توافقنامه آتش‌بس در جنوب سوریه: اولین آزمون همکاری ترامپ-پوتین
نویسنده: سمیح صعب؛ روزنامه نگار و کارشناس امور بین الملل
مترجم: بهمن شمسی؛ پژوهشگر موسسه آینده‌پژوهی جهان اسلام
اولین دیدار ترامپ و پوتین، روسای جمهور آمریکا و روسیه در حاشیه نشست گروه 20 در هامبورگ، دو ساعت و بیست دقیقه به طول انجامید، اما اهمیت این دیدار نه به مدت‌زمان آن، بلکه به موضوعات مهمی بود که بدان پرداخته شد، از روابط دوجانبه گرفته تا مسائل داغ بین‌المللی که جهان درگیر آن است.
نتیجه مثبت و مستقیم این نشست، دست‌یابی طرفین به توافق و تفاهم بر سر توقف خصومت‌ها در سه استان جنوبی سوریه، یعنی “قنیطره”،”درعا” و “سویدا” است. شاید بتوان گفت که مهم‌تر از اعلان آتش‌بس، توئیت ” ترامپ” بعد از جلسه با پوتین بود که اعلام کرد اکنون زمان همکاری با روسیه در امور سوریه است. البته این توئیت با محتوای منفی سخنان “رکس تیلرسون” وزیر خارجه آمریکا درباره نقش ” بشار اسد” رئیس‌جمهور سوریه در آینده سیاسی سوریه، خنثی شد. سخنانی که با پاسخ محکم رئیس‌جمهور” پوتین” مواجه شد، آنجا که وی متذکر شد که سرنوشت “بشار اسد” را نه “تیلرسون”، بلکه مردم سوریه تعیین خواهند کرد.
اگر سؤالی که به‌طور طبیعی در اینجا مطرح می‌شود، پیرامون میزان موفقیت احتمالی این توافق باشد، شاید بتوان گفت که احاطه به برخی مسائل ماقبل توافق و شرایطی که توافق فعلی را رقم زد، راهنمای مناسبی جهت پاسخگویی به این سؤال است. پرواضح است که مذاکرات “آمریکا، روسیه و اردن” از ماه‌ها قبل و باهدف دست‌یابی به توافق در راستای سرد کردن جبهه جنوبی سوریه در جریان است. جبهه‌ای که در تماس مستقیم با مرزهای اردن و جولان اشغالی قرار داشته و موضع آشکار اردن و اسرائیل ، نشان از ترس و واهمه آن‌ها از احتمال رسیدن نیروهای حزب‌الله لبنان به مرز اردن و جولان دارد.
ترجمه حملات هوایی مکرر به مواضع ارتش سوریه در هفته‌های اخیر، نگرانی شدید اسرائیل از پیشروی سریع ارتش سوریه و متحدان آن در استان “قنیطره” و به‌ویژه پس از ناکامی و عجز گروه‌های تروریستی موردحمایت و پشتیبانی رژیم “عبری” همچون “جبهه النصره” است که نتوانستند در راستای ایجاد یک نوار حائل به‌موازات خطوط مرزی تشکیل‌شده از دو تهاجم این رژیم در سال‌های 1978 و1982 در جنوب لبنان اقدام مثبتی صورت دهند.
در جبهه درعا نیز گروه‌های آموزش‌دیده توسط سرویس‌های اطلاعاتی آمریکایی- عربی معروف به “اتاق موک”، در حملات هفته‌های گذشته خود به ” حی المنشیه” با شکست مواجه شده و در تحقق اهداف خود ناکام ماندند. همچنین ارتش سوریه موفق شد مناطقی را که درنتیجه حمله اولیه این گروه‌ها از دست داده بود،باز پس گیرد. حرکت معادلات میدانی در جهت عکس انتظارات و در کنار آن گسیل یک نیروی عظیم توسط ارتش سوریه و متحدان آن به سمت جبهه درعا باهدف نهایی کردن سرنوشت آن، منجر به ترس شدید اردن گردیده است.
ایالات‌متحده آمریکا نیز از تحولات سوریه چندان دور نبوده و در تلاش است تا به‌موازات جبهه جنوبی، روحیه گروه‌های مخالف و معارض با دولت سوریه را افزایش دهد.یکی از اقدامات آمریکا جبهه گذرگاه ” التنف” که محل تلاقی مرزهای سوریه با اردن و عراق است. در این پایگاه افسران آمریکایی، انگلیسی و نروژی به آموزش گروه‌های مخالف دولت سوریه ، ازجمله گروه” مغاویر الثورة “ و نیروهای ” احمد العبدو” مشغول هستند و آمریکایی‌ها چندین بار کاروان ارتش سوریه و متحدان آن را به بهانه نزدیک شدن به این پایگاه بمباران کرده و علاوه بر آن دو پهپاد اطلاعاتی ساخت ایران را نیز در نزدیکی پایگاه ” التنف” ساقط کرده‌اند. اما این اصطکاک‌ها نتوانست مانع از پیشروی ارتش سوریه به سمت مرزهای سوریه – عراق در ناحیه‌ای به فاصله 70 کیلومتری پایگاه “التنف” شود.هم‌زمان با این روند، ارتش سوریه و متحدان آن به حرکت خود در “صحرای سوریه” که از ” تدمر” آغاز شده بود ادامه داده و به حومه شهر” السخنه” رسیدند. شهری که سقوط آن دستاورد بسیار بزرگی برای ارتش سوریه در نبرد بازپس‌گیری “دیرالزور” محسوب می‌شود. در همین راستا حمایت و پوشش هوایی فعلی روسیه بسیار مؤثر بوده و از اهمیت به سزایی برخوردار است.در سایه روند رو به افزایش تنش‌های میدانی و احتمال برخورد مستقیم نیروهای منطقه‌ای و بین‌المللی درصحنه سوریه، مذاکرات آمریکایی، روسی، اردنی در پایتخت اردن، پیرامون توافق اعلام‌شده در دیدار “پوتین”و “ترامپ” در هامبورگ، تشدید شده است. در نگاه اولیه به توافق به نظر می‌رسد که طرف‌های مرتبط با جبهه جنوب سوریه و از جمله اسرائیل به این باور رسیده‌اند که این جبهه، چنانچه با همین سطح از شدت استمرار یابد، بدون شک منجر به دخالت مستقیم اسرائیل در جنگ سوریه خواهد شد؛ چراکه گروه‌های تحت حمایت و پشتیبانی این رژیم قادر به ایجاد منطقه امن در مرزهای جولان اشغالی نیستند. جبهه درعا نیز با تهدید ورود مستقیم اردن به دلیل سقوط و فروپاشی گروه‌های موردحمایت این کشور مواجه است.از طرفی واشنگتن نیز که نمی‌خواهد از اسرائیل و اردن فاصله بگیرد، مجبور به دخالت و به‌تبع آن ورود هرچه بیشتر در باتلاق سوریه خواهد شد.
در اینجا روسیه به‌نوعی با تسلیم آمریکا، راضی کردن اردن و عدم مخالفت اسرائیل نسبت به تضمین آتش‌بس جنوب توسط پلیس روسیه ، همه طرف‌ها را مدیریت کرده است. بنابراین اگر بپذیریم که مسکو شریک ” تهران” و “آنکارا” در مذاکرات آستانه است که بر ایجاد 4منطقه ” کاهش تنش” در سوریه از شمال تا مرکز و دمشق و جنوب تأکید دارد، باید گفت که توافق اعلامی در دیدار “ترامپ” و “پوتین” نیز منجر به افزایش نقش روسیه در معادلات سوریه منجر شده است.
آتش‌بس در جنوب سوریه نمایانگر نوعی جدید از روابط آمریکا – روسیه است. امری که ” ماکماستر” مشاور امنیت ملی آمریکا درباره آن می‌گوید: نشست هامبورگ، سنگ بنای همکاری آمریکایی – روسی در حل مسائل سخت و مقاوم بین‌المللی را گذاشت. متأسفانه آینده آتش‌بس در جنوب سوریه، بستگی به توانایی “ترامپ” در عبور از اعتراضات گسترده‌ای دارد که در فضای داخلی آمریکا نسبت به هر نوع همکاری با روسیه گریبان وی را گرفته است. به‌خصوص اتهامات وارده به روسیه از سوی سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا، مبنی بر دخالت در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال 2016 به‌عنوان مانعی جدی در مقابل اقدامات ترامپ به‌منظور بهبود روابط آمریکا- روسیه عمل می‌کند. روابطی که به پایین‌ترین سطح خود از دوره رئیس‌جمهور سابق آمریکا یعنی “باراک اوباما” رسیده است.
بنابراین افزایش صداهای مخالف روسیه در آمریکا به دنبال توافق “آتش‌بس” در جنوب سوریه یک امر طبیعی است . “رکس تیلرسون” وزیر خارجه آمریکا به‌منظور رهایی از این اعتراضات، بعد از نشست هامبورگ تأکید کرد که روابط آمریکا با روسیه منوط به امتیازدهی و اقدام متقابل است که روسیه باید آن را از” اکراین” شروع کند.چراکه پرونده “اکراین” نیز میدان تنش و مقاومت دیگری در برابر هرگونه روابط نزدیک آمریکا با روسیه است؛ میدانی که دموکرات‌ها و برخی جمهوری خواهان جنگ‌طلب آن را ایجاد کردند.
این پیچیدگی در روابط آمریکا- روسیه ممکن است منجر به تهدیدی جدی در برابر تقویت آتش‌بس در جنوب سوریه شده و یا راه را بر دست‌یابی به تفاهمات قوی‌تر در فرآیند حل‌وفصل سیاسی مناقشه سوریه، سوای دیگر پرونده‌های بین‌المللی ببندد. به‌هرحال آتش‌بس جنوب سوریه به‌مثابه اولین آزمون همکاری میان “ترامپ” و “پوتین” و گشودن صفحه‌ای جدید در روابط آمریکا – روسیه ، باقی می‌ماند.
منبع: المیادین
