تاثیر شکاف‌های قومی و نژادی بر سایر بحران ها در تركيه/ گفتگو با احمد مرجانی نژاد/ کارشناس مسائل ترکیه

تاثیر شکاف‌های قومی و نژادی بر سایر بحران ها در تركيه

-گفتگو با احمد مرجاني نژاد

کارشناس مسائل تركيه

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام

واژگان کلیدی: بحران های قومی ، نژاد، تركيه، بحران نژادی،جمهوري تركيه ، آتاتورك

با نگاهی به پیشینه و روند بحران های قومی و نژادی در کشور تركيه باید گفت شکاف های قومی-نژادی و شکاف های بین اقوام و نژادها در تركيه در تداوم بحران ها و تاثیرگذاری بر سایر بحران های سیاسی، اقتصادی و … در تركيه موثر بوده است. در این میان بحث دربارۀ اقوام تركيه و بسترهای شکل گیری بحران های قومی و نقش آنها در سایر بحران ها مورد توجه گفتگوی زیر است.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: پیشینه و روند بحران های قومی و نژادی در کشور تركيه چگونه است؟

 ترکیه به علت قرار گرفتن در بین دو قاره آسیا و اروپا، همواره مورد تاخت و تاز قوم‌های گوناگون  قرار گرفت که باعث ورود اقوام گوناگون به آن گرديده است . ترکیه به این دلیل که میراث دار امپراطوری عثمانی بود، در مسير نظام چند ملیتی ، چند دینی و چند زبانی  قرار داشت.  اما ساختاري كه توسط آتاتورك در ترکیه راه اندازي شد بر مبناي دولت- ملت سازی با ترکیب دو عنصر ، یکی عنصر ترک و دیگری اسلام سنی. است كه در آن  تنوع قومی ،  دینی ، مذهبي ،  نادیده گرفته شد. اينك از جمعيت هشتاد و اندي ميليون جمهوري تركيه ، حدود 70 % آن از نژاد ترک؛ 15% از نژاد کرد؛ 15% هم از نژادهای گوناگون : بالكان تبار ، یونانی، ارمنی، عرب،  و….هستند. در واقع در ايام ضعف و انحطاط امپراتوري عثماني ، اسلامگرايي ، تحت قالب ناسیونالیستی غرب  و به صورت  اسلامي – ملي ، بينش ملي ،  ظهور و بروز كرد.  شکاف های اجتماعی و سیاسی عمیقی که بعد از تشكيل جمهوري مدرن  تركيه  باعث دید متعصب و تهاجمی ناسیونالیسم ترکي به هویت گروه ها و ملیت های غیر ترک ساكن در ترکیه شد . به طوری که مردم غیر ترک ساكن درجمهوري نوين ترکیه،  مجبور به نفی هویت خود شدند. در همین راستا قوانین ترکیه نیز تا همین چند سال اخیر اجازه درخواست حقوق شهروندی را فقط در چارچوب هویت ترکی به رسمیت می شناخت.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: اصولا شکاف های قومی-نژادی و شکاف های بین اقوام و نژادها در تركيه تا چه حد در تداوم بحران ها و تاثیرگذاری بر سایر بحران های سیاسی، اقتصادی و … در تركيه موثر بوده است؟

مسئلۀ اقلیتهاي قومی تحت شرایط ویژه ای، از اهمیت بالا و تاثير گذاري قابل ملاحظه اي بر ساير تنش  هاي اجتماعي ، سياسي – امنيتي- نظامي-  اقتصادي ، برخوردار است. بویژه  وقتی که وابستگی قومی مبناي اصلی مشروعیت دولت- ملت قرار گیرد، به طوري که نبود این وحدت و همبستگی می تواند شکل دهنده به یکی از مهمترین عوامل تهدید امنیت ملی دولت ها باشد. در این مورد ترکیه همواره از حساسیت ویژه ای برخوردار بوده است. از آغاز بنیان آن، یکی از موضاعات مهم و نیز یکی از پرهزینه ترین معضلات این کشور مسئلۀ اقلیت هاي قومی ، بویژه  کردها بوده است.این تعارض می تواند از دو جهت مورد بررسی قرار گیرد:

 1- به عنوان دغدغه هاي امنیتی براي نظام جمهوري تركيه

2-  به عنوان تهدیدي براي اقلیت هاي قومی، بويژه کردها

تعارض قومی ترکیه در طی سالیان طولانی جلوه گر تصاویر درناك بر حافظۀ تاریخی مردم کرد و ترك بوده است. در این بین محوریت ناسیونالیسم تركي ، یکسان سازي ساكنان در سیاستهاي دولت ترکیه ، در رابطه با اقلیت قومی کرد، مهمترین عامل شکل دهی به ماهیت ناسیونالیسم کرد و راديكاليسم كرد در ترکیه است كه تاثير و هزينه هاي كلان سياسي و اقتصادي براي تركيه در بر دارد .

 موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: با توجه به تحولات یک دهه گذشته آیا می توان قائل به این امر بود که دامنه شکاف های قومی – نژادی در تركيه بر سایر بحران ها تاثیر بیشتری گذاشته است؟

تعریف کمالیست‌ها از ترک ، کسی است که فرهنگ ترکی دارد و به زبان ترکی سخن می‌گوید و احتمالا مسلمان است. بنابراین نامسلمان به عنوان یک ترک پذیرفته نمی‌شود. در این بین چهار چوب اصلي دکترین حكومت حزب حاکم ترکیه برای افزایش منافع ملی تركيه در درازمدت ، برپایه دکترین  واقع بینی و سیاستهای غیر عقيدتي بنا شد.  در همین راستا و با توجه به اقدامات نخستین حزب مذكور در قامت دولت ملی این کشور ،  مي توان گفت كه  ترکیه در رسیدن به اهداف خود و افزایش  منافع ملی اش قدمهای مثبتی برداشته است ، اما چندان موفق نبوده است. زيرا حكومت حزب عدالت و توسعه بعد از يك دهه حكمت داري موفقيت آميز ، با دگرگونی هایي در سياست داخلي و خارجي ،  تداوم سياست ترك گرايي در داخل ، بروز تمايلات آرمانگرايانه ، اعمال سياست هاي  نوعثماني گري در  ديپلماسي خارجي ، موجب شد دامنه شكاف هاي قومي به آغاز درگيري نظامي با پ.ك.ك و نيز دخالت غير متعارف تركيه در مسائل عراق و سوريه ، منجر گردد .

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: در چند دهه اخیر بحران‌ها، اختلافات و شکاف‌های قومی در تركيه به چه صورت بوده است؟

شعار هاي  خوشبخت است كسي كه بگويد من ترك هستم  و يا يك ترك به  اندازه يك دنيا ارزش دارد و نيز « انسان ترك » و…. تار و پود بنیان و ذهنيت ملي گرايي نظام جمهوري تركيه را تشكيل داده اند ، لذا ساير اقوام ، در صورت مسلمان بودن ، هموطن ها ، هم شهريهاي درجه دوم محسوب مي گردند. مثلا در مورد کردهای ساكن در تركيه ، رهبران و  مسئولان دولتي  برای اقناع افکار عمومی خود آنها را ترکهای کوه نشین می نامیدند. اینک نیز بسیاری از قوانین و نگاههای این چنینی در میان بخش عمده ای از سیاستمداران ترکیه در قبال قوم کرد  حاكم است . لذا ملیگرایی ترک هنوز بلوغ سیاسی لازم را پیدا نکرده است. در واقع مسلما اگر دموکراسی در ترکیه محقق شود رادیکالیسم کرد به حاشیه و طرفداران‌اش کاهش می يافت ، و همچنین اگر جنبش‌های کرد ، دموکراتیک شوند، ملی‌گرایی ترک از رونق افتاده و دشمن خود را از دست  خواهد داد. .

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: درگیری‌های قومی و نژادی بیشتر بر سر چه مسائلی می‌باشد؟

 بستر درگيري هاي کنونی تركيه ، بويژه در مناطق كرد و عرب نشين ،  مسائلي در مورد برتري  نژاد و قوم سلطه زباني است. در واقع ملی‌گرایی همه گروه‌ها و احزاب ترکیه از نوع «قومی» است. يعني صورت بندی ناسیونالیسم در ترکیه بر اساس وجه قومی است. در ملی گرایی ترك  مرز ملت را با مرز یک گروه قومی ویژه  مشخص و محدود می سازند. بر این مبنا ، اجداد و تبار مشترک بر جسته ترین ویژگی سازنده ملت است. اينك نیز فقط افرادي كه از نژاد ترك بوده ، به زبان تركي سخ گفته و نيز مسلمان باشند ترك و در شمول ملت تركيه محسوب مي گردند، در واقع تركيه متعلق به ترك ها است و ديگر اقوام به شرط تبعيت به عنوان شهروند پذيرفته مي شوند.

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: نقش دولت و ارتش در اختلافات، شکاف‌ و درگیری‌های قومی تركيه چیست؟

دولت و ارتش تصميم گيرندگان نهايي جهت رفع و يا تداوم تنش هاي قومي در تركيه هستند. اما  نظام كماليست تركيه، در گذشته و نيز حال ، گزینه ها و طرح هايي مشخص و ثابت براي حل و فصل بنيادين شكاف ها و درگيري هاي قومي ندارند. چراکه هنوز تعداد قابل توجهی از سياستمداران و افسران ارشد و پرنفوذ ترکیه معتقدند موضوع و مسئله کردها را می توان از طریق راهکار نظامی همراه با برنامه های اقتصادی  داد. هم چنین در میان سیاستمدارهای ترکیه، شمار کمی به این نتیجه رسیده اند که سیاست زور در داخل با اهداف سیاست خارجی این کشور ناهمخوان است. لذا حكومت حزب عدالت و توسعه ، علي رغم كاهش قدرت و ميزان نفوذ ارتش در امور سياست و انجام اصلاحاتي در خصوص وضعيت کردها و علويان تركيه ،  هنوز قادر نيست طرح هايي را كه ديگر رهبران احزاب سياسي و  نظامیان ارشد آن کشور با آن مخالف هستند را  محقق سازد. به همین دلیل اغلب دولت هاي تركيه و حتي حكومت حزب عدالت و توسعه ترکيه ،  در حوزه مسائل داخلی به گونه ی عام و بحران با کردها بطور ویژه  موفق نبوده  اند. 

موسسه آینده پژوهی جهان اسلام: بازیگرانی خارجي تا چه حدی در دامن زدن به بحران های قومی- نژادی در تركيه دخیل هستند؟

   طبق قرداد « سايس- پيكو » ( 1916.م ) كه زمينه ساز اجراي طرح هاي«  كنفرانس بازل » ،    ( 1987.م- سويس) است ، بازگشت به صهيون و تشكيل كشور قانوني يهوديان ، سقوط امپراطوري عثماني ، تجزيه كشور هاي اسلامي، مد نظر قرار گرفت كه منبع اصلي تنشهاي جاري منطقه است. ايجاد بحران هاي قومي ، راه اندازي حركت هاي ناسيوناليستي ، از طرح هاي ثابت و قديمي استعمار گران محسوب مي گردد. در اين راستا محفل هاي ( لابي هاي)  قوي ارامنه و صهيونيستي در اروپا و آمريكا ، جهت فشار به دولت تركيه، همواره موضوع  نسل كشي ارامنه توسط تركان و نيز تشكيل دولت بزرگ كردستان را  تبليغ و هدايت مي كنند.