(سعید جمشیدی؛ کارشناس مسائل غرب آسیا و شمال آفریقا)
در هفته‌های گذشته، خبر از عقد قرارداد اقتصادی بین اردن و چین توسط سفیر این کشور، چن چواندونگ مطرح شد. در اینجا سؤالی که مطرح می‌شود این است که با وجود وابستگی اردن به غرب به‌عنوان رقیب چین، سطح روابط اقتصادی دو کشور در چند سال اخیر چگونه بوده است.
توسعۀ سریع اقتصادی چین سبب حضور در منطقۀ خاورمیانه گردیده است؛ برای مثال، از سال ۱۹۹۰ تا سال ۲۰۱۰ میزان واردات نفت از منطقه به چین ۱۰ برابر رشد کرد. روابط اقتصادی چین با خاورمیانه تنها به‌سبب مسائل انرژی نبوده و چین به‌واسطۀ ابتکار جاده و کمربند، در حال حاضر، به‌عنوان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار منطقه در یازده کشور این منطقه اقدام نموده است. یکی از این یازده کشور، پادشاهی اردن هاشمی است که از لحاظ منابع انرژی فقیر است. در ۲۲دسامبر۲۰۲۱ سفیر چین در اردن خواستار تحکیم روابط سیاسی استراتژیکی با اردن شد.
در ابتدا مهم است که توضیح دهیم که چگونه چین به چنین نقش برجسته‌ای در اقتصاد اردن رسید. در واقع، برای سال‌ها، روابط اردن و چین وجود نداشت. در جریان سپتامبر سیاه اردن در سال 1970، حزب کمونیست چین از فدائیان فلسطینی در تلاش‌هایشان برای سرنگونی سلطنت حمایت کرد. با این حال، در سال‌های پس از چرخش نیکسون، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به‌سمت چین، دولت اردن نیز از آن پیروی کرد. در دهۀ 1980، اردن به‌دنبال روابط بیشتر با چین بود. روابط رو‌به‌رشد اردن با چین با تحولات اقتصادی جدید که توسط دنگ شیائوپینگ، رهبر ارشد حزب کمونیست چین در آن زمان، رهبری می‌شد، هم‌زمان شد. به‌طور خاص، توسعۀ مناطق ویژۀ اقتصادی چین، اولین تلاش‌های این کشور را به‌سمت یک اقتصاد بازتر برجسته کرد و تولید مبتنی بر صادرات در مرکز این مناطق جدید قرار داشت.
چین، مانند بسیاری از نقاط دیگر جهان، به یکی از صادرکنندگان غالب به اردن تبدیل شده است. با این حال، با ظهور شی جین پینگ، رهبر برجستۀ چین، و توسعۀ ابتکار کمربند و جاده، پویایی اردنی-چینی قطعاً در حال تغییر است. در واقع، تحرکات چین در سال‌های اخیر در معاملات تجاری و مذاکرات دوجانبه افزایش یافته است. طبق بیانیۀ سال 2013 وزارت امور خارجۀ چین، روابط چین و اردن با سرعت بیشتری توسعه یافت. تبادلات و همکاری‌ها در زمینه‌های مختلف به پیشرفت‌های جدید انجامید. در واقع در ماه سپتامبر2013، ملک عبدالله در نمایشگاه کشورهای عربی در چین که در نینگشیا برگزار شد، شرکت کرد. در آنجا ملک عبدالله شخصاً با لی کچیانگ، نخست‌وزیر چین دیدار کرد. اندکی پس از آن، چین و اردن با موفقیت در مورد ایجاد یک کارخانۀ نفت شیل در اردن مذاکره کردند و برخی کارشناسان، ارزش این قرارداد را حدود 5/2 میلیارد دلار ارزیابی کردند. قراردادهای دیگری که در سپتامبر 2013 منعقد شد، شامل قراردادهایی با شرکت علم و فناوری Goldwind سین‌کیانگ و شرکت بین‌المللی آب و برق چین برای طراحی، ساخت و اجرای طرح 300 مگاواتی با انرژی بادی در اردن بود.
در سال 2014، اردن شروع به افزایش صادرات خود کرد و کالاهای خام و منسوجات را به چین ارسال کرد. در سال 2015، چین و اردن قراردادی به ارزش 8/2 میلیارد دلار برای ساخت سیستم ریلی اردن منعقد کردند. در همین حال، ادارۀ منطقۀ ویژۀ اقتصادی عقبۀ اردن (ASEZA) یک توافق‌نامۀ سرمایه‌گذاری بزرگ با اتاق سرمایه‌گذاری شنژن چین با هدف توسعۀ بخش‌های صنعتی عقبه ایجاد کرد. این تقریباً هم‌زمان با پذیرفتن کمک مالی حدود 7/4 میلیون دلاری چین برای خرید تجهیزات نظامی چینی توسط نیروهای مسلح اردن (JAF) انجام شد. با اعلام دانشگاه علوم زمین چین در ووهان، یک قرارداد اضافی در آموزش منعقد شد و دانشگاه علوم زمین چین در ووهان برنامه‌های خود را برای ساخت مدرسه‌ای در امان به‌نام «آکادمی جادۀ ابریشم» اعلام کرد. اقتصاددانان تخمین زدند که ارزش کل سرمایه‌گذاری‌های چین تنها در آن ماه به حدود ۷ میلیارد دلار رسیده است. از سوی دیگر، وزارت امور خارجه ایالات متحده تنها حدود یک میلیارد دلار کمک ارائه کرده است و گزارش‌های رسمی ایالات متحده نشان می‌دهد که در یک دورۀ 5ساله، اردن تنها 375/6 میلیارد دلار دریافت کرده است.
در سال 2016، چین آرزوهای خود در خاورمیانه را به‌طرز باورنکردنی برآورده کرد. دولت چین در متنی به‌نام «مقالۀ سیاست عربی» اهمیت اردن و شام را برجسته کرد. در این مقاله بیان داشته بودند که دو هزار سال پیش، جاده‌های ابریشم زمینی و دریایی، کشورهای چین و عرب را به هم پیوند می‌دادند. وقتی به زمان حال برمی‌گردیم، این سند به‌صراحت بیان می‌کند که بسیاری از سیاست‌های فعلی چین در منطقه بر «فرایند پیگیری مشترک کمربند اقتصادی جاده ابریشم و ابتکار راه ابریشم دریایی قرن بیست‌ویکم» متمرکز است.
تا سال 2017، وزارت بازرگانی چین ارقام قابل‌توجهی گزارش کرد و تخمین زد که واردات اردن از چین به 772/2 میلیارد دلار و صادرات به چین به 164 میلیون دلار رسیده است. در سال 2018، منابع اردنی تخمین زدند که روابط تجاری بین دو کشور در حال حاضر حدود 3 میلیارد دلار ارزش دارد؛ در حالی که مقامات چینی برنامه‌های مشترک ساخت‌وساز را با هدف ایجاد یک مرکز جدید به‌نام «مرکز کالای جادۀ ابریشم دریایی فوجیان» اعلام کردند. گفت‌وگوهای سطح بالا بین رهبران تجاری چین و مقامات اردنی (تا خود ملک عبدالله) در طول سال‌های 2018 و 2019 ادامه یافت.
از زمان برقراری روابط دیپلماتیک بین امان و پکن در سال ۱۹۷۷، روابط چین و اردن با تبادلات فعال در همه سطوح، به‌طور سالم و پیوسته، به توسعۀ خود ادامه داده است؛ به‌طوری که چین به سومین شریک تجاری اردن و دومین شریک بزرگ منبع واردات برای امان تبدیل شده است. تا سال ۲۰۲۱ این سطح روابط تجاری دوجانبه به اوج خود می‌رسد و نسبت به سال ۲۰۲۰، ۱۷ درصد افزایش می‌یابد و رقم تجارت در این سال به 107/3 میلیارد دلار می‌رسد.
امروزه در اردن، سرمایه‌گذاری چینی‌ها افزایش یافته است؛ به‌طوری که چینی‌ها در ۶۲ پروژه در اردن سرمایه‌گذاری کرده‌اند. سرمایه‌گذاری در حوزۀ توسعۀ اجتماعی، بهداشت و زیرساخت ها، آب و فاضلاب، فناوری اطلاعات، حمایت از پناهندگان سوری و فلسطینی، ساخت هتل، توسعۀ مناطق گردشگری و استخراج مواد معدنی از جمله پتاس صورت گرفته است؛ به‌طوری که چین بزرگ‌ترین واردکننده پتاس است که سالانه بیش از ۶۰۰ هزار تن از اردن وارد می‌کند.
از نظر گردشگری، اردن یکی از مناطق مجبوب گردشگری برای چینی‌هاست و با وجود نبود خطوط هوایی مستقیم بین دو کشور، تعداد گردشگران چینی که به اردن می‌آیند، به‌طور مداوم در حال افزایش است؛ به‌طوری که بر اساس قراردادی که در سال ۲۰۱۵ در زمینۀ همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور منعقد گردیده است، تعداد گردشگران در سال ۲۰۱۶ به ۳۷هزار گردشگر نسبت به سال ۲۰۱۵ افزایش یافت.
حجم سرمایه‌گذاری چین در اردن 100 میلیون دلار تخمین زده می‌شود. حجم مبادلات تجاری بین دو کشور در سال ۲۰۱۴ به حدود 5/2 میلیارد دلار رسید که نسبت به 3/2 میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ افزایش داشت و در این دهه، روند صعودی به خود گرفت. صادرات به چین از ۱۰۶ میلیون دلار در سال ۲۰۱۳ به ۱۸۷ میلیون دلار در سال ۲۰۱۴ افزایش یافت که افزایشی ۷۸ درصدی را به خود گرفت و در مقابل، واردات اردن از چین 2/2 میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ به 4/2 میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ با نرخ ۹ درصد افزایش یافت.
صادرات به چین در حوزۀ محصولات شیمیایی و صنایع وابسته به آن، ماشین‌آلات، تجهیزات الکتریکی، پارچه و لباس است. صادرات اردن به چین در سال ۲۰۱۸، حدود 8/104 میلیون دلار، در مقایسه با حدود 3/137 میلیون دلار در سال ۲۰۱۷ بود که کاهشی ۲۳درصدی در مقایسه با واردات از چین در سال ۲۰۱۸ داشت. در این سال، واردات از چین نزدیک به 77/2 میلیارد دلار، در مقایسه با حدود 76/2 میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ بود که این امر ناشی از بحران اقتصادی اردن در این سال بود.
