌تواند نقش سازنده‌ای ایفا کند.
