عربستان تلاش هایش را برای دستیابی به سلاح هسته ای همچنان ادامه میدهد ولی در آینده قابل پیش بینی دسترسی عربستان به سلاح هسته ای غیر ممکن است / گفتگو با دکتر حسین ربیعی / استاد ژئوپلتیک دانشگاه / موسسه آینده پژوهی جهان اسلام
در یک دهه گذشته جدا از انتشار اخبار و گزارش هایی درباره برنامه های هسته ای عربستان، این کشور کوشیده است تا تلاش هایی نیز در راه امضای قراردادهای هسته ای انجام دهد. در این بین ارزیابی توان هسته ای غیر نظامی و احتمالا نظامی و موانع و تلاش های هسته ای عربستان از نکاتی مورد توجه در این گفتگو است.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در دهه های گذشته نگاه مقامات عربستان به انرژی هسته ای چگونه بوده است؟
ظاهرا پیشینه بحث هسته¬ای و دنبال کردن دسترسی به انرژی هسته¬ای و به ویژه سلاح هسته¬ای به چهار پنج دهه قبل بر می¬گردد. یعنی زمانی که اعراب از اسرائیل در سال 1967 شکست خوردند و بعد از آن نخستین رگه¬های علاقه¬مندی عربستان به داشتن صلاح هسته¬ای و یا صلاح¬های کشتار جمعی پیدا شد، به خاطر اینکه احساس ناتوانی و کم توانی در مقابل دشمن آن زمانشان اسرائیل کردند و از آن زمان به بعد در فواصل مختلف و به تناوب برنامه هسته¬ای شدن و دستیابی به سلاح¬های هسته¬ای در دستور کار کشور عربستان قرار می¬گرفته و هر از چند گاهی عربها بازدیدهایی از کشورهایی مانند پاکستان، هند و همینطور قدرتهای غربی که دارای این فناوری بودند به عمل می¬آوردند و بحث¬هایی مطرح و بعد از مدتی فروکش می¬کرده است. به طور کلی چند دهه¬ای است که عربستانی ها به دنبال دسترسی به سلاح¬های هسته¬ای هستند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: عربستان چه نگاهی به افزایش سرمایه گذاری خود در انرژی هسته¬ای و نیروگاه¬های هسته ای در سال¬های گذشته داشته است؟
این بحثها علی رغم دامنه¬دار بودن به نظر می¬رسد که خیلی جدی و موفقیت آمیز نبوده¬اند. عربستان به دنبال خرید آخرین مدل هواپیماها و موشک¬های نظامی از آمریکا و دیگر کشورها است و به آن دست پیدا می¬کند. یعنی زمانی که بنا را بر خرید اسلحه می¬گذارند به سرعت به آن دست پیدا می¬کنند و انبارهای بزرگی از انواع تجهیزات نظامی را دارند. اما در بحث هسته-ای تلاش¬هایشان از چند دهه پیش تا کنون موفقیت آمیز نبوده است. البته می¬تواند دلیل آن موانع مختلفی باشد که در سر راه دستیابی به این سلاح¬ها وجود دارد، ولی در عین حال نشان می¬دهد که حداقل جدیت آنچنانی وجود نداشته و شاید به خاطر تهدید کشورهای دیگر و یا به هر دلیل دیگری این بحث¬ها را دنبال می¬کردند. ولی جدیت آنها در حدی نبوده که مانند سایر سلاح¬های دیگری که به آن رسیده اند به آن دست یابند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: برنامه هسته ای ایران و شرایط موجود منطقه چه تأثیری در نوع نگرش عربستان در دستیابی به سلاح هسته ای داشته است؟
انرژی هسته¬ای قاعدتا برای کشوری که در حد 25 میلیون نفر جمعیت دارد و در حدود 250 میلیارد بشکه ذخیره نفتی دارد به نظر معقول نمی¬آید تا سرمایه¬گذاری هنگفتی برای دستیابی به آن کنند.
چیزی که به نظر می¬آید و در فعالیتهای عربستان احساس تهدیدی¬ایست که هر از چند گاهی از ناحیه کشوری اتفاق می¬افتد قابل ردیابی است، و در واقع بیشتر دنبال سلاح هسته¬ای هستند تا انرژی هسته¬ای. در مدت بحث هسته¬ای ایران و هم بحث ناآرامی¬هایی از سال 2010 تحت عنوان بیداری اسلامی در منطقه عربستان را تا حدودی از نظر وضعیت خود نگران کرد. کشوری است که اعتماد به نفس کافی نه نسبت به نظام سیاسی خود و نه نسبت به توان نظامی، علمی خود دارد تا بتواند در هماوردهای مختلف رقبای منطقه¬ای و فرا منطقه¬ای را به چالش بکشد. بنابراین خواه ناخواه روند رو به رشد قدرت ایران در چند سال اخیر انگیزه¬ای ایجاد کرده تا عربستان را تحریک کند و به سمت انرژی هسته ای و سلاح¬های هسته¬ای ببرد
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در شرایط کنونی تا چه حدی حاکمان عربستان نگرش هایی همانند خرید سلاح¬های هسته ای دارند؟
حاکمان جدید به ویژه وزیر خارجه جدید عربستان که تا حدی جوانتر و تجربه دیپلماسی و سیاسی کاری را ندارد نشان داده است که از برخی رفتارهای هیجانی، احساسی و یا تبلیغاتی برای نشان دادن خود در منطقه بدشان نمی¬آید. چنانچه مدتی هم در یمن با حوثی¬ها درگیر شده¬اند و تقریبا یکسال است که یمن را بمباران می¬کنند ولی نتایج دلخواهشان را بدست نیاورند. بنابراین کم تجربگی در هیئت حاکمه و وزیر خارجه و هم تجاربی که از جنگ یمن و سایر هماوردی هایشان در سوریه و در جاهای دیگر مانند عراق به دست آورده اند به این نتیجه رسیدند که حریف قدرتهای منطقه¬ای و فرامنطقه¬ای نمی¬شوند. این امر احتمالا انگیزه¬ای برای روی آوردن به انرژی هسته¬ای و چه بسا سلاح هسته¬ای ایجاد کرده است. ولی اینکه بتوانند به این فناوری چه به صورت خرید و چه به صورت ساخت سلاح هسته¬ای دست پیدا کنند بسیار بعید و شاید غیر ممکن است مگر اینکه دست دوستی به سمت دشمنان دیرینه این منطقه مانند اسرائیل بدهند. که آن هم انگیزه¬ای خاص باید داشته باشد که بخواهد سلاح¬ در اختیار عربستان قرار دهد. وگرنه نه قدرتهای جهانی و نه سایر قدرتهای منطقه ای بعید است که انگیزه¬ای برای دادن چنین سلاح¬هایی به عربستان را پیدا کنند.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: چه موانع دیگری در راه هسته ای شدن عربستان وجود دارد؟
اگر آنها خواسته باشند فناوری خود را بومی سازی کنند باید توان علمی و فنی داشته باشند، اما این امر در عربستان موجود نیست. به طور کلی نیروی انسانی آموزش دیده¬ای که توانایی راه اندازی تجهیزات را داشته باشند ندارند. بیشتر آنچیزی که در عربستان وجود دارد از تسلیحات نظامی و سایر وسایل مصرفی اغلب وارداتی است. بنابراین یک مانع توانایی علمی و فنی است. بحث دیگر موانع حقوقی و قانونی بر سر راه اینکه کشوری بخواهد به این سلاح¬ها دست پیدا کند. کما اینکه کشور ایران هم که فعالیتهاش صلح¬آمیز و آشکار است، سالها تحت فشار بوده و موانع مختلفی برای استفاده از انرژی صلح آمیز هسته¬ای داشته است. قطعا عربستان هم از این قاعده مستثنی نیست و اگر احیانا بخواهد در این مسیر قدم بردارد با موانع سیاسی، حقوقی و قانونی بین المللی زیادی مواجهه خواهد بود. کما اینکه ظاهرا عربستان هم به معاهده ام پی تی پیوسته و هم در سایر معاهده¬های مبارزه با صلاح¬های کشتار جمعی عضو شده و به آنها پیوسته است. بنابراین از لحاظ حقوقی و قانونی هم فعلا عربستان امکان انجام اینکار را ندارد به علاوه اینکه دانش استفاده و بهره¬برداری هم مرحله دیگر است. حتی تجهیزات مدرنی که اکنون خریداری می¬کند چه بسا قادر به استفاده نیستند و باید کسانی از کشورهای دیگر باید برای آنها راه اندازی کنند. بنابراین در بحث استفاده هم به نظر می¬آید که عربستان سعودی با یک مانع دیگری مواجه است که توان استفاده از چنین تجهیزات و سلاح¬هایی را ندارد.
موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: آینده وضعیت هسته¬ای عربستان چگونه خواهد بود؟
تصورم این است که عربستان تلاش¬هایش را برای دستیابی به سلاح هسته¬ای همچنان ادامه می¬دهد ولی در آینده قابل پیش بینی دسترسی عربستان به سلاح هسته¬ای غیر ممکن است. اما آنها می توانند انرژی هسته¬ای چون تاسیس نیروگاه و انرژی برق و یا سایر مصارف صلح آمیز انرژی هسته¬ای احتمالا در کشاورزی یا پزشکی را مانند سایر کالاها خریداری کنند. یعنی به هر صورت عربستان ذخایر مالی خوبی دارد که می¬تواند در چنین مواردی هزینه کند و احتمالا دستیابی به انرژی هسته¬ای غیر ممکن نیست ولی در بحث سلاح هسته¬ای بعید می¬دانم بتواند دسترسی پیدا کند.
واژگان کلیدی: موانع هسته ای عربستان ، سلاح هسته ای عربستان ، تلاش های هسته ای عربستان و آینده آن
