روابط عربستان و غرب: نقاط قوت و ضعف و تاثير آن بر روابط ايران و عربستان
دكتر سيد سلمان صفوي، مدیر مرکز بین المللی مطالعات صلح
دهم مرداد١٣٩٦، سخنرانی در موسسه آينده پژوهي جهان اسلام، تهران
بسم الله الرحمن الرحیم. عنوان سخنرانی بنده روابط عربستان و غرب: نقاط قوت و ضعف و تاثير آن بر روابط ايران و عربستان با تاكيد بر بسترهاي مناقشه عربستان با ايران است.
حکومت عربستان یکی از دشمنان ایران است امروز. نقاط قوت و ضعف دشمن را باید با روش علمی و واقع بینانه بدور از شعار و احساسات شناخت و برآورد نمود تا بتوان بر أساس واقعیات ها، برنامه مهار دشمن را تدوین نمود و أنواع سناریوهای پیش روی را پیش بینی و طراحی کرد.
سه خطای عمده راهبردی عبارتند: « Missed calculation »، « Missed information » و « Missed understanding »، که ما با توجه با جنک با عراق و درگیری های تاکتیکی موضعی با آمریکا(مانند جنگ نفتکشها) باید به شدت از آنها اجتناب نماییم.
تاريخچه روابط: ژن و نطفه و شالوده حكومت عربستان انگلوساکسونی است.
دوره هاي روابط عربستان و غرب:
دوره اول، دوره شكل گيري و جدايي از عثماتي تا جنگ جهاني دوم كه وابسته مطلق به انگليس است.
دوره دوم از جنگ جهاني دوم تا ١٩٧١ كه خروج انگليس از خليج فارس است: در اين دوره روابط اقتصادي با آمريكا شكل ميگيرد ولي از جهت سياسي انگليس همچنان قدرت مطلق بر عربستان است.
دوره سوم: از خروج انگليس از خليج فارس تا بهارعربي:
در این دوره امريكا نقش اصلي را درعربستان دارد، روابط نظامي، سياسي، اقتصادي گسترده شده است. سياست خارجي عربستان متاثر از امريكا وانگليس است و سياست انفعالي و محافظه كارانه است.
دوره چهارم:از سقوط بن علي در تونس و مبارك در مصر: دوره سياست تهاجمي مستقل و سپس هماهنگ با غرب براي مهار بهار عربي و كنترل گسترش نفوذ ايران درخاورميانه عربي. در اين دوره منافع جناح تندرو امريكا و اسراييل با منافع عربستان براي كنترل نفوذ ايران هم پوشاني پيدا كرده است.
اينك عربستان به بهترين سلاح هاي غربي مجهز شده همراه با آموزش براي مهار ايران نه مهار اسراييل. مهار ايران با بودجه عربستان سياست جديد امريكا و اسراييل است.
سياست نزديكي به اسراييل پس از بهار عربي و برجام راهبرد دیپلماتیک و امنیت ملی عربستان شده است.
با توجه به افزایش تنش بین عربستان و ایران و شکست عربستان در لبنان، عراق، سوریه و یمن، جنگهاي نيابتي بين عربستان و ايران امكان مبدل شدن به آغاز یک جنگ مستقيم از سوی عربستان علیه ایران را دارد.
نقاط قوت روابط عربستان با غرب:
۱- جذب مهندسی و مدیریت غربي در حوزه نفتي و زيرساخت هاي اقتصادي نظير فرودگاه، جاده و پل،، كارخانجات فولاد، پتروشيمي، سيمان.
۲- دريافت سلاحهاي پيشرفته غربي بخصوص در حوزه هوايي, رادار، وسيستم دفاع موشكي. استفاده دیگری که عربستان کرده است دریافت سلاح های پیشرفته غربی به خصوص در حوزه هوایی، رادار و سیستم دفاع موشکی است. به طور مشخص و دقیق امروز عربستان تقریبا سومین قدرت هوایی خاورمیانه پس از اسراییل و مصر است. و نیرویی است تهاجمی با بیشترین تعداد جنگنده اف۱۵ پس از امریکا و ژاپن.
قرارداد ۴۶۰ میلیارد دلاری که اخیرا بین عربستان و آمریکا بسته شد، حدود ۱۱۰ میلیارد دلار آن خرید آنی نظامی است؛ که بخشی از آن آموزش نظامی است. و جنگ و فضای یمن تمرینی برای هدف بعدی است که ایران است.
در زمینه سیستم دفاعی موشکی، عربستان سیستم پاتریوت۲(۱۹۹۰) و پاتریوت۳(۲۰۱۴)و سیستم ضد بالستیک تاد(۲۰۱۷) را از آمریکا دریافت کرده این سه مدل سیستم دفاع موشکی بسیار پیشرفته هستند.
الان مهمترین سیستم دفاع موشکی منطقه را رژیم اشغالگر قدس تولید کرده است. اسرائیلی ها این سیستم دفاع موشکی را پس از جنگ هایی که بین غزه و اسرائیلی ها که انجام شد(۲۰۱۲)، تکمیل کرده اند و توسعه داده اند. سیستم دفاع موشکی اسراییل عمدتا برای مقابله با حملات موشکی ایران و حزب الله طراحی شده است. عربستان در حال مذاکره برای خرید پدافند هوایی گنبد آهنین اسراییل است.
۳- دسترسي به ماركت غرب براي سرمايه گذاري و فروش محصولات پتروشيمي و نفتي.
۴- آموزش پيشرفته دانشگاهي. آموزش پیشرفته دانشگاهی بهره مثبت دیگری است که عربستان کسب کرده است. هم اینکه تمام فرزندان شاهزادگان و شخصیت ها و نخبگان آنها در بهترین دانشگاه های آمریکا تحصیل می کنند و بر می گردند و وارد سیستم مدیریتی عربستان می شوند.
۵- بهره برداري از غرب براي مهار انقلاب اسلامي ايران( در سه دوره شدت يافت: دفاع مقدس، بحران هسته اي و تشويق امريكا براي حمله نظامي به ايران، دوره بهار عربي به بعد براي مهار توسعه نفوذ ايران در خاورميانه عربي). بهره برداری از غرب برای مهار انقلاب اسلامی ایران. ایران و عربستان حتی در زمان شاه هم همیشه رقیب هم بوده اند. بهره برداری از غرب برای مهار انقلاب اسلامی ایران در سه دوره شدت گرفت. یکی دوره دفاع مقدس است که در این دوره اینها 250 میلیارد هزینه کردند و لابی مهم حمایت تسلیحاتی غرب از عراق، عربستان بوده است. دوره دوم بحران هسته ای و تشویق آمریکا برای حمله نظامی به ایران و کوبیدن سر مار و نابود کردن سر مار بود و بعد دوره بهار عربی به بعد است که برای مهار توسعه نفوذ ایران در خاورمیانه عربی که در تعارض با منافع امنیت ملی عربستان است، آنها دارند آمریکا، اسرائیل و غربی ها را در چارچوب منافع خود با خودشان همراه می کنند.
۶- مجموعا روابط عربستان با غرب بخصوص امريكا، اين كشور را از سرزميني بيابانگرد تبديل به يكي از مهمترين قطب هاي انرژي جهان در سايه آرامكو نمود.
در سال ١٩٣٣ ملك عبدالعزيز قرارداد انحصاري اكتشاف و استخراج نفت را با شركت استاندارد اويل كاليفرنيا امضا نمود كه ٧٥ درصد براي امريكايی ها بود. در سال ١٩٨٠ عربستان كنترل كامل آرامكو را بدست گرفت در حاليكه مبدل شده بود به يك غول بزرگ نفتي.
عملا رابطه اقتصادی عربستان و غرب، عربستان را طی یک دوره 50 ساله از یک کشور بیابانگرد به یک غول بزرگ نفتی و اقتصادی جهان تبدیل شده است که عضو G20 است و نقش اساسی در اقتصاد جهانی دارد و قدرت شماره اول اقتصاد در منطقه است. سیر تاریخی روابط نفتی عربستان با آمریکا را توجه نمایید:
1933 قرارداد انحصاری برای اکتشاف و استخراج نفت با “استاندارد اویل کالیفرنیا” بین عربستان و آمریکا منعقد می شود. 75 درصد آمریکا و 25 درصد عربستان.
1944 تاسیس شرکت نفتی عربستان- آمریکا به نام آرامکو: شرکت نفتی عربستان- آمریکا.
1950 با تهدید ملک عبدالعزیز به ملی کردن نفت، سود این قرارداد 50-50 می شود.
1973، 25 درصد سهام آرامکو را عربستان به دست می آورد.
1975، 65 درصد سهام آرامکو از آن عربستان می شود.
1980، عربستان کنترل کامل آرامکو را بدست می گیرد.
در طول این دوره میادین نفتی و گازی را اکتشاف کرده، تکنولوژی پیشرفته نفتی آمریکایی را مورد استفاده قرار داده و بزرگترین کارخانجات تصفیه نفت و پتروشیمی را ساخته است و سرمایه گذار و دانش فنی هم به کشورش منتقل کرده است و تبدیل به یکی از بازیگران عمده حداقل حوزه انرژی در جهان و در پی آن سیاست جهانی شده است.
1988 تغییر نام این شرکت به شرکت نفت عربستان انجام می شود. نام آمریکا حذف شد ونام آرامکو دیگر نام آمریکا ندارد. بنابراین طی یک دوره 50 ساله عربستان موفق می شود جذب تکنولوژی پیشرفته آمریکایی، سرمایه گذاری و دسترسی به مارکت را از طریق ارتباط با آمریکا بدست آورد.
7- ایجاد شبکه گسترده مساجد برای ترویج وهابیت در شهرهای مهم آمریکا و اروپا.
اینک منافع عربستان با منافع آمریکا و اسرائیل هم پوشانی پیدا کرده است.
نقاط ضعف:
1- در صورت معامله ايران و غرب، عربستان توان استفاده از غرب براي مقابله با ايران را از دست ميدهد، امري كه هزاران ميليارد دلار تاكنون برایش هزينه بر داشته است.
۲- وابستگي امنيت ملي عربستان به غرب.
۳- نرمش و سازش با اسراييل دشمن اعراب.۴
4- وابستگی مطلق نظامی، تکنولوژیکی و علمی به غرب.
والسلام علیکم و رحمه الله
