“دلایل عدم شرکت احزاب کردی در رأیگیری پارلمان عراق برای پایان دادن به حضور آمریکا”
مؤسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
در ده سپتامبر 2014 ، باراک اوباما تصمیم خود را مبنی بر تشکیل یک ائتلاف جهانی در جهت مبارزه و شکست دولت خودخوانده اسلامی (داعش) اعلام کرد. بیش از شصت کشور و سازمان بین‌المللی پذیرفتند که در این ائتلاف شرکت کنند؛ عراق نیز از جمله کشورهایی بود که به این ائتلاف پیوست و طی نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل رضایت صریح خود را اعلام کرد. دولت عراق در این نامه عنوان کرد که با توجه به موافقت نامه‌های دو جانبه و چند جانبه این کشور با کشورهای دیگر- از دولت ایالات متحده- می‌خواهد با رهبری نیروهای بین‌المللی به حمله علیه گروههای تروریستی داعش مبادرت نماید. این به‌معنای بازگشت نیروهای ایالات متحده آمریکا به بغداد تنها پس از سه سال از عقب‌نشینی آنان بود. عراقی‌ها برای شکست داعش به شدت به کمک‌های بین‌المللی از جمله ایالات متحده آمریکا نیاز داشتند؛ با این‌حال حضور آنها پس از چند سال عقب‌نشینی و همچنین میراث تهاجم سال 2003 بسیار بحث‌برانگیز بود.
بسیاری از عراقی‌ها نیروهای آمریکایی را “اشغال‌گر” می‌دیدند و احساس می‌کردند که حضور آنها حاکمیت عراق را نقض می‌کند. با توجه به‌همین حساسیت افکار عمومی بود که مقامات عراقی اعلام کردند که ایالات متحده آمریکا هیچ پایگاه نظامی در عراق ندارد و مشاوران نظامی آمریکا در پایگاه‌های عراق مهمان هستند و پس از شکست داعش هیچ‌یک از نیروهای نظامی آمریکا در خاک عراق باقی نخواهند ماند. با این‌حال علی‌رغم از بین رفتن خطر داعش (حداقل برای میان‌مدت) نیروهای آمریکایی از عراق خارج نشده و طی دوره‌های مختلف به بهانه‌های مختلف بر تعداد آنها افزوده شد. به‌عنوان مثال در سال 2018 ترامپ به‌طور سرزده از پایگاه هوایی عین الاسد بازدید کرده و عنوان داشت که نیروهای ایالات متحده برای زیر نظر قرار دادن ایران باید در عراق باقی بمانند. حتی در سال 2019 مقامات آمریکایی اعلام کردند که نیروهایی که از سوریه خارج می‌شوند باید در عراق مستقر شوند.
این حضور نیروهای آمریکایی همواره با اعتراض افکار عمومی همراه بوده و حتی با سیاست‌های اعلانی دولت نیز در تضاد بود؛ با این‌حال ترور فرماندهان مقاومت یعنی سردار قاسم سلیمانی و مجاهد ابومهدی المهندس، نگرش دولت عراق به‌حضور این نیروها در این کشور را تغییر داد. دو روز پس از حمله هوایی ایالات متحده به فرماندهان ایرانی و عراقی در بغداد، پارلمان عراق از دولت خواست به‌حضور نیروهای خارجی در عراق خاتمه دهد و درخواست خود را برای كمك ائتلاف آمریکا برای نبرد با دولت اسلامی (داعش) را لغو كند. در درخواست پارلمان عراق آمده بود که دولت عراق باید برای پایان دادن به‌حضور نیروهای خارجی در خاک عراق تلاش کند و به‌هر دلیلی آنها را از استفاده از سرزمین، فضای هوایی یا آب این کشور منع کند. خود پارلمان عراق نیز در پنج ژانویه با تصویب طرحی پنج بندی دولت این کشور را ملزم ساخت تا به‌حضور نیروهای خارجی در این کشور پایان دهد. این بندها عبارت بودند از الزام دولت عراق به لغو درخواست کمک از ائتلاف بین‌المللی ضد داعش، تلاش برای پایان دادن به‌هرگونه حضور نیروهای خارجی و آمریکایی در عراق، منع استفاده از حریم هوایی، دریایی و زمینی عراق از سوی نیروهای خارجی، ارائه شکایت رسمی به شورای امنیت سازمان ملل متحد از آمریکا به‌دلیل حملات این کشور در خاک عراق و انحصار کاربرد سلاح در دست دولت.
موضوع حائز اهمیت در مورد تصمیم‌گیری پارلمان عدم مشارکت گروههای کردی و سنی در رأیگیری بود؛ باوجود عدم مشارکت این گروه‌ها پارلمان عراق به خروج نیروهای خارجی رأی داد که این موضوع با مخالفت گروهی کردی از جمله نیچروان بارزانی رئیس جمهور منطقه خودمختار کردستان عراق مواجه شد. وی عقیده داشت که عراق هنوز هم به پشتیبانی ائتلاف بین‌المللی به رهبری ایالات متحده برای مبارزه با دولت خودخوانده اسلامی (داعش) نیاز دارد؛ وی همچنین در کنفرانس خبری اعلام داشت که احزاب سیاسی شیعه عراق چنین تصمیمی را اتخاذ کرده است و بدان معنا نیست که تصمیم پارلمان برای سایر عراقی‌ها از جمله کردها خوب است؛ بنابراین این سؤال پیش می‌آید که مهم‌ترین دلایل عدم مشارکت کردها در رأیگیری برای خروج نیروهای خارجی از عراق کدامند.
اولین عامل مؤثر در عدم شرکت کردها را می‌توان اختلاف بین بغداد- اربیل دانست؛ علی‌رغم سابقه دیرینه منطقه خودمختار کردستان برای به‌دست آوردن استقلال، اختلاف بین طرفین زمانی تشدید شد که مسعود بارزانی، رئیس جمهور سابق منطقه خودمختار کردستان، در ماه سپتامبر سال 2017 همه‌پرسی استقلال را اعلام کرد و بغداد آن را نامشروع خواند. دولت عراق به رهبری نخست وزیر حیدر العبادی، اقدامات تنبیهی علیه منطقه خودمختار کردستان اعمال و بارزانی را وادار به عقب‌نشینی کرد. همچنین العبادی بیشتر مناطقی که قبلاً توسط داعش تصرف شده و بعداً با حمایت آمریکا به‌دست نیروهای پیش‌مرگ کردستان افتاده بود را بازپس گرفت. علاوه بر نخست وزیر، پارلمان عراق نیز موضوع استقلال کردستان عراق را رد کرده و از نخست وزیر خواسته بود که تمام اقدامات لازم را برای حفظ یکپارچگی عراق اتخاذ کند.
پارلمان تصریح کرد که برگزاری همه‌پرسی غیرقانونی است و اعلام نمود که مقامات باید علیه همه کسانی که مسئول سامان‌دهی رأیگیری هستند، از جمله مسعود بارزانی، رئیس جمهور کردستان، اقدامات قانونی انجام دهند. در همین چارچوب، سلیم الجبوری رئیس پارلمان عراق نیز اعلام کرد قوه مقننه در چارچوب چندین مصوبه‌ای که در واکنش به برگزاری رفراندم کردستان گذراند، از نخست وزیر عراق به‌عنوان فرمانده کل قوا خواسته است نیروی نظامی به استان نفت‌خیز کرکوک بفرستد که در کنترل اقلیم کردستان است. این رأی پارلمان با مخالفت نمایندگان کرد همراه بود و باعث گردید که در آنها در اعتراض به رأی پارلمان آن را ترک کرده و در بسیاری از مصوبات پارلمان عراق شرکت نکنند. فشار دولت و پارلمان عراق باعث گردید که مسعود بارزانی از ریاست جمهوری استعفا داده و برادراده او نوچیروان بارزانی به قدرت برسد. با این‌حال روابط خوب نوچیروان و عبدالمهدی برای از بین بردن تنش‌های موجود بین منطقه کردستان عراق و دولت مرکزی کافی نبوده است و دو طرف در مورد موضوعاتی مانند استخراج نفت از سوی منطقه خودمختار کردستان، بودجه سالیانه برای منطقه کردستان و کنترل منطقه نفت‌خیر کرکوک اختلاف دارند.
شروع کشف منابع غنی نفت و گاز اقلیم کردستان، به سال 2006 برمی‌گردد که دولت اقلیم قوانین گازی و نفتی خاص خود را به تصویب رساند؛ از آن زمان به بعد، اقلیم کردستان حدود پنجاه‌وهفت قرارداد در زمینه کشف، استخراج و انتقال نفت و گاز با چندین شرکت بین‌المللی منعقد نموده که این قراردادها باعث شروع اختلافات بین اربیل و بغداد شده است. با این‌حال آن‌چه در مرحله کنونی اختلافات را تشدید کرده است، موضوع چگونگی صادرات و فروش نفت اقلیم کردستان است که براساس برآوردهای کارشناسی، میزان ذخایر نفت‌خام در اقلیم کردستان بیش از چهل میلیارد بشکه است که حدود 40 درصد ذخایر نفت عراق را تشکیل می‌دهد. این حجم گسترده از ذخایر باعث شده تا اقلیم کردستان درصدد صادرات نفت به‌صورت مستقل برآمده و فعالیت‌هایی را در این راستا و از طریق ترکیه آغاز کند. این در حالی است که بغداد اعتقاد دارد اقلیم حق صدور نفت بدون نظارت بغداد را ندارد و نفت کردستان باید از طریق شرکت سومو (شرکت بازاریابی نفتی دولت فدرال عراق) به خارج صادر شود.
هرچند مذاکرات مختلفی بین بغداد و اربیل برای حل‌و‌فصل این اختلافات صورت گرفته، اما هیچ‌یک از این مذاکرات به نتیجه نرسیده و این اختلاف کماکان به قوت خود باقی است؛ به‌عنوان مثال براساس قانون بودجه 2019 عراق سهم اقلیم از این بودجه ده تریلیون دینار تعیین شده بود و پرداخت آن نیز منوط به تحویل روزانه دویست‌وپنجاه هزار بشکه نفت اقلیم به دولت مرکزی بود، اما در این بودجه تأکید شده که پرداخت ماهانه پانصدوبیست‌ودو میلیارد دینار حقوق کارمندان و حقوق بگیران اقلیم هیچ ارتباطی با سهم بودجه و شرط تحویل نفت نداشته و در هر حال باید پرداخت شود. دولت اقلیم کردستان نیز با اشاره به فعالیت شرکت‌های نفتی در حوزه نفت اقلیم پرداخت دستمزد و بدهی به این شرکت‌ها از سوی بغداد را شرط تحویل نفت اعلام کرده بود.
مورد دومی که می‌توان در باب چرایی عدم تمایل گروهای کردی به خروج نیروهای آمریکایی از عراق عنوان کرد، وابستگی گروههای کردی به‌حضور آمریکا در منطقه است و این موضوع از دو جهت برای کردها حائز اهمیت است؛ اولاً هم‌سویی مواضع ایالات متحده آمریکا با نگرش گروههای کردی نسبت به استقلال. در واقع احساسات مثبت کردها نسبت به الگوی دموکراسی آمریکایی یک جنبه فراموش شده اما بسیار مهم از قدرت نرم ایالات متحده در روابط کردها با آمریکا است. به‌ویژه برای بسیاری از روشنفکران کرد، ایالات متحده با توجه به تمرکز جدی بر مفهوم “مردم” در فرهنگ، نهاد و قانون اساسی خود متفاوت از سایر قدرت‌های جهانی است. کردها تأکید ایالات متحده بر دموکراسی و حق تعیین سرنوشت را به‌ویژه به تلاش‌های دیرینه خود برای تشکیل یک کشور مستقل و به‌رسمیت شناخته شده مرتبط می‌دانند. اگرچه این نگاه ویژه روشنفکران کردی به آمریکا در جریان رفراندم سال 2017 با توجه به مخالفت آمریکا با برگزاری چنین همه‌پرسی دچار خدشه شد ولی این مخالفت بیشتر متأثر از دوره زمانی برگزاری آن بود نه ماهیت آن. زمانی‌که دولت منطقه‌ای کردستان اعلام به برگزاری همه‌پرسی کرد تمرکز اصلی سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا بر بحران‌های امنیت ملی متمرکز بود و مسائلی مانند موضوع پرونده هسته‌ای ایران، و کشورهایی ماننده کره شمالی و روسیه اهمیت داشتند. آنها ترجیح می‌دادند كه مسائل كردها پس از انتخابات آینده عراق به جریان بیفتد. ایالات متحده آمریکا می‌ترسید که برگزاری این رفراندم موجب واکنش گروههای شیعی و سنی شده و آنها را علیه کردها تهییج کند. آمریکا همه پرسی را رد نمیکرد، اما پیشنهاد به تعویق انداختن آن را میداد.
ثانیا وابستگی امنیتی منطقه خودمختار کردستان عراق به آمریکا؛ کردها از جمله نیروهای شرکت کننده در ائتلاف بین‌المللی ایالات متحده آمریکا برای مبارزه با داعش بودند و بنابراین هنوز هم عقیده دارندکه حضور نیروهای آمریکا همچنان برای مبارزه با داعش ضروری است. از سوی دیگر دولت آمریكا ارزش زیادی برای روابط امنیتی خود با كردهای عراق قائل است. در سال 2016 یك یادداشت تفاهم با دولت منطقه‌ای کردستان امضا شد كه بنیان اصلی برای كمك‌های امنیتی آمریكا بوده است. در طول جنگ با داعش، ایالات متحده بیش از 400 میلیون دلار کمک امنیتی برای دولت خودمختار کردستان فراهم کرد. این شامل آموزش، دستمزد برای مبارزان پیش‌مرگ، پشتیبانی لجستیکی و وسایل نقلیه نظامی و سلاح بود. بیش از 30،000 مبارز پیش‌مرگ توسط ائتلاف به رهبری ایالات متحده آموزش دیدند. علاوه براین خروج ایالات متحده آمریکا از عراق گروههای کرد را در موضع ضعف قرار می‌دهد. خروج نیروهای آمریکایی از سوریه و متعاقب آن ورود ترکیه به شمال عراق که این در طی ماه‌های گذشته زمینه نگرانی کردها را نسبت به آینده کردها در منطقه خاورمیانه ایجاد کرده بود. خروج کنونی نیز با توجه به اختلافات اربیل با بغداد و همچنین موضوعاتی مانند بازگشت گروههای افراطی و سیاست کشورهای منطقه‌ای مانند ترکیه و ایران بر میزان نگرانی‌های کردها می‌افزاید.
Heras. N, (2019), “No Better Friends: The US-Kurdistan Region Security Partnership”, Returned from : https://www.kurdistan24.net/en/opinion/d1a8249a-39e2-42f0-a6db-9e687bf8abc8.
Aziz. S , (2019), “ The U.S.-Kurdish Relationship in Iraq After Syria”, Returned from : https://www.washingtoninstitute.org/fikraforum/view/the-u.s.-kurdish-relationship-in-iraq-after-syria.
Rwanduzy, M, (2020), “ Iraq needs foreign troops due to increasing ISIS activity: Kurdish President Barzani”, Returned from: https://www.rudaw.net/english/kurdistan/080120202.
