حزب نهضت اسلامی تاجیکستان به عنوان تنها حزب اسلامی قانونی ثبت شده در آسیای میانه در سال 1991 میلادی تاسیس شد، اما در انتخابات ماه مارس سال جاری میلادی (اسفند 94) نتوانست حد نصاب ورود به مجلس یعنی کسب حداقل پنج درصد آرا را بدست آورد و در نتیجه، اکنون نماینده ای در مجلس تاجیکستان ندارد. در این بین این حزب از سوی دولت ممنوع شده است. در این راستای برای بررسی نوع نقش و نفوذ و رابطه حزب با دولت و جریان های دیگر گفتگویی با محی الدین کبیری داشته ایم:
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: حزب حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در چند سال گذشته دارای چه جایگاه معنوی، سیاسی و نفوذ فرهنگی در تاجیکستان بوده است؟
محی الدین کبیری :
نهضت اسلامی تاجیکستان همچون یک حرکت روشنفکری مذهبی و ملی در سالهای 70- ام میلادی به صحنه آمد و برابر پیدا شدن کمترین آزادی های سیاسی و فرهنگی، جایگاه مناسبی را در حوزه های فکری، معنوی و سیاسی کشورمان کسب کرد. چون مردم نگاه های نهضت را در مقایسه با دیدگاه های حزب کمونیست آن زمان بیشتر قبول داشتند و خودمانی می‌دانستند. جز یک عده کمی از مردم، ملت تاجیک پس از 70 سال هم دیدگاه های ضد دینی و ضد ملی را نپذیرفت و برنامه های نهضت را نزدیکتر به آرمان ها و خواسته های معنوی و فکری خویش می‌دانستند. اگر چه نیروهای کمونیست پس از استقلال جایگاه مردمی خود را از دست داده بودند، ولی هنوز هم قدرت سیاسی، نظامی و اداری و مالی کشور در دست ایشان بود. این چیز باعث گشت که در یک مدت کوتاه با کمک نظام های دیکتاتوری حاکم در روسیه و ازبکستان توانستند مسیر روندهای دموکراتیک و مردمی شوی زندگی را در تاجیکستان بگیرند. تاجیکستان که امکان داشت به یک جزیره مردم سالار و پیشرفته در این پهنای دیکتاتوری تبدیل شود، از این شانس محروم گشت. ولی نهضت جایگاه خود را در بین مردم همچون قویترین تشکل سیاسی مذهب حفظ کرد و این بود که همیشه پس از حزب حاکم دومین حزب در پارلمان حضور داشت. واقعیت های کشوری را مثل تاجیکستان به نظر بگیریم، حزب های حاکم نه بر اساس رأی مردم سر قدرت نشسته‌اند بلکه قدرت سیاسی و نظامی آنها را به حزب اول تبدیل کرده است. از این نگاه، نهضت طول این همه سال ها رسما جزب دوم ولی عملاً حزب اول کشور بوده است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به تحولات یک سال گذشته در دوشنبه و درگیریهای نگاه کنونی دولت تاجیکستان به حزب نهضت اسلامی چگونه است؟
محی الدین کبیری:
حاکمیت سال ها تلاش می‌کرد که نهضت را به حاشیه بکشاند ولی موفق نمی‌گشت. قبل از ما حزب های دیگر اپوزیسیونی را که اکثرا سکولار بودند به حاشیه کشاند و رهبرانشان را زندانی کرد. از جمله رهبر حزب دموکرات را به مدت 23 سال و رهبر تاجیکستان نوین را به 29 سال زندانی کرد. این به آن معناست که رژیم هیچ نیروی مخالف را در کشور تحمل ندارد چه مذهبی باشد چه سکولار. طرح بستن نهضت را سالها روی دست نگه داشتند و فرصت مناسب را منتظر بودند که آن ماه سپتامبر 2015 به دست آمد. در نتیجه یک حادثه تا حال مشکوک که معاون وزیر دفاع کشور عبدالحلیم نظرزاده با جمعی از یارانش آنجا کشته شدند، حاکمیت نهضت را پشتیبان این گروه ها دانسته متهم به تروریسم و افراط گرایی کرد. ده ها نفر از رهبریت حزب زندان و هزارها نفر مهاجر گشتند. اخیرا حکم های سنگینی برای آنها صادر گشت که باعث ناراحتی و انتقاد شدید سازمان های حقوق بشر و برخی کشورهای اروپائی گشت. حکومت تلاش دارد نهضت را در سطح بین المللی همچون یک سازمان افراطی معرفی نماید که تا حال موفق نبوده است چون جهان از نهضت اسلامی تاجیکستان شناخت کافی دارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در وضعیت کنونی رابطه حزب نهضت اسلامی و اجزای مختلف این حزب با جریان های تندرو تکفیری در آسیای میانه مثل داعش چیست و تا چه حدی ممکن است بخشی از بدنه حزب نهضت اسلامی گرایشی به جریان های تندرو داشته باشد؟
محی الدین کبیری:
باید گفت که برخلاف پیشبینی ها که حکایت از جداشوی بخش بزرگ نهضتی ها و پیوستن به گروه های تکفیری می‌کردند، این روند چندان قابل دید نیست. بلی، انتقادها از سیاست های پرصبر رهبریت نهضت خیلی زیاد است، ولی جدا شدن نیروها و پیوستن به صف دیگران به حدی نیست که باعث متلاشی گشتن نهضت بگردد. امّا، سرکوب شدن نهضت صف نا امید گشته گان را در جامعه افزود و بسیاری ها را به طرف تکفیری ها کشاند. نهضت از اول موقع مخالف نسبت این گروه ها داشت و حتی پس از ناکامی سیاست های مصالحت‌آمیز خود در کشور، از موقع خود دست نکشیده است. همین بود که ما مورد فشار و تهمت از طرف هردو گروه رادیکال سکولار و مذهبی قرار می‌گرفتیم و تا حال این وضع ادامه دارد.
تلاش ما هم این است که پیش راه پیوستن جوانان را به گروه های تندرو در عموم بگیریم و این کار زحمت زیادی را طلب می‌کند. به خصوص در چنین شرایطی که ما خود تحت فشار هم از طرف نظام و هم تکفیری ها قرار داریم.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در شرایط کنونی نگاه حزب نهضت اسلامی تاجیکستان به سایر نهضت های اسلامی و جریان های تندرو و میانه در آسیای مرکزی و خاورمیانه چیست؟
محی الدین کبیری:
باید گفت که جریان های اسلامی 30-40 سال قبل در اوج محبوبیت خود قرار داشتند. ملت های مسلمان آن زمان دنبال هویت خود می‌گشتند و جدا از کمونیزم شرقی و سرمایه‌گذاری غربی در سراغ راه و جایگاه مستقل خود بودند. آن سالها اکثر ملت های مسلمان زیر حاکمیت نظام های خودکامه ناسیونالیستی قرار داشتند که مالامال از فساد و ظلم بود. حرکت های اسلامی با ارائه راه جایگزین بر مبنای ارزش های دینی امیدی بر ملت ها بخشیدند و این بود که آن سال ها از محبوبیت وسیعی برخوردار بودند. نهضت اسلامی تاجیکستان نیز در چنین حالت بود. امّا، به زودی اکثر این جریان ها تحت شرایط جدید به سمت افراط گرایی رفتند و تلاش کردند که جانبداران خود را از راه شعارهای دینی نگه بدارند، نه با ارائه برنامه های مشخص واقع بینانه. تحت تأثیر عامل های گوناگون سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نسل جوان جامعه های مسلمان به شدت تندگرا می‌شد و حرکت های اسلامی نیز برای کسب جایگاه در بین این گروه ها برنامه، خطابه و ادبیات خود را مطابق با ذوق و خواهش های خیابان ها می‌کرد. این بود که اکثراً ناخداگاه فاصله بین خود و گروه های تندرو تکفیری را کمتر کردند که بر ضرر ایشان انجام شد. برای نهضت اسلامی هم کار ساده نبود که هم مخاطبین تقلیدی خود را حفظ نماید و هم از گروه های تند مذهبی در منطقه فاصله بگیرد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: حزب نهضت اسلامی تاجیکستان چه نسبتی با جریان کلی اخوان المسلین دارد و چه رویکردی نسبت به آن دارد؟
محی الدین کبیری:
نهضت اسلامی تاجیکستان یکی از حرکت های اسلامی – سیاسی جهان است که بر مبنای آرمان ها و خواسته های جزئی از ملت تاجیک بنا شده است. در صورتی که اخوان المسلمین یک جریان فراملی و فرامنطقه ای است. نهضت با اخوان المسلمین و دیگر جریان های مانند آن در بعضی مسائل دیدگاه مشترک دارند و این طبیعی هم هست. چنین عمومیت ها می‌تواند با دیگر احزاب و جریان های غیر دینی هم باشد. امّا، هیچ ربط ساختاری یا ریشه ای با این یا دیگر سازمان های مذهبی جهان ندارد و یک حرکت صرف ملی تاجیکی می‌باشد. نهضت اخوانی ها را همچون یک حرکت مبارز معتدل اسلامی می‌شناسد و به این باور است که جزئی از ملت های مسلمان برنامه آنها را پذیرفته‌اند و اعتقاد دارند به راه آنها. امّا، اخوانی ها در مسیر طولانی خود به اشتباه هایی هم راه دادند که تأثیر منفی آنها هم به خود اخوانی ها و هم به سایر حرکت های اسلامی نزدیک به دیدگاه های اخوان رسیده است. از جمله نداشتن دیدگاه ها و برنامه های سطح ملی و همیشه فراملی و فرامنطقه ای فکر کردن باعث ایجاد فاصله بین آنها و دیگر نیروهای ملی در کشورهای آنها گشته است. خود مردم هم آنها را همچون انسان های خوب و صمیمی، ولی بی‌فایده برای کشورهای خود قبول کرده‌اند. اگر چه برخی از حرکت های منسوب به اخوانی ها، مثل نهضت تونس توانستند خود را بیشتر ملی و تونسی جلوه گر کنند و از این بحران هویت تا حدی رها شده‌اند، ولی اخوانی های مصر و برخی دیگر کشورهای عربی بین پروژه های جهانی و ملی خود درمانده‌اند و نتوانستند هیچ کدامی از آنها را عملی کنند. مشکل دیگر اخوانی ها این آشکار فاصله نگرفتن با گروه های تندرو تکفیری و پشتیبان های بین المللی آنها بود که بعداً ضربه مهلکی را هم به خصوص از همین دایره ها خوردند.
