مصر و حماس، گام های اعتماد ساز در روابط فی مابین
مترجم: بهمن شمسی، پژوهشگر مؤسسه آینده پژوهی جهان اسلام
از زمانی که ” یحیی السنوار” رهبر جنبش حماس در نوار غزه، در اواسط ماه ژوئن گذشته از قاهره دیدار کرد، روابط مصر و حماس شاهد پیشرفت و بهبودی قابل ملاحظه ای بوده است و هیئت های مرتبط با حماس به طور مرتب در راستای بحث پیرامون موضوعات سیاسی، امنیتی و همچنین کم کردن درد و رنج ساکنان نوار غزه راهی قاهره می شوند.
چندی قبل دفتر اجرایی حماس در قالب هیئتی به ریاست اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی این جنبش، دیداری را از قاهره ترتیب داد که هدف آن، بررسی پرونده های داخلی فلسطین بود. این پیشرفت ها به دنبال ریاست “یحیی السنوار” در غزه صورت می گیرد که جانشین اسماعیل هنیه رئیس دفتر کنونی حماس شده است ، که در دوران او پیشرفت مهمی در زمینه روابط داخلی فلسطین و روابط خارجی با ایران و مصر بوجود آمد. این دیدارهای مداوم هیئت های حماس از مصر با گامهای عملی و میدانی نظیر تقویت نیروهای امنیتی در طول مرزهای نوار غزه و مصر و ایجاد منطقه بیطرف به منظور تعقیب عناصر فکری منحرف همراه شده است.
همچنان که حماس در بیانیه ای رسمی، انفجارهایی که در صحرای سیناء، در ماه های سپتامبر و جولای رخ داد را محکوم کرد و به مهاجران مصری ساکن نوار غزه نیز اجازه داد تا در سوگ نیروهای ارتش مصر، مراسم عزاداری برپا کنند و حتی هیئتی از حماس به ریاست هنیه در مراسم عزاداری آنها شرکت کردند. جنبش حماس با توقف حملات رسانه ای به طرف مصری در راستای بهبود چهره مصر در رسانه ها اقدام کرده و رهبران حماس در برابر مصر سخنان مثبت و سازنده ای بیان کرده اند، که مهمترین آنها سخنان “السنوار” در جریان دیدار وی با نیروهای سازمانی حماس و گروهی از اصحاب رسانه و نویسندگان بود که منجر به پیشرفتی استراتژیک در روابط مصر و حماس و دائمی شدن کانال های ارتباطی فی مابین گردید. طرف مصری نیز اجازه ورود مقادیر قابل توجهی گازوئیل را به نوار غزه صادر و به رغم پیچیدگی های امنیتی اخیر و هدف قرار گرفتن یکی از نیروهای ارتش مصر در اوایل ماه جولای سال جاری، اما این کمک ها همچنان تداوم دارد.
همچنین مصر، با تسهیل سفر حجاج نوار غزه که برخی رهبران حماس نیز در بین آنها حضور داشتند و همینطور موافقت با خروج برخی بیماران و درماندگان از نوار غزه، بحران در گذرگاه رفح را کاهش داده و با کاستن از شدت و حدت حملات رسانه ای به حماس، پس از عملیات های صورت گرقته بر ضد ارتش مصر در سینا، روابط خود با حماس را به نحو بی سابقه ای بهبود بخشیده است. علاوه بر این، گام های اعتماد ساز، منجر به میزبانی قاهره از دفتر اجرایی جنبش حماس به ریاست اسماعیل هنیه و برای اولین بار از زمان تشکیل آن در ماه مه سال جاری گردید. به دنبال آن مجموعه ای از دیدار ها با سازمان اطلاعات مصر صورت گرفت و حماس، پس از اینکه در طول سه سال گذشته، نقش مصر در امور فلسطین کاهش پیدا کرده بود، مجددا میزبانی مصر را در پرونده مصالحه داخلی فلسطین تقویت کرد و در همین راستا بیانیه ای را صادر، و از محمود عباس در خواست کرد تا جهت تکمیل روند مصالحه و پذیرش تصمیم و راه حل کمیته اداری به قاهره سفر کند.در مقابل، مصر نیز میزبانی جلسه بزرگ گروه های فلسطینی را که منتج به تشکیل حکومت وحدت ملی شد، عهده دار گردید.
دیدگاه مصر در ارتباط با نحوه مصالحه فلسطینی ها، مورد قبول و پذیرش اکثر گروه های فلسطینی واقع شد و هم اکنون ما در مقابل دو سناریو متفاوت قرار داریم: اول اینکه محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان، طرح مصر را در ارتباط با مصالحه می پذیرد که این امر به معنای به حرکت درآمدن چرخ های قطار مصالحه می باشد؛ سناریوی دوم که ترجیح بیشتری دارد این است که محمود عباس شکل فعلی طرح مصالحه را نخواهد پذیرفت، که البته بدون توجه به پذیرش یا رد طرح مصالحه از جانب محمود عباس، مصر به برنامه و طرح خود در قبال نوار غزه ادامه داده و از دیدارهای فلسطینی – فلسطینی استقبال خواهد کرد.
با این حال مسائلی وجود دارد که ماهیت روابط مصر و حماس را متأثر ساخته و ممکن است که در سایه پیچیدگی صحنه، و شدت صف بندی ها در میان دولت های عربی، زمان بندی خود را بر نقشه سیاسی در منطقه عربی، تحمیل کند. در همین راستا می توان به این نکته اشاره کرد که مصر میزبانی قطر از بخشی از جنبش حماس را تحریم کرده و روابط این کشور با ترکیه که دوست بعدی حماس می باشد نیز به هم خورده است.
واکنش های خارجی در کاهش یا افزایش سطح روابط مصر و حماس چندان تأثیرگذار نخواهد بود و منافع و مصالح مصر و حماس عامل اساسی در تعیین میزان تفاهمات فی مابین آنها می باشد. مصر تلاش خواهد کرد تا محاصره نوار غزه را کاهش دهد، زمینه ورود برخی کالاها و سوخت مورد نیاز به غزه را فراهم کند و گذرگاه رفح را بدون بازگشایی کامل آن، تا حدودی سازماندهی کند؛ که البته این اقدامات منجر به یک ثبات امنیتی در صحرای سینا خواهد شد. اما اسرائیل نیز در حال رصد مداوم اوضاع و اقدامات فعلی در منطقه است وسعی می کند که اقدامات مصر را در راستای کاهش شدت بحران انسانی در غزه را تا حدودی تسهیل و به تبع آن شلیک ها از غزه به اسرائیل را به تأخیر اندازد. همچنین محاسبات فلسطینی – فلسطینی و روابط داخلی اعراب را که ممکن است موجب بهبود روابط اسرائیل با برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس شود را به طور مرتب دنبال می کند.
روابط مصر حماس در برخی ایستگاه ها رو به وخامت گذاشت. از آنجمله رویدادهای 3 ژوئیه سال 2013 بود که منجر به پایان حکومت محمد مرسی رئیس جمهور وقت مصر و محرومیت اخوان المسلمین از صحنه سیاسی مصر شد و هنگامی که دادگاه های مصر، حماس را به عنوان یک جنبش تروریستی قلمداد کرده و بخشی از حالت هرج و مرج در مصر همچون ورود به زندان ها و دخالت در صحرای سینا را به حماس منتسب کردند، به شکلی واضح، حالتی از قطع روابط بین مصر و حماس رقم خورد .
به رغم آگاهی از این نکته که در دوره های قبل، نوعی از ثبات و درک مشترک در برخی موضوعات بین مصر و حماس، وجود داشت و در دوره ” حسنی مبارک “مصر میزبان توافقات صلح و آتش بس بود و از سوی گردان های عزالدین قسام به عنوان میانجی مورد اعتماد در پرونده تبادل اسیران پذیرفته شده بود؛ اما با این حال در دوره انقلاب 25 ژانویه 2011 و ریاست جمهوری محمد مرسی، هماهنگی و همکاری بین مصر و حماس شاهد پیشرفتی جدی و قابل ملاحظه بود و دستگاه های امنیتی در نوار غزه، با مشارکت جدی خود، برخی نقشه ها را که به دنبال هدف قرار دادن نظام مصر در صحرای سینا بودند را با شکست مواجه ساخته و خنثی نمودند.
حماس و مصر می دانند که روابط بین آنها به یک دیدگاه استراتژیک منجر نخواهد شد. مصر معتقد به حل و فصل مسالمت آمیز موضوع فلسطین و پذیرش طرح دو دولت در کنار یکدیگر است، علاوه بر آن بر معاهده صلح اسرائیل – مصر در سال1979 پافشاری می کند. با توجه به نظر منفی برخی دستگاه های فعال دولتی به حماس بخاطر ارتباط آن با گروه تحریم شده اخوان المسلمین در مصر، موضوع حاکمیت در فلسطین به عنوان مؤلفه اصلی در قضیه فلسطین محسوب می شود و پرونده حماس همچنان به عنوان یک پرونده امنیتی در دستور کار دستگاه اطلاعات مصر باقی خواهد ماند. حماس نیز بر این اعتقاد است که همگرایی با مصرمحدود به برخی اولویت های داخلی و منطقه ای بوده و آمال ملی حماس فراتر از حد مقایسه با دیدگاه مصر است؛ همچنانکه توافقات مصر و اسرائیل، مصریها رو ملزم به همکاری در مبارزه با ورود سلاح به غزه می کند. و دستگاه امنیتی مصر، تلاشی مؤثر در راستای پیگیری و شناسایی خطوط قاچاق داشته است و شاید موضع طرف اسرائیلی در حمایت از برنامه های ارتش مصر در سال2013، و بازاریابی برای آن در پایتخت های اروپایی، دولت مصر را ملزم به اقدامات میدانی در راستای مبارزه با قاچاق نموده است. بنابراین هر دو طرف یعنی مصر و حماس اطمینان دارند که روابط بین آنها در همه زمینه ها با محدودیت مواجه است و این امر در حالیست، که هریک از دو طرف به دیگری نیازمند است. و مصر می داند که حماس یک نیروی مؤثر در صحنه سیاسی فلسطین است و تسلط حماس بر نوار غزه و مرزهای شمال غربی مصر، آن را به قوی ترین نیروی فعال در مهم ترین دروازه های نفوذ مصر در قضیه فلسطین تبدیل کرده است.همچنان که ظروف مربوط به حماس نیز معتقدند که مصر، دروازه ای اجباری محسوب می شود که بر اساس جغرافیای سیاسی عدم ارتباط با آن امکانپذیر نخواهد بود و حضور نقش آفرین و سازنده مصر در پرونده مربوط به روابط داخلی فلسطین و روابط فلسطین با اسرائیل سبب خواهد شد تا تعامل فی مابین مصر و حماس همچنان در چارچوب محدودیت های هر یک از طرفین و بر اساس دیدگاه دو طرف نسبت به یکدیگر ادامه یابد.
حماس و قاهره در راستای کاهش عقبه نامطلوب و برچیدن فضای تنش در روابط فی مابین خود موفق بوده اند و مصر زمام ابتکار در پرونده مصالحه داخلی فلسطین را به دست گرفته است و بسمت بهبود اوضاع انسانی در نوار غزه گام بر خواهد داشت. روابط بین مصر و حماس خلال مراحل آتی تقویت خواهد شد و اینکه شاهد حضور رهبران بلندپایه در قاهره جهت بهبود روابط هستیم، امری مطلوب و مهم بشمار می رود و روابط حماس و دحلان گام های بیشتری را در مسیر پیشرفت تفاهمات و روابط بین دو طرف تجربه خواهد کرد.
منبع: المیادین
** مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها،مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نمی باشد.
