.
لیبی عرصه تازه ی رقابت ترکیه و یونان
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
از سال 2011 و با سقوط قذافی، لیبی در وضعیت نابسامانی به سر می برد. ساختار قبیله ای، حضور گروه های تروریستی، وجود منابع عظیم انرژی و دخالت های قدرت های منطقه ای و فرامنطقه به این شرایط دامن زده است. علاوه بر وجود سه جریان متعارض داخلی شامل دولت وفاق ملی به رهبری سراج، ارتش آزاد به رهبری ژنرال حفتر و مجلس نمایندگان لیبی به ریاست عقيله صالح، که هر سه خود را نماینده مردم لیبی می دانند، کشورهای دیگری از جمله قطر، ترکیه، ایتالیا، روسیه و ایالات متحده، به همراه تعدادی از بازیگران مسلح غیر دولتی در عرصه ی جنگ داخلی لیبی به شدت فعال هستند. بازیگر جدیدی که به این جمع اضافه شده است یونان است. این یادداشت به کنش های تازه ی یونان در عرصه ی لیبی پرداخته و به دنبال پاسخ گویی به این سوال است که انگیزه های آتن برای ورود به منازعه پیچیده ی لیبی چیست؟
پس از سفر غافلگیرانه هفته ی گذشته ی وزیر امور خارجه یونان، نیکوس دندیاس به لیبی، خبرهایی مبنی بر افتتاح قریب الوقوع کنسولگری یونان در شهر بنغازی منتشر شد. وی در این سفر گفت: “خوشحالم که امروز، این جا در لیبی، در کنار رئیس تنها نهاد منتخب این کشور، رییس مجلس نمایندگان لیبی، عقيلة صالح عيسى، که ما قبلا در یونان افتخار میزبانی او را داشتیم ایستادم.” دندیاس ضمن اینکه خواستار خروج همه نیروهای خارجی از لیبی شد، تأکید کرد که بحران لیبی باید با روند کار برلین و ابتکار عمل رئیس جمهور مصر السیسی مدیریت شود. وی افزود: “این شرط لازم برای صلح و ثبات است.” وزیر خارجه یونان توضیح داد كه این کشور به اجرای تحریم تسلیحاتی در لیبی “کمک می کند” و آماده کمک های “بسیار بیشتر است.” گفتنی است جریان مخالف دولت وفاق ملی لیبی مستقر در شرق، مجلس نمایندگان این کشور است. قوه مقننه، که از آن به عنوان “مجلس نمایندگان لیبی” یاد می شود، در سال 2014 ایجاد شده تا مسئولیت موقت حکمرانی بر کشور را تا زمان نگارش قانون اساسی جدید این کشور بر عهده بگیرد. این مجلس به بهانه ی “انتصابی بودن” و حمایت از اسلام گرایان، از شناسایی دولت وفاق ملی لیبی خودداری و هنگامی که شبه نظامیان افراطی بر طرابلس غلبه کردند، مجلس نمایندگان به شهر شرقی توبروک نقل مکان کرد. سخنگوی مجلس، صالح، رئیس دولت رقیب است و ژنرال سابق خلیفه حفتر را برای رهبری ارتش ملی لیبی در سال 2014 به خدمت گرفته است، و از آن به عنوان نیروی مسلح رسمی این کشور یاد میکند . هرچند که کارشناسان معتقدند که مجلس نمایندگان کنترل کمی روی حفتر دارد.
نیکوس دندیاس طی دیدارش با رییس مجلس لیبی در بنغازی، با محکوم کردن ترکیه به ایجاد ناامنی در لیبی، از موضع مکرون، رئیس جمهور فرانسه كه اعلام کرده بود ترکیه به دلیل نقش خود در جنگ لیبی شامل انتقال تروریست ها و تامین مالی و تسلیحاتی آن ها، “مسئولیت كیفری” دارد، حمایت کرد. در این دیدار اعلام شد” ما توافق كردیم كه ترکیه برای آنچه امروز در لیبی اتفاق می افتد، مسئولیت تاریخی دارد، همانطور كه رئیس جمهور مكرون تاکید کرد. واردات مزدوران از سوریه و نقض تحریم تسلیحاتی توسط آنکارا، موضوعاتی نیستند که بتوان از کنار آن ها به راحتی گذشت“. دندیاس همچنین فاش کرد که مذاکراتی درباره افتتاح کنسولگری یونان در بنغازی در راستای تشویق تجارت بین یونان و لیبی و جایگزین کردن محصولات ترکیه ای در جریان است. وی در این مورد گفت:”ما در مورد آینده روابط یونان و لیبی صحبت کردیم. ما در مورد امکان ایجاد کنسولگری یونان در بنغازی به توافق رسیدیم که معاملات تجاری را تسهیل می کند. لیبی مصمم است تا محصولات ترکیه را با محصولات دیگری که از اروپا و به ویژه یونان وارد می شوند، جایگزین کند. “
این اظهارات ضد ترکیه ای وزیرخارجه یونان، نشان از سرباز کردن دوباره اختلافات تاریخی دو کشور، که به واسطه تنش های اخیر حوزه انرژی مدیترانه شدت گرفته، دارد. آتن و آنکارا از جنگ جهانی اول به بعد، دارای اختلافات دیرینه ای بر سر تعدادی از جزایر سنگی در دریای مدیترانه، بهره برداری از منابع احتمالی نفت و گاز در نزدیك سواحل قبرس و خود مساله جزیره قبرس هستند. قبرس در سال 1974 میلادی با ورود ارتش تركیه به دو بخش یونانی نشین(جنوبی) و ترك نشین (شمالی) تقسیم گردید و از آن زمان تمام تلاش های شورای امنیت سازمان ملل متحد برای حل این مساله و اتحاد مجدد دو بخش جزیره قبرس با شكست مواجه شده است. آتن و آنكارا بارها یكدیگر را به كارشكنی در روند مذاكرات حل مساله قبرس كه با نظارات نماینده ویژه سازمان ملل متحد برگزار می گردید و مدتی است كه به علت اوج گرفتن اختلافات دو طرف برگزار نمی شود، متهم می كنند. افزایش روند توسعه روابط آنكارا و مسكو دراین اواخر نیز یكی دیگر از علل افزایش تنش میان دو كشور و حتی میان یونان و روسیه گردیده است. آتن و آنكارا بطور مرتب یكدیگر را به نقض حریم هوایی یكدیگر متهم می كنند. وزیر امورخارجه تركیه اخیرا اعلام كرد: وزیر دفاع یونان فردی “بی مسئول” و “تند مزاج” است و این جایگاه برای او مناسب نیست. این اظهار نظر وزیر خارجه تركیه در واقع در پاسخ به ادعای وزیر دفاع یونان در مورد “دستور مستقیم” دستگیری دو سرباز یونانی توسط رجب طیب اردوغان بود. در همین حال وزیر امورخارجه تركیه نیز گفته است: یونان بر خلاف قوانین بین المللی از استرداد 8 نظامی تركیه در كودتای نافرجام این كشور دست داشته و به یونان فرار كرده اند، خودداری می كند.
در خصوص علل ورود یونان به جبهه ی لیبی باید در وهله ی اول به رقابت های این کشور در حوزه ی انرژی مدیترانه با آنکارا اشاره کرد. گفتنی است در طول پنج سال گذشته، دریای مدیترانه شرقی شاهد اکتشافات مهم منابع نفت و گاز در یونان، قبرس و فلسطین اشغالی بوده است؛ اما کشف میادینی مانند “زهر” مصر که بزرگ‌ترین میدان گازی مدیترانه است و می تواند مصر را به یکی از قطب های انرژی منطقه تبدیل کند، نقش تعیین کننده ای در معادلات امنیتی منطقه پیدا کرده است. در همین حال در آگوست (مرداد) امسال علی‌رغم همه ی مخالفتهای ترکیه، اجلاس چهار جانبه گاز دریای مدیترانه با شرکت وزرای انرژی یونان، قبرس، رژیم صهیونیستی و آمریکا در آتن برگزار شد. با وجود حضور اکثر کشورهای منطقه در این اجلاس، ترکیه به این نشست دعوت نشد. برای اردوغان این اقدام به‌عنوان توطئه ای علیه کشورش قلمداد شد و در واکنش به آن، علاوه بر افزایش عملیات اکتشافی (به‌خصوص در اطراف قبرس) اقدام به انعقاد توافقی امنیتی- نظامی با لیبی همچنین تفاهم نامه ای برای تأمین حقوق حفاری در دریای مدیترانه کرد. علاوه بر این نباید فراموش کرد که برای آتن حفظ مرز دریایی در شرق لیبی برای اجتناب از برخورد با دولت ملی این کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. توافق نامه جدید یک روند عجیب و غریب را برای نقشه‌برداری از مرزهای دریایی بین ترکیه و لیبی تعیین میکند، که نه همسایه هستند و نه مرز مشترکی دارند. به گفته ی مقامات یونان، خطوط ترسیمی در این توافق، به منطقه اقتصادی جزیره “کرت” یونان تجاوز کرده و همچنین نقض توافق‌نامه الصخیرات که سند مشروعیت دولت طرابلس است را به‌دنبال دارد؛ لازم به‌ذکر است در تاریخ 17 دسامبر 2015 (26 آذر 1394) با حمایت سازمان ملل متحد، شورای ریاست جمهوری براساس توافق‌نامه سیاسی لیبی در شهر صخیرات مراکش تشکیل شده و دولت وفاق ملی لیبی به رهبری فائز السراج به‌عنوان دولت مشروع لیبی و نماینده مردم این کشور اعلام شد.
در همین راستا، دندیاس در دیدار با مقامات لیبی درباره آن چه تعیین “مرزهای دریایی بین دو کشور مدیترانه ای” خواند که براساس قوانین بین المللی پایه گذاری می شود و “نه تمایلات توسعه طلبانه ی ترکیه” که برای “سرقت فضای دریایی یونان” با اخوان المسلمین موافقت نامه امضا کردند، گفتگو کرد. وی گفت: “ما همچنین در مورد تعیین مرزهای دریایی بین یونان و لیبی مذاکره خواهیم کرد، نه در چارچوبی غیرقانونی مانند تفاهم نامه سراج – اردغان، بلکه در چارچوب قوانین بینالمللی و پیگیری موارد مربوطه مذاکرات بین یونان و لیبی در سال 2010. “ گرچه ریشه اختلافات دو كشور یونان و تركیه به دوران عثمانی بر می گردد ولی این دو كشور بر سر مسایل مختلفی در دوران كنونی نیز دارای اختلافات شدیدی هستند. در حال حاضر تركیه و یونان دارای تنش های گسترده ای برسر مساله كشف منابع نفت و گاز در سواحل قبرس می باشند و آنكارا بارها اعلام كرده است كه بدون مشاركت ترك های قبرس، اجازه ی بهره برداری از این منابع را نخواهد داد. به نظر می رسد اختلافات یونان و ترکیه بار دیگر شعله ور شده و دو کشور این بار زمین بازی لیبی را به عنوان عرصه ای برای رقابت در نظر گرفته اند. آتن اکنون با حمایت از جریان مخالف سراج، یعنی مجلس نمایندگان لیبی، تلاش می کند تا جبهه ای تازه برای رقابت با آنکارا این بار در سرزمین بحران زده ی لیبی باز کند تا از این طریق مسیری برای دستیابی به منابع انرژی مدیترانه بیابد.
