فرشید فرهادی، پژوهشگر مسائل بین‌الملل
نزدیک به دو دهه پیش سخن از جام جهانی این بزرگ ترین و هیجان انگیزترین رویداد ورزشی بشری در منطقه‌ای که تنها تصویر و تجسم آن در اذهان جهانی جنگ، ترور و خشونت بود، رویایی کودکانه بیش نبود. آن هم توسط کشوری که جایی در میان بزرگان جامعه جهانی نداشت. تنها نفت و گاز داشت و اراده ای پولادین برای تحقق همۀ آنچه ناشدنی و نایافتنی است و به قلمرو اوهام تعلق دارد. به همین دلیل نیز از فوریه 2009 که قطر نقشه راه خود را برای گام نهادن در این جامۀ آرمانی ترسیم می کرد همه آن را فقط یک بلندپروازی می دانستند. اما طی نه سال قطر همچون یک تورنادو سطح 5 هر آنچه را سد راه این رویا بود از میان برداشت و در 2018 به قله شکوه رسید. هر ناشدنی ممکن شد و این انگاره بر اذهان بشری نقش بست که پول هر رویایی را به قلمرو حقیقت می کشاند.
برای اولین بار تاریخ برگزاری جام جهانی مسابقات با تغییر روبه رو شد و به پاییز منتقل شد و اعتراضات همه راه به جایی نبرد. روز برگزاری مسابقه فینال نیز در روز ملی قطر 18 دسامبر است. در طول یک دهه گذشته قطر با ساخت و رونمایی از امکاناتی ماوراء تصور راه را بر حتی سخت ترین و محافظه کارترین منتقدین نیز بست. چالش آب و هوایی شرجی و گرم را قطر با فن آوری تهویه هوا رفع کرد. به نحوی که دمای 40 درجه بیابان را قطر به 19 درجه سانتی گرایی و دمایی مطلوب تبدیل کرده است. سطح خیابان ها و معابر شهر نیز مسافرین از هوایی متبوع برخوردار خواهند بود. برخی از استادیوم های در نظر گرفته شده نیز طبق طرحی بی نظیر از به هم چسپاندن سازه هایی مانند کانتینرهای باربری ساخته شده اند که بعد از جام جهانی جمع آوری خواهند شد. طراحی توپ و فناوری آفساید مسابقات نیز کاملاً نوآورانه است. حتی نابینایان نیز به کمک فناوری قادر خواهند مسابقات را دنبال کرده و از آن لذت ببرند. استادیوم های طراحی شده نیز در زیبایی همتایی حتی در اروپا نیز ندارند. قطر آنقدر فناوری و امکانات تدارک دیده که جام جهانی 2022 را به یک انقلاب فوتبالی و تکنولوژیکی تعبیر می کنند. بر طبق برآوردهای رسمی قطر برای این ضیافت و فستیوال جهانی هزینه ای مافوق تصور 220 میلیارد دلاری را هزینه کرده است. در بزرگی این رقم همین بس که چهار برابر کل رقمی است که هفت میزبان جام جهانی ادوار گذشته بر عهده داشته‌اند.
اما مهمترین پرسشی که موازی با این عجایب محیر العقول قطر به ذهن متبادر می شود این است که این هزینه‌ها چه عایدی و دستاوردی برای این کشور در پی خواهد داشت؟ این منطقی است که هر کشور و هر گروه و فردی هر هزینه ای را متقبل می شود از قبل آن انتظار سود و آورده ای را دارد. پس عایدی قطر و آورده ای را که این همه هزینه برای آن متحمل شده است چیست؟ این پرسش زمانی جالب تر می شود که بدانیم قطر از قبل جام جهانی تنها 9 میلیارد دلار عایدی خواهد داشت. آیا این منطقی است که کشوری این همه هزینه را متقبل شده که 211 میلیارد دلار ضرر متحمل شود؟ این منطقی است؟
در پاسخ باید گفت قطر هیچ چشم داشت مالی از این هزینه ها نداشته است و ندارد. برای کشوری که بی نیاز منابع مالی وثروت است حساب سود و زیان معنایی ندارد. پس قطر به دنبال چیست؟ باید گفت پروژه جام جهانی تنها یک هدف و غایت از سوی قطر برای آن تعریف شده و آن نیز کسب منزلت و جایگاهی قابل احترام و تأثیر گذار برای این کشور در معادلات جهانی است. اگر قدرت های بزرگ با تکیه بر منابع نظامی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی دارای وزن ژئوپلیتیکی در ساختار قدرت و نظام جهانی می شوند، قطر تلاش کرده است این نداشته های خود را با ثروت جبران کند. البته رهبران قطر قطعاً آگاه هستند که تحت هیچ شرایطی نمی توانند ردای یک قدرت بزرگ را بپوشند، اما نکته مهم این است که اقداماتی از این قبیل برای آنها احترام و منزلتی بسیار فراتر از قدرت واقعی آنها به ارمغان خواهد آورد.
البته این روندی است که با حک نام قطر بر روی پیراهن تیم های بزرگ و در کانون توجه دنیا مانند بارسلونا و خرید باشگاه های بزرگی مانند پاریس سنت ژرمن آغاز شد. در ادامه نیز میزبانی جام جهانی و بسیاری دیگر از رویدادهای ورزشی دنیا ادامه یافت. همچنین در سطح منطقه ای نیز در مسائل منطقه ای مانند بحران سوریه و غیره قطر با تقبل هزینه های مالی برای خود جایگاهی برجسته در بازی های ژئوپلیتیکی منطقه ای کسب کرده است. از یک دهه گذشته به این سو دوحه به محل مذاکرات دیپلماتیک جهانی تبدیل شده است. تلاش برای برپایی مذاکرات مربوط به بحران سوریه و مذاکرات مربوط به افغانستان و چندین مثال دیگر در این راستا قابل ذکر است. در بحران های جهانی نیز قطر تلاش کرده است به عنوان یک میانجی تأثیرگذار ظاهر شود. در چند سال گذشته قطر تلاش کرده است به عنوان بازیگری تأثیرگذار در حل و فصل برنامه اتمی ایران ایفای نقش کند. این کشور در تلاش است به سوئیس جدید تبدیل شود و در میانه منطقه ای پر از آشوب به مأمنی تأثیرگذار تبدیل شود. البته که بر عهده گرفتن چنین نقشی نیاز به هزینه و پشتوانه دارد. با علم و آگاهی نیز رهبران سخاوتمند قطر حاضر به تقبل هزینه های سرسام آور شده اند. آنها به خوبی آگاهند که پشتوانه نظامی و سیاسی ایران، ترکیه و عربستان را ندارند و عملاً از این منظر نقشی در بازی های منطقه ای نخواهند داشت. بنابراین برای به دست آوردن جایگاهی برجسته در میان بزرگان باید دست به جیب شده و هزینه زیادی را بر عهده بگیرند.
باید گفت فارغ از هر منظر و تفکری باید به احترام قطر ایستاد و کلاه از سر برداشت. نه به خاطر هزینه های گسترده و سرسام آور آن نه برای جاه طلبی آن، بلکه برای اراده مستحکم آن برای تحقق رویاها. البته ناگفته نماند که در سال های آینده تبلیغات ناشی از جام جهانی ارقامی بسیار بیشتر از هزینه های قطر برای برگزاری این رویداد را به ارمغان خواهد آورد. محتمل است که در سال های پسا جام جهانی گردشگری در این کشور سالانه رقم بزرگی عادی را برای این کشور به ارمغان خواهد آورد. فرصت های ناشی از سرمایه گذاری را باید به این فهرست افزود. پس قطر دوباره در انتظار خواهد نشست و ثمره دور اندیشی خود را یک دهه بعد خواهد دید. همان مسیری را که در 2009 شروع کرد و در 2022 تحسین همگان را برانگیخت در ده تا بیست سال آینده نیز بر همه روشن خواهد شد که در 2022 نه تنها ریخت و پاش نکرده است که بسیار بیشتر از 220 میلیارد دلار عاید آن خواهد شد. بر طبق برخی برآوردها انتظار می رود قطر تا 20 سال آینده از قبل جام جهانی آورده داشته باشد. همچنین ورزش پیشرانی شد که مسیری را که قطر اگر در سه الی چهار دهه می توانست طی کند تا به جایگاه امروی برسد را تنها در یک دهه طی کند. تازه این فقط آورده مالی قطر خواهد بود و شأن و منزلت ژئوپلیتیکی آن را نیز باید اضافه کرد. دیگر در کنار الگوی مالزیایی و ترکیه ای پیشرفت و رشد نام قطر نیز گنجانده خواهد شد.
این برای سایر کشورهای منطقه و حتی جهان اسلام نیز منفعت خواهد داشت. در وهله اول این انگاره منفی اذهان جهانیان را که طی دو دهه گذشته شکل گرفته و متعاقب آن خاورمیانه برابر با تروریسم، خشونت و جنگ است را تغییر خواهد داد. ابر سیاه ناشی از چنین تصویر منفی به کنار خواهد رفت و بر همه این تلنگر را خواهد زد که باید چشم ها را شست و جور دیگر به خاورمیانه نگریست. همچنین قطر به الگویی اسلامی برای سایر کشورهای ثروتمند جهان اسلام تبدیل خواهد شد. اینکه این ثروت بادآورده را باید به طریقی محافظت کرد که دوباره بر چشم هم زدنی آن را باد نبرد. مسیری که از سوی عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز در پیش گرفته شده است. برخی کشورها مانند امارات نیز که در دو سال گذشته به دلیل محدودیت های ناشی از کرونا با چالش های مالی و اقتصادی فراوانی روبه رو شده اند جام جهانی 2022 دریچه و روزنه ای امید بخش است. هواپیمایی امارات بخش زیادی از 5/1 میلیون مسافری که عازم قطر هستند را جابه جا خواهد کرد. اقامت گاه های دبی نیز با استقبال روبه رو خواهند شد. سایر کشورهای همجوار نیز تلاش خواهند کرد از این فرصت برای نمایش داشته های خود حدأکثر استفاده را کنند.
به طور کلی، مسیری که قطر طی کرده است حاوی این پیام مهم است که نه تنها ورزش از سیاست جدا نیست که این کارزار نردبانی مستحکم برای کشورها در راستای امیال سیاسی خود است. می توان سوار بر مرکب ثروت که تزئین شده با ورزش است مسیر ناهموار بزرگی را یکی پس از دیگری پس سر گذاشته و در انتها به قله مقصود رسید.
***مسئولیت صحت و سقم مطلب موجود به عهده نویسنده است و انتشار آن به معنی تایید یا بیانگر دیدگاه مرکز آینده پژوهی جهان اسلام نیست.
