در واقع، بعد از کودتای نظامیان در مصر و برکناری اخوان المسلیمن در مصر، این جنبش به حاشیه رانده شده است. دستگیری صدها هزاران نفر از اعضای این جنبش و رهبران اخوان المسلیمن و بعد از محاکمه محمد مرسی رئیس جمهور سابق، این جنبش از یک جنبش فعال سیاسی به یک جنبش منزوی و تدافعی تبدیل شد.
ویژگی های بنیادی ایدیولوژیک و اعتقادی اخوان المسلمین بعد از کودتا
اساس حرکت جنبش اخوان المسلمین یک حرکت اسلامی کاملا اعتدال آمیز می باشد. اما ورود نیروهای افراطی در لایه های پایینی اخوان المسلمین چهره این جنبش مردمی مبارز که دارای تفکرات اسلامی اعتدالی بود زیر سوال رفت و چهره این جنبش مخدوش شد. همچنین حرکت هایی افراطی که به نام اخوان المسلمین صورت گرفت که غالبا از سوی گروه های تندرو بود و زمینه پذیرش این کودتا را در مصر فراهم کرد. به همین خاطر بعد از کودتای عبدالفتاح سیسی و برکناری جنبش اخوان المسلمین انتظار می رفت که موج تظاهرات در سراسر مصر گسترش یابد، ولی سطح تظاهرات و اعتراضات کاملا کم رنگ بود. همچنین جنبش اخوان المسلمین با تبلیغات و جریان سازی رسانه های مثل عربستان و امارت علیه اخوان المسلمین روبرو بود و جایگاه خود را در مصر از دست داد.
تحول فکری در اخوان المسلمین
تحولات فکری در چند دهه اخیر با ورود نسل جدید تحصیل کرده های دانشگاه های غربی به اخوان المسلمین آغاز شده است. یعنی نسل اول و دوم اخوان المسلمین و نسل سومی (که اخیرا وارد اخوان شده است) در حقیقت با شیوه های اسلام اعتدالی و اسلامی (که با شرایط روز جهانی سازگاری داشته باشد) سعی کرده اند که تغییراتی در پیکره ی اخوان المسلمین بوجود بیاورند. اگرچه اخوان المسلمین در انتخابات به پیروزی رسید و دولت خود را تشکیل داد اما به دلیل گرایش نسل اول و دوم اخوان المسلمین نتوانست از ابزارهای روزآمد و ابزارهای که متناسب با جامعه مصر استفاده کند.
اخوان المسلمین امروزه در صدد بازیابی هویت خود که تلفیقی از سنت و مدرنیته خواهد بود است. به این مفهوم که نسل اول و دوم از طریف همکاری با نسل سوم اخوان المسلمین سعی خواهند کرد که یک شاکله ی جدید ایجاد کنند. قانون داخلی اخوان المسلمین در دهه 50 میلادی از قرن گذشته شکل گرفته و اساس حاکمیت برآیند تفکرات نسل اول اخوان المسلمین است، اما امروزه اخوان المسلمین درصدد استفاده از ابزارهای روز مانند شبکه های مجازی و اینترنت و همچنین شبکه های ماهواره ای که در گذشته و در نسل های قدیمی از این ابزارها کمتر استفاده شده بود است. در این شرایط بازیابی وضعیت مجدد اخوان المسلمین و تغییر در مجلس شواری اخوان المسلمین (که ترکیب شواری است) و ورود نسل جوان در ساختار مجلس مشورتی می تواند هویت جدیدی به اخوان المسلمین دهد تا متناسب با شرایط روز مبارزات خود را ادامه دهند و یک تغییر ساختاری نیز ایجاد کنند.
ساختارهای حزبی و شهری اخوان
اکنون فعالیت های حزبی اخوان المسلمین به دلیل فشار دستگاه امنیتی کم رنگ شده است. نمایندگی دفاتر اخوان المسلمین که قبلا به صورت علنی فعال بود به صورت زیرزمینی فعالیت دارد. تظاهرات به صورت پراکنده در شهرهای مختلف ادامه دارد. چنانچه در شهرهای اسوان و حومه قاهره و سایر مناطق تظاهرات همچنان ادامه دارد. به نظر می رسد با توجه به این که ارتش و دستگاه های امنیتی در کنار دولت عبدالفتاح سیسی هستند اخوان المسلمین نتواند در کوتاه مدت تغییرات اساسی در نظام مصر بوجود آورد. اما در دراز مدت می تواند آسیب های جدی به دولت نظامیان وارد آورد.
رهبران اخوان المسلمین و جریان های تفکیری و افراطی در جهان اسلام
یکی از اشتباهات رهبران اخوان المسلمین در گذشته سکوت در مقابل جنایات تفکیری ها بوده است. حادثه ای که برای شیخ حسن شحاته رهبر شیعیان مصر صورت گرفت (که در برابر مردم و در روز روشن رهبر شیعیان را به شکل دردناکی به شهادت رساندند) اخوان المسلمین و رهبرانش سکوت اختیار کردند. اگر در همان زمان اخوان المسلمین با این جریان های تفکیری برخورد می کردند، طبیعتا محبوبیت بیشتری پیدا می کردند. با توجه به این که حدود سه میلیون شیعه در مصر وجود دارد اختلاف نظرها میان شیعیان و قبطی ها و چپ گراها با اخوان المسلمین تشدید شده است. امروزه سه قشر عمده در جامعه مصر یعنی قبطی های مسیحی، شیعیان و احزاب چپ و لائیک مخالف اخوان المسلمین هستند. در این بین ایجاد یک وفاق بین اخوان المسلمین و سایر لایه های اسلامی کاملا دشوار است. ضمن این که اخوان المسلمین باید در مقابل جریان های تفکیری صفوف خود را مشخص و در مقابل آنها ایستادگی کند. ولی سکوت اخوان المسلمین در برابر این جریان ها باعث تنزل جایگاه اخوان المسلمین شده است.
آینده نقش اخوان المسلمین در مصر
در واقع جنبش اخوان المسلمین سعی کرده است از طریق بازنگری در سیاست های خود و جذب نیروهای جوان وارد عرصه ی مبارزات زیرزمینی شود. اگر این امر صورت گیرد و اخوان المسلمین وارد فاز مبارزه مسلحانه شود، وضعیت مصر در آینده به شدت متزلزل خواهد شد و نا امنی ها سراسر مصر را فرا خواهد گرفت. استراتژی اخوان المسلمین در شرایط فعلی برگزاری تظاهرات مصالحه آمیز اعتراض آمیز علیه دولت عبدالفتاح سیسی است. اما آن گاه که جریان سازی هایی علیه دولت نظامی صورت گرفت. وارد فاز مبارزه زیرزمینی مسلحانه خواهند شد. در این صورت مصر وارد مرحله خطرناکی خواهد شد.
آینده اخوان المسلمین به لحاظ سیاسی بستگی مستقیم به شیوه های کارو فعالیت و ارائه خدمات به قشر آسیب پذیر مصر دارد. با توجه به این که اخوان المسلمین بخشی از فعالیت های اجتماعی خود را در مناطق قفیر نشین در طول هشتاد سال گذشته انجام داده بود در میان لایه های پایین جامعه محبوبیت فوق العاده ای دارند. اما از آن جای که امروزه جایگاه اخوان المسلمین به شدت متزلزل شده باید در پیکره و فرماندهی اخوان المسلمین تغییرات اساسی صورت گیرد. جوان گرایی باید در اخوان المسلمین عملیاتی شود. همچنین فعالیت های اجتماعی به صورت آشکار باید در میان لایه های فقیر مصر صورت گیرد و نوعی جریان سازی علیه رژیم جدید مصر انجام دهند. آنگاه وارد عرصه سیاسی جدی بشوند. در غیر این صورت اخوان المسلمین نیز در آینده به دلیل جریان سازی های گسترده که در رسانه های عربی علیه این جنبش صورت می گیرد جایگاه خود را از دست می دهد و مانند احزاب چپ مصر به حاشیه خواهد رفت.
