از آغاز بحران اوکراین پرسشی که مد نظر بسیاری بوده است تاثیر و پیامدهای ژئوپلتیکی سیاسی، نظامی و اقتصادی این بحران برکشورهای اسلامی در کوتاه مدت و میان مدت بوده است. در همین راستا به منظور بررسی بیشتر این پیامدها بر جهان اسلام گفتگویی با آقای بهشتی پور داشته ایم:
آیا میتوان قائل به پیامدهای مستقیم و غیر مستقیم بحران اوکراین بر جهان اسلام بود؟
تاثیرات بحران اوکراین را باید دو گونه مستقیم و غیر مستقیم دانست. عمده تاثیر مستقیم این بحران بر اروپا، ناتو، تقابل روسیه با اروپا و امریکا و سازمان امنیت و همکاری اروپا و.. است. تاثیر غیر مستقیم این بحران نیز بر سوریه، ایران و داوطلبان قفقازی در روسیه و یا تاتارهای کریمه قابل مشاهده است. پس به نظر می¬رسد بحران اوکراین به صورتی غیرمستقیم بر کشورهای جهان اسلام تاثیرگذار بوده است.
بحران اوکراین در چه حوزه هایی به گونه غیر مستقیم بر جهان اسلام تاثیر گذاشته است؟
اولین حوزه تاثیر گذاری بحران اوکراین سوریه و رقابت¬های بین روسیه و غرب در این کشور است . بخشی از بحران سوریه داخلی و بخشی از آن خارجی است. یعنی غرب از یک سو از مخالفان اسد حمایت می¬کند و در مقابل ایران، روسیه و چین و تا حدی هم عراق و حزب الله از اسد حمایت می¬کنند. در هنگامه بحران اوکراین این نظر مطرح شد که امریکا برای توجه دادن روسیه به مسائل خود و دست برداشتن از مداخله در امور سوریه، این بحران را به وجود آورده باشد. ولی جریان تحولات به سمتی دیگر پیش رفت یعنی با انتخاب پروشنکو در اوکراین جریان تحولات به سمت دیگری پیش رفت. وی در عین حال که با غرب روابط دوستانه داشت با روسیه هم خصومت جدی نداشت.
بحران اوکراین چه تاثیری بر مساله پرونده هسته¬ای ایران داشت؟
یکی از موضوعاتی که گفته شد بحران اوکراین می¬تواند برآن تاثیر گذارد، پرونده هسته¬ای ایران است. این تاثیر از سه جنبه مد نظر بود. نخست آیا روسیه با وجود تحریم¬هایی که از سوی غرب بر کشورش تحمیل می¬شد، حمایت خود را از ایران ادامه می¬داد؟ در پاسخ باید گفت روسیه در برابر تحریم¬های غرب، به حمایت بیشتر از ایران نپرداخت. چرا که در واقع روسیه در مساله محدود سازی هسته¬ای ایران کاملا با غرب هماهنگ است و فرق آن با غرب مخالفت با اقدام نظامی برضد ایران و مخالفت با بیشتر شدن تحریم¬ها (بیشتر از قطعنامه¬ها) است. به عبارتی تحریم¬های یک جانبه را قبول نداشته است. وجه دوم این است آیا غرب به علت اختلافاتش با روسیه در اوکراین به مساله هسته¬ای ایران امتیازی خواهد دادو با واردات نفت وگاز از ایران روسیه را در موقعیت فشار قرار می دهد؟در پاسخ باید گفت این وجه هم تحقق نیافت. وجه سوم این بود که در مجموع روسیه نوعی تعامل دو طرفه با ایران و غرب انجام دهد.
بحران اوکراین در حوزه های دیگر جهان اسلام مانند آسیای مرکزی چه تاثیری برجای گذاشته است؟
مهمترین حوزه تاثیرگذاری بحران اوکراین در منطقه آسیای مرکزی، قزاقستان بود. از جمعیت ۱۸ میلیونی این کشور ۳۲ درصدروس تبار هستند و قزاقزستان به شدت در مورد رفتار روسیه در اوکراین نگران بود. این نگرانی وجود داشت که روس تبارهای قزاقزستان بحرانی از جنس آنچه در اوکراین رخ داد در قزاقستان نیز پدید آورند. همین نگرانی در قرقیزستان وجود دارد اما جمعیت روس تبار این کشور پنج تا هفت درصد است. در ازبکستان هم تعداد محدودی روس تبار وجود دارد. همین امر موجب شد تا مجموعه کشورهای منطقه در قطعنامه سازمان ملل در مورد تمامیت ارضی رویکرد ویژه داشته باشند. یعنی قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان به آن رای ممتنع دهند و تاجیکستان به همراه ایران در هنگام رای گیری جلسه را ترک کنند. نگرانی قزاقستان درمورد رای ممتنع این بود که از یک سو دچار مشکل با روسیه نشود (چون با روسیه در چارچوب اتحادیه اوراسیا همکاری میکند) و از سویی هم اشغال کریمه را تایید نکند. چرا که ممکن بود بحران اوکراین برای این کشور هم رخ دهد. لذا از بین کشورهای همسود فقط روسیه سفید و ارمنستان در حمایت از روسیه رای دادند.
وضعیت تاتارهای مسلمان کریمه و پیوستن آن به روسیه چه تاثیر ژئوپلتیکی بر کل جهان اسلام دارد و آیا می¬توان گفت استقلال کریمه بر ژئوپلتیک ترکیه در دریای سیاه تاثیر داشته است؟
جمعیت کریمه دو میلیون نفر است و شمار تاتارها پس از بازگشت از تبعید در حال حاضر حداکثر دویست هزار نفر است. موضع کریمه در برابر روسیه و بحران اوکراین، در یک همه پرسی مشخص شد. تارتارها به استقلال از ترکیه رای مثبت دادند. موضع ترکیه در مورد کریمه قابل توجه است. می¬توان گفت پیوستن کریمه به روسیه بر ژئوپلتیک ترکیه در دریای سیاه تاثیرگذاشته است. ترکیه نژاد تاتارها را بهانه کرد و آنها را ترک تبار دانست. در این حال با تسلط روسیه بر شمال دریای سیاه، حضور روسیه به مراتب بیشتر شده است و این امر بر ژئوپلیتیک ترکیه به عنوان کشوری مسلمان منفی است.
آیا بحران اوکراین به نوعی به منزله فرصت سازی¬هایی بیشتری برای جهان اسلام در شاکله کلی نظام بین المللی تک قطبی یا چند قطبی بوده است؟
از نظر اقتصادی برخی از کشورهای مسلمان مانند ترکمنستان، ایران و ترکیه به دنبال این بودند که اگر روسیه صادرات گاز را تحریم کند، بتوانند به عنوان مسیرهای جایگزین باشند. برخی کشورهای نفت و گاز خیز مانند الجزایر در مدیترانه هم می توانستند از این جایگزینی سود برند. اما این فرض تحقق نیافت و مشکلات تحریمی در روابط روسیه و اروپا ایجاد نشد. در این حال باید توجه داشت که ۶۰ درصد درآمد گازی روسیه از نفت و گاز است و در صورت تحریم این درآمدها را از دست می¬دهد.
در صورت بندی کلی بحران اوکراین بیشتر تاثیرهایی منفی بر ژئوپلتیک جهان اسلام داشته است یا پیامدهایی مثبت؟
پاسخ به این پرسش بسیار سخت است. در این حال باید توجه داشت که جنبه هایی چون افزایش سلطه روسیه بر کریمه و تسلط بیشتر بر شمال دریای سیاه موجب تفوق بیشتر بر کشور مسلمان ترکیه در این منطقه شده است. همچنین خطر بالقوه رویکرد روسیه برای قزاقستان و مجموعه کشورهای آسیای مرکزی می¬تواند موجب نگرانی باشد. از سوی دیگر اختلاف روسیه با غرب و اروپا شاید موجب شود که روسیه تمایل بیشتری به همکاری با کشورهایی چون ایران و آسیای مرکزی پیدا کند که این جنبه مثبتی دارد. یعنی رودرویی روسیه با غرب شاید موجب همکاری بیشتر روسیه با کشورهای اسلامی چون ایران گردد. در این مرحله میتوان گفت شاید روسیه تمایل بیشتری به همکاری با کشورهای اسلامی داشته باشد.
