حضور نظامی و امنیتی ایالات‌متحده در اردن
مجتبی روستایی
کارشناس و پژوهشگر روابط بین‌الملل
پیشینه روابط نظامی و امنیتی امریکا و اردن به دهه 1950 بازمی‌گردد. در چهار دهه اخیر و پس از صلح اسراییل – اردن در 1994 و به‌طور مشخص از دهه اخیر با افزایش فعالیت‌های تروریستی در منطقه این دو کشور بیش‌ازپیش به یکدیگر نزدیک شده و همکاری‌های مختلفشان در زمینه‌های نظامی و امنیتی عمیق‌تر و گسترده‌تر گردیده است.
اردن همواره به‌عنوان یک شریک امنیتی مورد اعتماد برای ایالات‌متحده در خاورمیانه به شمار رفته و جهت‌گیری‌های سیاسی مناسب این کشور به امریکا کمک کرده تا بتواند سیاست‌ها و اهداف خود را از طریق این کشور عملیاتی کند. امریکا اردن را متحدی مناسب در منطقه پرآشوب غرب آسیا می‌داند که موقعیت جغرافیایی آن مابین اسرائیل، سوریه، عراق و عربستان سعودی، باعث شده است که آن را در طرح‌های نظامی و امنیتی ایالات‌متحده و افزایش حضور و نفوذ در این کشور دارای نقش و اهمیت خاصی کند. ازجمله مهم‌ترین دلایل و اهداف کاخ سفید از حضور نظامی و امنیتی در اردن را می‌توان در موارد زیر تفسیر و تحلیل کرد:
تضمین ثبات و امنیت در اردن و تلاش برای حفظ نظام پادشاهی این کشور از مهم‌ترین مواردی است که همواره موردتوجه مقامات ایالات‌متحده بوده است. در این راه تهدیدهای بسیاری امنیت و ثبات و نظام حاکم بر این کشور ذره‌ای و کوچک را تهدید می‌کند: گروه‌های افراط‌گرای موجود در منطقه و خطر رشد افراط‌گرایی داخلی، آشفتگی و بحران در سوریه و عراق و همچنین جریان حاصل از پناهندگان و آوارگان سوری. این کشور در حال حاضر بیش از یک و نیم میلیون آواره سوری را در خود جای‌داده است، آوارگانی که هرکدام می‌توانند تهدیداتی بالقوه برای امنیت و ثبات اردن باشند. اردن درحالی‌که با تهدیدات جدی امنیتی از سوی همسایگان خود مواجه است، امنیت داخلی آن نیز توسط افراط‌گرایان اسلامی که از جنگ در سوریه و عراق برمی‌گردند و همچنین نفوذ روزافزون القاعده و دیگر ستیزه جویان افراط‌گرای اسلامی تهدید می‌شود. بحران اقتصادی، نرخ بالای بیکاری، بالا رفتن میزان بدهی، افزایش شکاف میان فقیر و غنی همه در گرایش افکار عمومی به افراط‌گرایان اسلامی و در رأس آنها داعش مؤثر بوده و فضای عمومی را برای پذیرش آنان مهیا کرده است که این خود زنگ خطری جدی برای امنیت اردن است. اردن در این راه برای تأمین امنیت خود همواره به چشم به کمک‌های ایالات‌متحده داشته است. رئیس‌جمهور ترامپ در دسامبر 2017 به کنگره گفت: «بر اساس درخواست دولت اردن، حدود 2300 پرسنل نظامی ایالات‌متحده در اردن برای پشتیبانی از عملیات شکست داعش، تقویت امنیت اردن و ترویج ثبات منطقه‌ای مستقر شده‌اند». واقعیت آن است در دهه اخیر حضور نظامی و امنیتی امریکا در کنار کمک‌های مالی نقش مؤثری در حفظ ثبات و آرامش در این کشور و تداوم نظام پادشاهی اردن ایفا کرده است. کمک‌های سالیانه امریکا به اردن طی 15 سال گذشته در شرایط تاریخی تقریباً چهار برابر شده است. اردن از سال 2012 تاکنون بیش از 909 میلیون دلار کمک نظامی و امنیتی از ایالات‌متحده دریافت کرده است. کمک‌هایی که در سال اخیر کنگره امریکا تداوم آن را منوط به ادامه حضور و تلاش اردن در فرایند صلح خاورمیانه، ثبات رژیم در این کشور و موفقیت درنبرد با جریان‌های تروریستی تهدیدکننده اردن کرده است.
حفظ ثبات و امنیت در اردن به‌عنوان تضمین‌کننده جریان صلح در خاورمیانه مابین فلسطین و اسراییل نیز موردتوجه ایالات‌متحده است. از زمان صلح بین اردن و اسراییل در سال 1994 تاکنون، اردن همواره تلاش کرده است تا ضمن تأمین امنیت مرزهای اسراییل، به تداوم روند صلح فلسطین و اسراییل نیز کمک کند. پرواضح است که در صورت تهدید نظام حاکم بر اردن، ایالات‌متحده و اسراییل تنها شریک قابل‌قبول منطقه‌ای خود را از دست می‌دهند و این خود می‌تواند آغازگر سیلابی باشد که تحولات بزرگی را در خاورمیانه پدید خواهد آورد.
پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر، اردن علی‌رغم مخالفت اولیه خود با جنگ 2003 در عراق، ایالات‌متحده را در مبارزه با تهدید مشترک تروریسم و ایدئولوژی رادیکال همراهی کرد. دو طرف با یکدیگر و با جامعه بین‌المللی همکاری کردند تا جهان را از شر تروریسم خلاص کند و نیز تهدید امنیت ملی هر دو کشور را از بین ببرند. از آن زمان تاکنون اردن همواره در صف مقدم مبارزه با تروریست‌ها در کنار ایالات‌متحده بوده است. اردن با جمع‌آوری اطلاعات، شرکت در حملات هوایی محدود و فراهم کردن زمینه‌های آموزشی برای نیروهای ائتلاف، نقش مهمی در مبارزه با داعش و القاعده در سوریه و عراق ایفا می‌کند. علاوه بر بیش از 2800 سرباز آمریکایی که در حال حاضر تنها در این کشور مستقر هستند، اردن همچنین دسترسی ضروری به پایگاه‌های هوایی خود را به ایالات‌متحده و نیروهای ائتلاف در طول این سال‌ها ارائه داده است. ایالات‌متحده به‌خوبی آگاه است که دسترسی به اردن، به دلیل موقعیت استراتژیک آن در منطقه، گزینه مقرون‌به‌صرفه‌ای درراه مبارزه با تروریست‌ها است و ازاین‌رو تلاش دارد تا حضور نظامی و امنیتی خود را در این کشور تداوم بخشد.
از دیگر دلایل حضور نظامی و امنیتی امریکا در اردن سیر تحولات منطقه‌ای است. اتحاد روسیه و محور مقاومت، گروه‌های تروریستی را تا حد زیادی از بین برده و تلاش‌های بی‌پایان اتحاد غربی – عربی و اسراییل نیز برای از میان برداشتن دولت سوریه و شخص بشار اسد ناکام مانده است. پس از چنین تحولاتی واشنگتن تلاش کرد تا به افزایش حضور نظامی و امنیتی خود در اردن که دارای مرز مشترک با سوریه و عراق است رو آورد. اختلافات اخیر در روابط واشنگتن – آنکارا نیز که موجب تنش‌هایی در روابط دو کشور شد امریکا را بر آن داشت تا از وابستگی خود به پایگاه هوایی اینجرلیک در ترکیه تا حدی بکاهد. بدین منظور شاید شمال سوریه که در اختیار اکراد این منطقه قرار دارد و نزدیکی خوبی نیز با ایالات‌متحده دارند گزینه مناسبی بود اما با توجه به محدودیت‌های موجود در سوریه و نقش و نفوذ بالای روسیه در این کشور، ایالات‌متحده اردن را بهترین گزینه برای این منظور دانسته به‌خصوص آنکه اردن نیز به‌شدت مشتاق حضور نیروهای آمریکایی و در اختیار دادن فرودگاه‌های خود برای هواپیماهای نظامی ایالات‌متحده است.
پس از بروز مناقشات میان کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس و در رأس آنها عربستان سعودی با قطر که تنش‌هایی جدی در روابط آنها با دوحه ایجاد کرد، ایالات‌متحده نیز همسو با عربستان سعودی، قطر را به حمایت از گروه‌های تروریستی متهم کرد. رئیس‌جمهور ترامپ نیز پس‌ازآن از تصمیم ایالات‌متحده برای ترک پایگاه هوایی العدیده در قطر و اختصاص بودجه برای جایگزینی پایگاهی در اردن به جای آن سخن گفت. هر چند اردن از لحاظ مالی قدرتی همپای قطر ندارد، بااین‌حال اختصاص بودجه از طرف وزارت دفاع امریکا برای این منظور می‌تواند تصمیم ایالات‌متحده برای افزایش حضور نظامی و امنیتی خود در اردن و اهمیت این کشور برای سیاست‌های منطقه‌ای امریکا را به‌خوبی برساند.
**مسئولیت صحت و سقم مطالب موجود در یادداشت ها، مقالات و مصاحبه های منتشر شده در سایت به عهده نویسنده بوده و انتشار آنها الزاما به معنی تایید مطلب یا بیانگر دیدگاه های موسسه نیست.
