برای هند و پاکستان کشمیر بخش جدانشدنی است و پاکستان کشمیر را شاهرگ حیاتی خود می داند. در این بین در دهه های گذشته مساله کشمیر نقش مهمی در نوع نگاه پاکستان داشته است. در این بین بحران کشمیر همچنان ادامه داشته است. گفتگوی زیر به بررسی نقش بحران کشمیر و علل تداوم بحران کشمیر می پردازد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اگر نگاهی به بحث کشمیر داشته باشیم، اصولا چند دسته کانون یا ریشه بحران در کشمیر وجود دارد؟
کشمیر مسئله ای از اول بین هند و پاکستان وجود داشته است و به عنوان یک کانون بحرانی تبدیل شده است. کشمیر به سه قسمت تقسیم شد. قسمت بزرگتر آن در هند قرار گرفت. قسمت کوچک تر آن در پاکستان که به کشمیر آزاد معروف شد. یک قسمت خیلی کوچکتری هم در چین قرار گرفت. این موضوع بحرانی بین هند و پاکستان شد. قبایلی مسلمان متحد پاکستانی هایی که از شبه قاره جدا شدند و به کشور پاکستان پیوستند. به علاوه آرمان آزادی کشمیر، آرمانی بین مردم پاکستان بود و ایده ای است که آزاد کردن کشمیر را مد نظر داشت. اما این مسئله به تدریج از یک موضوع بین المللی به یک موضوع مزمنی تبدیل شد. در این حال در کشمیر هند همچنان اعتراضاتی وجود دارد، اما در آنجا هم شدتی را که در گذشته داشته است، و جنبش آزاد بحث کشمیر خیلی فعال بود، در حال حاضر خیلی شدید نیست و هندی ها توانسته اند با توسعه و خودمختاری در آنجا تا حد زیادی بر اوضاع مسلط شوند. همچنان این مسئله در پاکستان وجود دارد، ولی مانند دهه شصت و هفتاد حالت بحرانی خود را ندارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در شرایط کنونی چه بسترها و چه کانون هایی برای ایجاد بحران های نوین در وضعیت کنونی کشمیر وجود دارد؟
در کشمیر اکثریت شصت درصدی مسلمان وجود دارد که گرایش به استقلال دارند. شاید در گذشته این گرایش به پاکستان بیشتر بود؛ ولی در حال حاضر گرایش استقلال آن ها در کشمیری تحت کنترل هند بیشتر است. طبیعتا این معظلی در هند است که هنوز به طور کامل حل و فصل نشده است. اما به صورت خودمختار و خودگردان توانسته است تا حد زیادی این مسئله را کنترل کند. مسئله دیگر، بحث افراطی گری است که در آنجا وجود دارد. هندی ها معتقدند که گروه های تروریستی از سوی پاکستان به آنجا فرستاده می شود و اوضاع را ناآرام می کند. مرزهای هند و پاکستان در کشمیر و معروف به خط کنترل تعیین نشده است. هر ساله به دلیل این خطوط کنترل نشده در تابستان ها و مواقعی که هوا گرم می شود، معمولا جا به جا می شوند و این کانونی درگیری در اوایل بهار معمولا بین هند و پاکستان بر سر این جایگزینی رخ می دهد. بنابراین نقاطی است که بحرانی است. بحران بین هند و پاکستان است. اگر هند و پاکستان مناسبات خوبی پیدا کنند، مسئله کشمیر هم تا حدود زیادی حل می شود. ولی اگر مناسبات هند و پاکستان به سمت بحران رود، مسئله کشمیر از حالت مزمن به حالت فعال تغییر می کند. نکته دیگری هم هست که بخشی از کشمیر که در چین قرار دارد نیز مورد اختلاف هند و چین است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آیا شکاف ها و بسترهای دیگری از نظر قومی، مذهبی، نژادی و … برای ایجاد بحران در کشمیر وجود دارد؟
شصت درصد جمعیت مسلمان هستند و بقیه هندو مذهب و بودایی هستند. این شکاف قومی و مذهبی موجب شده اقوام، طوایف و قبایلی مسلمان بیشتر با قبایل آریایی یا متمایل به پشتون ها و پاکستان کار می کنند. از طرف دیگر گروه هایی با مذهب هندو یا بودایی طبیعتا به طرف هند و چین تمایل دارند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در حال حاضر بازیگران عمده بین المللی و جهانی چه نگاهی به مسئله بحران در کشمیر دارند؟
در گذشته مسئله کشمیر یک مسئله فعال بود و حتی سازمان ملل در مورد آن بیانیه می داد. سه جنگ اتفاق افتاد و تقریبا در هر سه جنگ هندی ها پیروز جنگ بودند. به تدریج مسئله کشمیر فروکش کرد. در حال حاضر آنچه مسئله کشمیر را مهم کرده است، مسئله هند و پاکستان است و احتمال درگیری اتمی بین دو کشور است. دو کشور هیچ کدام عضو ان پی تی نیستند و جامعه بین المللی نظارتی بر برنامه هسته ای دو کشور ندارد، نگرانی عمده این است که اگر بحران کشمیر به هر دلیلی (مانند نفوذ گروه های تروریستی یا شورش هایی علیه دولت هند اتفاق بیفتد) ممکن است به یک بحران فعال تبدیل شود؛ امکان تبدیل شدن به یک جنگ هسته ای را دارد این امر نگرانی عمده بین المللی است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: بازیگران مسلمان و بازیگران منطقه ای در وضعیت کنونی چه نگاهی به مسئله کشمیر دارند؟
این موضوعات مهمی بود که همواره در سازمان کنفرانس اسلامی مطرح می شد و عموما از پاکستان حمایت می شد. اما در سال های اخیر در کنفرانس های اسلامی به عنوان مسئله عمده مطرح نیست. با توجه به این که روابط کشورهای اسلامی با هند گسترش پیدا کرده است و هند مورد توجه بیشتری برای بسیاری کشورهای اسلامی به نسبت پاکستان است و نمی خواهند که روابط خود را با هند دچار بحران کنند یا روابطشان به سردی بگراید، سعی می کنند این مسئله را در کنفرانس های اسلامی به عنوان یک مسئله اصلی مطرح نکنند. البته در قطعنامه های کنفرانس به صورت روتین می آید، اما موضوع اصلی قطعنامه های کنفرانس اسلامی نیست.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در شرایط کنونی چند دسته از احزاب و گروه های حاضر در کشمیر توانایی ایجاد بحران یا تنش در این مناطق را دارند؟
بیشتر گروه های اسلامی مورد حمایت پاکستان هستند. واقعیت این است که برخی گروه های اسلامی به غیر از جنبش ملی کشمیر که غیر مذهبی است، به عملیات مسلحانه دست می زنند. همچنین اکثر آن ها در پاکستان قرار دارند و تدارکاتشان در آن جاست و یا از طریق گروه هایی در پاکستان هستند و یا به وسیله ارتش پاکستان و… کمک میشوند. اما جنبش ملی کشمیر که به اصطلاح در حال حاضر بیشتر با دولت هند کار می کند و بخشی از آن خواستار استقلال هستند و خیلی با پاکستان روابط خوبی ندارند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: مهم ترین علل تداوم بحران کشمیر چیست؟
مسئله این است که پاکستان معتقد است کل کشمیر متعلق به پاکستان است. این ادعا طبیعتا مورد پذیرش هند نیست. از طرفی دیگر پاکستان قدرت ندارد که چنین چیزی را از طریق زور و یا از طریق جوامع بین المللی به هند بقبولاند. مشکل این است که این مسئله در جامعه پاکستان به یک تابو تبدیل شده است و افکار عمومی، ارتش و گروه های سیاسی این مسئله را به یک آرمان بزرگ تبدیل کرده اند و عقب نشینی از این آرمان، برای گروه های سیاسی خودکشی است و برای ارتش که می تواند از این طریق نیرو جذب کند و کمک های مالی و بودجه خود را افزایش دهد، به یک مسئله افراطی و استراتژیک تبدیل شده است. بنابراین تا زمانی که وضعیت به این ترتیب است، وضعیت به همین شکل باقی می ماند. اما این زخم و مسئله مزمن ممکن است در زمانی سر باز کند، اما فعلا پیش بینی می شود هر دو کشور هند و پاکستان علاقه ای به فعال کردن آن ندارند و سعی می کنند این مسئله را بر خلاف گذشته (که جز مسائل اصلی بوده است و جز موضوعات اصلی مابین هند و پاکستان بود) پاکستانی ها این مسئله را به عنوان اصل سیاست خارجی خود مطرح می کردند، نیست و سعی می کنند مناسبات خود را با هند از جنبه های دیگر مانند اقتصادی و توریستی و.. گسترش دهند. اما مسئله کشمیر همچنان جز موضوعاتی است که بین دو کشور هست. ممکن است در شرایط خاصی این مسئله مجددا حالت بحرانی پیدا کند.
————————————
توجه : مسئولیت صحت و سقم مقالات، یادداشت ها و مصاحبه های منتشر شده به عهده نویسنده بوده و صرف انتشار به معنی تائید آن نمیباشد.
