در نشست ژئوپلیتیک عراق پس از انتخابات پارلمانی 2014 در موسسه آینده پژوهی جهان اسلام:
کارشناس مسائل عراق: داعش در پی تصرف بغداد خواهد بود
دکتر ذوقی با بیان این مسئله که هدف اصلی داعش تصرف بغداد است عنوان داشت که با توجه به تحولات میدانی اخیر این کشور و حضور پررنگ گروه های مردمی احتمال سقوط بغداد دور از انتظار است.
انتخابات مجلس عراق با تمام کارشکنی هایی که از سوی گروه های مخالف اعمال می شد و با وجود خطر گروه تروریستی داعش و تهدید ایشان مبنی بر ایجاد اخلال در آن، انجام شد. گروه جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک موسسه آینده پژوهی جهان اسلام با دعوت از آقای دکتر کاظم ذوقی بارانی عضو هیأت علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع) به بررسی انتخابات و حوادث پس از آن و همچنین نگاهی به گروه تکفیری داعش خواهد داشت. گزارشی که در زیر می خوانید مشروح سخنان آقای دکتر ذوقی بارانی در موسسه آینده پژوهی جهان اسلام است.
آقای دکتر ذوقی درباره تحولات کنونی عراق اظهار داشت: دونکته اساسی را باید در حوزه انتخابات مد نظر قرار دهیم، یکی ریشه های تاریخی که خود کشور عراق به ماهیت عراق بودن دارد. عراق از سال 1920 که آقای شریف مکی تاجگذاری کرد تا 1958 میلادی که سلطنت به جمهوری تبدیل شد و بعدش حزب بعث و سپس آمریکائی ها آمدند، روی آرامش بخود ندیده است، همانطور که در 80 سال عراق بحث ملت سازی و حکومت سازی صورت نگرفت چرا که حکومت ها برآمده خواست مردم عراق نبودند. دومین ملاحظه که باید درکالبد شکافی انتخابات عراق مد نظر قرار دهیم اتفاقاتی است که در قبل و بعد از انتخابات عراق رخ داده است. من می خواهم دوستان و همکاران گرامی را ارجاع دهم به مطالبی که بی بی سی فارسی در یک مصاحبه که با آقای ایاد علاوی انجام داده است. علاوی در انتخابات سال 2011 بیش از 90 کرسی آورد و جزء کسانی است که بیشترین پست های اجرائی را در عراق داشته و یا آقای عمار حکیم با موسسه بروکنیز مصاحبه ای را انجام داد که شاید بتوان گفت بسیاری از مشکلات کنونی عراق را در بر داشته است. در مصاحبه های افراد یاد شده بر سیاست های ناکارآمد نوری مالکی در دوره تصدی نخست وزیری اش اشاره شده و بر لزوم عبور از وی در دوره آتی تاکید شده است. به گفته علاوی در صورت ادامه فعالیت فرقه گرایانه مالکی در منصب نخست وزیری شاهد تنش های گسترده از سوی اقلیت سنی عراق خواهیم بود. عمار حکیم نیز در گفته های خود بر وجود شکاف در جریان شیعه و عدم معرفی مالکی از سوی این جریان تاکید کرده است.
جریان های سیاسی موجود در عراق
وی افزود: عراق 11 تا 12 فراکسیون دارد که اینها به 3 دسته کلی تقسیم می شوند. 1-فراکسیون عرب شیعی 2- فراکسیون عرب سنی 3- فراکسیون کردی . این سه دسته بیش از 36 ائتلاف را در انتخابات داشتند و کل انتخابات در سه روز انجام شد که دو روز آن مختص به عراقی های خارج از کشور بود. در انتخابات اخیرعراق 74 درصد واجدین شرایط شرکت کردند که آمار آن چیزی حدود 11ملیون و 22هزار نفر بودند.
دکتر ذوقی در نشست ژئوپلیتیک عراق پس از انتخابات پارلمانی 2014 در رابطه با گروه های سیاسی موجود در عراق و وابستگی فکری آنها، جریان های فوق را به شکل زیر دسته بندی کرد:
شیعیان بطور کلی 4 فراکسیون هستند و نوری مالکی مسئول ائتلاف قانون است. قبل از انتخابات هم پیش بینی بر این بود که نوری مالکی چیزی حدود 60 کرسی به دست آورد. جریان المواطن یا شهروندها متعلق به مجموعه عمار حکیم است ایشان دومین فراکسون شیعه هستند و جریان صدری ها و مجموعه ابراهیم جعفری دو گروه بعدی شیعیان هستند. متحدون قوی ترین گروه سنی ها هستند که رئیس آنها نجیفی است. فراکسیون الوطنیه نیز متعلق به آقای ایاد علاوی است که یک فراکسیون سکولار سنی عرب را رهبری میکند. فراکسیون بعدی ائتلاف العربیه است که معاون نخست وزیر فعلی عراق رهبری آن را برعهده دارد.
این کارشناس مسائل عراق در موسسه آینده پژوهی جهان اسلام اظهار داشت: از این سه فراکسیون که بگذریم می رسیم به فراکسیون هایی که اکراد تشکیل دادند. راجع به اکراد یک به یک بحثی بین بغداد و کردها هم هست، اکراد بین خودشان بحث های سیاسی دارند ولی همیشه به عنوان یک گروه متحد وارد بغداد شده اند برای همین در انتخابات حاضر هم اکراد3 فراکسیون دارند:
1 )حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی
2)اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی
3)گوران به رهبری آقای مصطفی نوشیروان که 45 کرسی ثابت دارند.
با بررسی فراکسیون های موجود در عراق به این نتیجه میرسیم که سه فراکسیون شیعی در انتخابات رتبه های یک تا سه را کسب کردند. در سال 2010 که حزب وطنیه ایاد علاوی 92 کرسی را کسب کرد و بر طبق قانون می بایست دولت انتخاب می کرد، مورد پذیرش نوری مالکی و سایر احزاب شیعه قرار نگرفت. مالکی با سایر احزاب ائتلاف کرد و آنها توانستند 95 کرسی به دست آورند که از کرسی های علاوی بیشتر بود. بنابراین او توانست نخست وزیر عراق شود. اکنون چنین اتفاقی در مجلس عراق تکرار شده ولی نوری مالکی ادعای سابق علاوی مبنی بر بیشتر بودن آرایش دارد و خود را نخست وزیر قانونی عراق می داند.
مخالفت با نخست وزیری مجدد نوری مالکی
عمار حکیم، مقتدی صدر، اسام نجیفی و….تمام کردها، عرب ها، سنی ها وشیعیان (به غیر از فراکسیون مالیک در پارلمان) در یک موضع یک روند را پیگیری می کردند و آن اینکه هرکسی می تواند نخست وزیرعراق شود غیر از آقای نوری مالکی. آنها نوری مالکی را متهم میکنند که در دوره قبلی نخست وزیری اش بحث خدمات شهروندی را کاهش داده است. به طور مثال طیف آقای عمار حکیم طرحی در مجلس آوردندکه 4 میلیارد دلار باید به زیرساخت های ضعیف الانبار کمک می شد. ولی هیچ گاه اختصاص این 4 میلیارد عملی نشد. آقای صدر هم در شرایط کنونی مدعی است که مشکل عدیده ی این 3 استان سنی نشین یعنی الانبار، صلاح الدین و نینوا نه امنیتی است و نه نظامی؛ بلکه سیاسی و اقصادی است. خود ایران هم راجع به نوری مالکی این گونه فکر می کند که اگر آقای مالکی به وضعیت فعلی غلبه پیدا کند قطعا دواتفاق رخ خواهد داد
1)برخوردش با گروه های سیاسی شدیدتر می شود.
2)به ایران بی نیازتر می شود. درنتیجه رفتار نوری مالکی در دو دوره نخست وزیری و تکروی اش تقریبا او را در میدان سیاسی عراق تنها گذاشت.
تروریست های داعش
دکتر ذوقی در موسسه آینده پژوهی جهان اسلام درادامه سخنانش پیرامون تروریست های داعش گفت: درسال 2006 میلادی ابو معصب زرقاوی در عراق کشته شد سپس عمرالبغدادی جانشین وی شد بعد از اینکه این مرد نیز کشته شد ابوبکر البغدادی بجای او نشست ولی با رفتاری که این شاخه القاعده هم در عراق وسوریه نشان می دهد نتیجه میگیریم که القاعده ای نیستند چراکه الظواهری حکم داد شما با النصره نباید در سوریه وارد جنگ شوید و دوم اینکه شما باید سوریه را ترک کرده و به جبهه عراق بروید وابوبکرالبغدادی هیچ وقت این دو حکم را اجرا نکرد. آنچه از رفتار داعش برمی آید این است که هدف آنها نهایتا رسیدن به حکومتی است به نام دولت اسلامی عراق وشام.
عدم توجه کافی به سنی ها از سوی دولت پیشین عراق
دکتر ذوقی در ادامه اظهار کرد: مردم الانبار و فلوجه دو شهر سنی نشین عراق برای ارتش این کشور که عازم جنگ با داعش می شد جشن های باشکوه برپا کرد ولی هیچ تقدیری از جانب دولت از ایشان نشد. حتی ارتش برخوردهایی با مردم هم داشت که باعث نارضایتی بیشتر شد.
وی در ادامه گفت: تحلیل من از حرکت اخیر این است که داعش قصد رسیدن به بغداد را داشته چرا که برای بغداد آمده بودند ولی واقعیت این است که بسترهای لازم را برای اشغال بغداد ندارند و با وضعیت فعلی همه چیز بستگی به رفتار نوری مالکی دارد. انتخابات پارلمانی عراق وشکل گیری پارلمان عراق 2014 مهمترین بحث تعیین کننده درتمام رخدادهای کنونی عراق است. سناریو ایجاد وحدت میان فراکسیون های عراق از محتمل ترین گزینه های پیش روی عراق است براین مبنا نوری مالکی با این 95 کرسی کسب شده برای اینکه دولت تعیین کند نیاز به 147کرسی دیگر دارد. او می تواند 45 کرسی را از اکراد گرفته و نخست وزیرشود ولی واقعیت این است که تمام آینده عراق بستگی به چگونگی شکل گیری پارلمانی آتی عراق دارد.
آمریکا و اسرائیل برنده تنش ها در عراق و سوریه اند
وی در رابطه با حضور سایر قدرت ها گفت: براساس واقعیات موجود، اکنون در سوریه حنفی با حنفی نمی جنگد بلکه در سوریه مسلمان با مسلمان می جنگد. رهبر انقلاب در سخنرانی اخیر به نکته ریزی اشاره کردند: که بزرگترین بحث برنده در بحران عراق، رژیم صهیونیستی و آمریکا هستند.
احتمال شکل گیری ائتلاف میان شیعیان
وی در پاسخ به سوالی در رابطه با احتمال ایجاد ائتلاف میان جریان های شیعی گفت: علی رغم اختلاف های موجود میان گروه های شیعه به ویژه جریان صدر با مالکی می توان تحقق این ائتلاف را تصور نمود چرا که در انتخابات پیشین نیز با وجود اختلاف های عمیق جریان های شیعی در کنار یکدیگر قرار گرفتند. ذوقی اظهار داشت: شانس ایجاد دولتی ائتلافی در عراق در گرو ائتلاف میان برخی جریان های قومی و مذهبی به دوراز اختلاف های پیشین است.
این استاد دانشگاه در ادامه در پاسخ سوالی مبنی بر آینده روابط ایران وعراق پس از عبور بحران فعلی گفت: واقع تحولات کنونی عراق موجب هم پوشانی شدن برخی منافع ایالات متحده آمریکا و ایران شده است، امری که بیشتر از سوی رسانه های غربی منطقه به عنوان خطری جدی تلقی شده است. واقعیت این است که عراق با عنوان یک کشور قدرتمند رقیبی جدی از لحاظ ژئوپولوتیک منطقه برای جمهوری اسلامی محسوب می شود. از این رو عراقی ضعیف درآینده برای ایران بهتراست چه مالکی در راس آن باشد یا صدام حسین. در وضعیت فعلی نیز هستند گروهای شیعه ای که نه تنها دیدگاه متفاوت بلکه دیدگاه متضادی را نسبت به ایران دارند.
چرایی تشدید فعالیت داعش در عراق
وی درپاسخ به سوالی درباره ریشه های شکل گیری داعش گفت: بایستی بیان داشت علی رغم ضعف های پیشین نوری مالکی در اداره کشور، تصورعامه بر این بود که تیم انتخاباتی وی حائز آرای بالایی در انتخابات نخواهد بود ولی سیاست های مالکی موجب تحقق چیزی فراتراز آن شد که جامعه عراق تصور می کرد. وی توانست قریب به 90کرسی پارلمان را با ایجاد یک حمیت ملی کسب نماید که این اقدام و آرای بالای وی موجب ناامیدی مخالفین از آینده عراق وتحریک جریان های افراطی نظیر داعش شد.
ذوقی از سوی دیگر ناکارآمدی های داخلی عراق را در فرایند ملت سازی دخیل در وضعیت فعلی دانست، که هرکس دیگری نیز در جای مالکی قرارداشت عملا همین رفتار را انجام می داد.
فدرالی شدن عراق
دکتر ذوقی در موسسه آینده پژوهی و در این نشست تخصصی به بحث جدیدی تحت عنوان سیاست های کردها درقبال دولت مرکزی عراق پرداخت و حضور پیش مرگ های کرد در تحولات عراق و رودررویی آنها با نیروی داعش را تحول جدیدی دانست. اقدامات اخیر داعش موجب ایجاد یک هیجان ملی جهت مقابله با آن شده است به واقع می توان رشد داعش را در ریشه های سیاسی و اقتصادی جستجو کرد که گروه های بعثی و داعشی آن را به سوی نظامی گری سوق داده اند. در حقیقت تحولات کنونی حاکی از آن است که با حضور جریانات ملی و مرجعیت عراق احتمال بقاء داعش دور از انتظار است اما تصور ایجاد یک عراق فدرال دور از ذهن نیست که در آن منطقه سنی نشین به مانند منطقه کرد نشین دارای اختیاراتی باشد، شرایط کنونی عراق بگونه ای است که در فرایند ملت سازی جایگاه اعراب و سنی تعیین نگردیده است و تا مشخش نشدن جایگاه آنها در عراق ثبات به این کشور باز نمی گردد.
وی در پایان اظهار داشت : دلیل تقابل جریان های اسلامی در برابر یکدیگر را می توان در سیاست های کشورهای غربی جستجو کرد که با ایجاد تنش میان گروه های اسلامی در پی تضعیف آنها و روی کار آمدن اسلامی سکولار هستند که تضادی در ارتباط با جهان غرب نداشته باشد.
